این مقاله را به اشتراک بگذارید
مروری بر کتاب «تا سر زلف عروسان سخن» از محمود دولت‌آبادی
«تا سر زلف عروسان سخن»، کتابی است گرد آمده به دست محمود دولت‌آبادی که از طرف نشر چشمه منتشر شده است. این کتاب، به نوعی حاصل مواجهه دولت‌آبادی با نثر کهن پارسی است. پیش از این کتاب، «وزیری امیرحسنک» آخرین کتاب منتشر‌شده از محمود دولت‌آبادی بود؛ کتابی که دولت‌آبادی در آن به تاریخ بیهقی و به‌طور مشخص، ماجرای بر دار کردن حسنک وزیر در این کتاب پرداخته بود. دولت‌آبادی اکنون در تازه‌ترین کتاب خود نیز بار دیگر به سراغ ادبیات کلاسیک ایران رفته است و گزیده‌ای از مهم‌ترین متون نثر کلاسیک فارسی را در این کتاب گردآوری کرده است. در مقدمه بسیار کوتاهی که دولت‌آبادی بر کتاب «تا سر زلف عروسان سخن» نگاشته، درباره دلیل گردآوری این متون در این کتاب می‌خوانیم: «این به‌گزین سخن پارسی به چند انگیزه فراهم آمد در گذر سالیان؛
نخست توجه بیشتر به نثر–نوشتار؛
دیگر توجه به شیوه‌ی روایی گزیده‌ها.
دو دیگر نگاهکی هرچند گذرا به پراکنده‌هایی از تاریخ-اسطوره، همچنان که به ما رسیده است از برکت پژوهش اهل دانش و تحقیق. استادانی که مدیون ایشانیم به اعتبار هموارکردن دشواری‌های کار پژوهش در یکصد سال هنوز جاری. پس دیگر انگیزه‌ی من در این فراهم، ادای دین است به یکایک آموزگارانی که کتب منبع این گزینه‌ها را ویراسته پیشِ‌روی ما نهاده‌اند.و دیگر اینکه مگر این دفتر را نشانی باشد وانهاده پیش نگاه جوانانی که چون به من می‌رسند اشاره می‌کنند به ادبیات قدیم پارسی؛ و با ایشان بگویم نشانه‌هایی از آن در این دفتر فراهم شده است». دولت‌آبادی در ترتیب کنار هم قرار دادن تکه‌هایی که از متون نثر قدیم برگزیده، ترتیب زمانی پدیدآمدن این متون را در نظر داشته است. بنابراین اولین متن کتاب که تکه‌ای است از «تاریخ طبری»، به قرن سوم بازمی‌گردد. بخش بعدی بازهم متنی از قرن سوم است و نویسنده آن نیز محمد بن جریر طبری است. این‌بار متن انتخاب‌شده، قسمتی از «تفسیر طبری»، یعنی «قصه یوسف» است.
بخش بعدی، متنی از قرن چهارم، یعنی «مقدمه شاهنامه ابومنصوری»، نوشته ابومنصور معمری، است. «تاریخ بلعمی» از ابوعلی محمد بن محمد بلعمی، کتابی است که بخشی از آن برای قسمت بعدی کتاب انتخاب شده است و این متن نیز مانند مقدمه شاهنامه ابومنصوری، متعلق به قرن چهارم است.
بعد از آن، قسمتی از «تاریخ بخارا»، بازهم متعلق به قرن چهارم، را می‌خوانیم که نویسنده آن ابوبکر محمد بن جعفر نرشخی است.بعد از آن وارد قرن پنجم می‌شویم. اولین متن انتخاب‌شده از قرن پنجم، قسمتی است از «تفسیر عتیق نیشابوری»، نوشته ابوبکر عتیق نیشابوری. «قصه‌ی آدم»، «عهد گرفتن بر فرزندانِ آدم»، «قصه‌ی آدم و حوا»، «قصه‌ی کُشتنِ قابیل هابیل را» و «قصه‌ی وفات آدم»، قسمت‌هایی است از تفسیر عتیق نیشابوری که در کتاب «تا سر زلف عروسان سخن» می‌خوانیم.دیگر متن انتخاب‌شده از قرن پنجم، تکه‌ای است از «تاریخ سیستان» و بعد از آن نوبت می‌رسد به «سفرنامه‌ی ناصرخسرو» از ناصرخسرو قبادیانی. سومین متن انتخاب‌شده از قرن پنجم، «تاریخ بیهقی» است که دولت‌آبادی پیش‌از‌این، چنان‌که گفته شد، در کتابی مستقل به حکایت بر دار کردن حسنک وزیر از این کتاب پرداخته بود و این‌بار به سراغ بخش‌های دیگری از آن رفته و آنها را برای آوردن در گزینه خود از متون کهن انتخاب کرده است؛ ازجمله بخش‌های تاریخ بیهقی که در کتاب «تا سر زلف عروسان سخن» آمده، می‌توان به «ذکر احوال بوسهل محمد بن حسین زوزنی عارض و فروگرفتنِ او» اشاره کرد. «قابوس‌نامه» عنصر المعالی کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیار، «نوروزنامه» خیام نیشابوری و «کیمیای سعادت» امام محمد غزالی، دیگر متون قرن پنجمی هستند که تکه‌هایی از آنها در کتاب آمده است و بعد از آن قسمتی از «سیاست‌نامه» خواجه نظام‌الملک طوسی را می‌خوانیم و بعد از سیاست‌نامه، قسمت‌هایی را از «افسانه‌های بیدپای» که ترجمه محمد بن عبدالله بخاری است از کتاب «کلیله و دمنه».بعد از «افسانه‌های بیدپای»، تکه‌هایی از «اسرار التوحید» محمد بن منور آمده و بعد از آن قسمت‌هایی از «تذکره الاولیا»ی فریدالدین عطار نیشابوری. «جوامع الحکایات و لوامع الروایات» از سدیدالدین محمد عوفی، کتاب دیگری است از قرن هفتم که تکه‌هایی از آن در مجموعه «تا سر زلف عروسان سخن» آمده است. بعد از آن نوبت به حکایت‌هایی از «گلستان سعدی» می‌رسد و بعد از گلستان، قسمتی از «مقالات شمس تبریزی» آمده است. آن‌گاه کتاب از قرن هفتم به قرن دوازدهم می‌رود و با حکایت‌هایی از «هزار و یکشب» به ترجمه عبداللطیف طسوجی به پایان می‌رسد.
شرق