این مقاله را به اشتراک بگذارید
گونتر گراس و آثارش
نویسنده تاریخِ فاشیسم
حسن نقره‌چی .مترجم آثار گونتر گراس
گونتر گراس در میان نویسندگان معاصر تفاوت چشمگیری داشت. او نویسنده-روشنفکری بود که در تمام آثارش به مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه‌اش پرداخت و البته در مورد مسائل مختلف جهانِ پیرامون‌اش هم اظهارنظر می‌کرد. در میان روشنفکران معاصر نیز تفاوت مهمی با دیگران داشت. او از معدود روشنفکرانی بود که علیه اسرائیل و مواضع‌اش به‌خصوص شهرک‌سازی در مناطق اشغالی موضع گرفت و نوشت. آن‌هم در دورانی که اروپا به‌دلیل سابقه‌ای که در مواجهه با یهودیان داشت، در برابر اسرائیل و مواضع‌اش دست‌به‌عصا راه می‌رفت. این‌دست موضع‌گیری‌ها بود که نشان داد گونتر گراس نویسنده‌ای مستقل است و با نظام حاکم چندان کاری ندارد.
گونتر گراس در کل نویسنده‌ای سیاسی- اجتماعی است که فارغ از همسویی‌داشتن یا نداشتن با تفکراتش، نویسنده-روشنفکر بود و همواره دغدغه مردم داشت. به‌خاطر خوشایند رژیم یا سیستمی نمی‌نوشت و نویسنده‌ای نبود که تنها به جنبه‌های ادبی آثارش فکر کند. ازاین‌رو جدا از موضع‌گیری‌ها و اظهارنظر‌هایش، در تمام آثارش مسائل سیاسی و اجتماعی جهان و بهویژه کشورش آلمان را تجزیه و تحلیل می‌کند. حتی یک‌بار در یکی از موضع‌گیری‌هایش علیه آلمان‌شرقی، شخصیت مطرحی چون برشت را مورد انتقاد قرار می‌دهد به این دلیل که برشت بعد از جنگ جهانی دوم در آلمان‌شرقی بود اما از جنبش کارگران علیه حکومت وقت دفاع نکرده بود. گرچه او البته سوسیال- دموکرات بود و مواضع سیاسی‌اش با چپ‌ها تفاوت‌هایی داشت. البته این اواخر مسئله‌ای درباره گونتر گراس مطرح شد که کمی وجهه و محبوبیت او را در آلمان مخدوش کرد؛ سندی پیدا شده بود که نشان می‌داد خودِ گونتر گراس هم در دوران اوج نازیسم عضو گشتاپو بوده است. گرچه مواضع او درباره فاشیسم و دوران نازیسم در تمام آثارش روشن و صریح است، اما کتاب‌هایی که از گونتر گراس ترجمه کرده‌ام، «برگام خرچنگ»، «بی‌حسی موضعی» و «سال‌های سگ»، هرسه حال‌وهوایی مشابه دارند.
گونتر گراس در این رمان‌ها مسائل سیاسی و اجتماعی برهه‌های مهم تاریخِ آلمان را روایت می‌کند. بهویژه رمان «سال‌های سگ» -که اولین رمان او در این فضا هم است- این مسائل را بیشتر می‌شکافد. اینکه چطور خرافات حاکم بر جامعه موجب می‌شود بسیاری از جوانانِ آلمان به فاشیسم روی بیاورند و با عاملان آن همکاری کنند.
این کتاب از این منظر هم برای مخاطب ایرانی بسیار جالب است که در جوامع اروپا خرافات تا حدی وجود داشته است که به فاشیسم منجر می‌شود. گونتر گراس در این رمان‌ها تاریخِ معاصر آلمان را بررسی می‌کند.«سال‌های سگ» سه برهه از تاریخ معاصر آلمان را بررسی می‌کند؛ دوران قبل از روی‌کارآمدن فاشیسم، دوران فاشیسم و حوادثی که در این دوره اتفاق می‌افتد و به طرزی گنگ هم به اردوگاه‌ها می‌پردازد. و بعد دوران فروپاشیِ فاشیسم و سوءاستفاده‌های بعد از آن، روایت آدم‌هایی که حالا در دورانی که ورق برگشته است قصد دارند خود را تطهیر کنند و بی‌تقصیر نشان دهند.
در میان کارهای گونتر گراس این سه رمان به این خاطر مهم هستند و من برای ترجمه انتخاب‌شان کردم که مسائل دوران مختلفی از تاریخ آلمان را بررسی و حلاجی می‌کنند و به تعصباتی که به فاشیسم منجر شد یا در دوران فاشیسم شکل گرفت، می‌پردازد.
مخاطب با خواندن این رمان‌ها جدا از فضای آلمان در دورانِ مهمی از تاریخ معاصرش، با چگونگی عملکرد فاشیسم و سرکوب در این سیستم آشنا می‌شود. و به‌روشنی چنین فضایی را در قالب تاریخ آلمان درک و تصویر می‌کند. از این‌رو است که گونتر گراس نویسنده‌ای سیاسی شناخته شده است و وجهه اجتماعی-سیاسی آثارش بسیار برجسته است.
شرق