این مقاله را به اشتراک بگذارید
شگردهای درک فیلم
نیره رحمانی
قریب به سه دهه پیش از این اگر کسی می‌خواست متنی تئوریک درباره سینما بخواند، کار دشواری نداشت، کل منابع موجود به زبان فارسی تعدادشان به‌سختی به شمار انگشتان یکدست می‌رسید؛ بنابراین به‌راحتی می‌توانست یکی را برگزیند! اما از میانه دهه شصت بدین سو، رفته‌رفته شمار این کتاب‌ها فزونی یافت، همان‌گونه که با انتشار نشریات سینمایی متنوع، نه‌تنها بر حجم منابع مکتوب سینمایی افزوده می‌شد، بلکه میزان درک و آشنایی علاقه‌مندان سینما با جنبه‌های اساسی و جدی این هنر بالا می‌رفت.
چو گویی با رخت بستن جریان فیلمفارسی از ایران و از راه رسیدن نسل تازه‌ای از فیلم‌سازان که متأثر از تغییر و تحولات آن ایام بود، زمینه برای نگاه جدی‌تر به مقوله‌ی سینما، آن‌هم به‌عنوان هنر، بیش‌ازپیش مهیا می‌شد.
امروزه به‌تناسب افزایش یافتن تعداد دانشگاه‌ها و مراکز آموزش سینمایی، منابع مکتوب آموزشی و تئوریک نیز آن‌قدر فراوان شده که بسیاری از علاقه‌مندان در تشخیص کتاب‌های سودمند از غیر آن، دچار مشکل شده‌اند. سرجمع اینکه اگر روزگاری کمبود منابع مشکل اساسی بود، امروز انبوهی آن (به‌نوعی) مشکل‌ساز شده است. به‌خصوص برای مخاطبانی که هنوز در ابتدای راه‌اند و به دنبال متونی می‌گردند که بتوانند به شکلی سازنده و فارغ از دشواری‌های بی‌مورد، باب آشنایی آن‌ها را با مباحث تئوریک سینما باز کنند.
کتاب «تعمق در فیلم» با شعار «تماشا کنید، بگویید و بشنوید، لذت ببرید»، نوشته‌ی پیتر لمان و ویلیام لور که با ترجمه حمیدرضا احمدی لاری به فارسی درآمده و به همت نشر ساقی منتشرشده، یکی از معدود کتاب‌هایی‌ست که به‌خوبی می‌تواند باب آشنایی ما را با سینما باز کند.
حسن کتاب نه‌فقط در سرفصل‌های آن و چگونگی رویکرد نویسنده در ارائه‌ی مباحث بنیادین سینما به خواننده کتاب، بلکه تا حد زیادی مدیون توانایی مترجم باتجربه و حرفه‌ای کتاب است که آن را به همان شکل روان و خوش‌خوانی که دارد به فارسی درآورده و برخلاف برخی از مترجمان، این هنر را به خرج نداده که از متنی روان و قابل‌درک، ترجمه‌ای دشوار و غیرقابل فهم ارائه کند!
عنوان کتاب به‌خوبی گویای محتوای آن است، درواقع این کتاب می‌خواهد به خوانندگان خود، تعمق در فیلم را بیاموزد، تعمق برای رسیدن به دریافتی انتقادی‌تر درباره سینما. و این چیزی نیست جز همان وظایفی که از یک منتقد انتظار داریم.
منتقدان فیلم‌ها را می‌بینند، در جنبه‌های مختلف آن‌ها تعمق کرده و سپس دریافت خود را از فیلم‌ها ارائه می‌کنند. درواقع این کتاب، اگرچه لزوماً از خواننده یک منتقد فیلم نمی‌سازد، اما به او کمک می‌کند، برای رفع نیاز‌های مقدماتی خود برای فهم درست فیلم‌ها، خود بخشی از رل منتقدان را بازی کند، به‌خصوص اینکه نویسنده در بحث سینما صرفاً به مقوله زیبایی‌شناختی بسنده نکرده، بلکه به جنبه‌های فرهنگی و جامعه‌شناختی سینما نیز پرداخته است.
این کتاب علاوه بر مقدمه‌ای کوتاه، در ۱۶ فصل نوشته‌شده است، فصولی که تقریباً جنبه‌های مختلف سینما را دربر می‌گیرد، همانند: ساختار روایی؛ تحلیل فرمی؛ تئوری مؤلف؛ ژانرها؛ بازیگران و ستاره‌ها؛ مخاطب و دریافت؛ فیلم و هنرهای دیگر؛ رئالیسم و تئوری‌های فیلم؛ جنسیت و رفتار جنسی؛ نژاد؛ طبقه؛ تحلیل فیلم «همشهری کین»؛ تکنولوژی دیجیتال و سینما و …
اثرحاضر به‌گونه‌ای نوشته شده که می‌تواند در حکم کتابی درسی در کلاس‌های مبانی سینما مورد استفاده قرار بگیرد. به‌هر حال چه فرد علاقمند خود جور خواندن آن را بکشد و چه کسی زحمت تدریس مباحث آن را برعهده بگیرد، نویسندگان کتاب برای کامل کردن پروسه طرح قابل فهم مباحث اساسی فیلم و سینما (برای مخاطب نه چندان حرفه‌ای)، فیلمهایی را به‌عنوان شاهد مثال انتخاب کرده‌اند که اغلب آثاری هستند که دی‌وی‌دی آن‌ها به‌راحتی در دسترس است. بااین‌حال در متن کتاب تصاویری مورداستفاده قرارگرفته که اگر برخی از این فیلم‌ها در دسترس خواننده قرار نداشت، با مشکل خاصی برای درک مباحث موردنظر نداشته باشد.
الگوی کار نویسنده در هر فصل بدین گونه است که ابتدا به طرح و توضیح محتوای هر فصل پرداخته و در نیمه دوم همان فصل، با استفاده از ارجاعاتی که به برخی فیلم‌ها به‌عنوان مثال داده‌شده، محتوای موردنظر را به‌خوبی برای خواننده جا می‌اندازد. کتابشناسیِ پایان هر فصل نیز متون نوشتاریِ بیشتری در مورد مطالبی که در همان فصل تحلیل شده، معرفی می‌کند.
از همه این‌ها که بگذریم، یکی از اصلی‌ترین محاسن کتاب آن است که به خواننده می‌آموزد، بین رابطه‌ی احساسی خود با یک‌گونه‌ی خاصی از سینما که سلیقه یا علاقه‌ی شخصی‌اش محسوب می‌‌شود، با توانایی درک گونه‌های مختلف فیلم فاصله‌گذاری گند. درواقع این کتاب با پرورش و ارتقای ذائقه سینمایی خواننده به او درست فیلم دیدن، درست اندیشیدن درباره فیلم و درست حرف زدن درباره فیلم را می‌آموزد و به‌این‌ترتیب او را با لذت شناخت درست از سینما آشنا ساخته؛ و در لذت تماشای فیلم‌های ارزشمند سهیم می‌کند.
تعمق در فیلم
نوشته: پیتر لمان و ویلیام لور
ترجمه: حمیدرضا احمدی لاری
ناشر: ساقی، چاپ اول ۱۳۹۲
شمارگان ۲۲۰۰ نسخه
۷۲۶ صفحه، ۳۰۰۰۰ تومان
برگرفته از الف کتاب / شهریور ۱۳۹۳