این مقاله را به اشتراک بگذارید
ادبیات دانمارک از هنریک استفن تا دُورده نورس
پیام رضایی
در نیمه اول قرن نوزدهم، عصر طلایی ادبیات دانمارک، مبنای ادبیات بر تفکر رمانتیک بنیان گذاشته شده بود. این نوع تفکر را هنریک استفن (١٨۴۵-١٧٧٣) در سال ١٨٠٢ با ارایه مجموعه مقالاتی در کالج الرس آغاز کرد. او در این مقالات نشان می‌داد موضوع اصلی رمانتیسیسم آلمانی چیست و تاکیدش بر ارتباط میان طبیعت، تاریخ و بشر بود. پس از آن برنارد سورین اینگه‌مان (١٨۶٢-١٧٧٩) با چاپ مجموعه شعری عاشقانه و پس از آن چند نمایشنامه و رمان با مضمونی مشابه مهر تاییدی بر این مکتب زد. بسیاری از سرودهای روحانی او هنوز در کلیساهای دانمارک خوانده می‌شود.
یکی دیگر از چهره‌های مهم فرهنگ و ادبیات دانمارک نیکولای گروندویگ (١٨۶٢-١٧٨٩) است که نقش بسزایی در تسریع رشد ناسیونالیسم در دانمارک داشت. از آثار تاثیرگذار او می‌توان به اسطوره‌شناسی شمالی (١٨٠٨) و نمایشنامه بلندش سقوط زندگی قهرمانی در شمال (١٨٠٩) را نام برد. علاوه بر بی‌شمار مقاله و شعر، او چند کتاب نیز در باب تاریخ جهان و کتاب دیگری با نام ترانه‌های راسکیلد به رشته تحریر درآورد. سرودهای روحانی گروندویگ نیز همچنان در کلیساهای دانمارک دارای اعتبار هستند. چهره بعدی هانس کریستین اندرسون (١٨٧۵-١٨٠۵) است؛ هانس کریستین اندرسون مشهور. او را بیشتر به خاطر افسانه‌های کودکانه‌اش می‌شناسیم. کمی کسی پیدا می‌شود که خاطرات کودکی‌اش با سپید برفی، بندانگشتی، دخترک کبریت‌فروش و جوجه اردک زشت عجین نشده باشد. اندرسون که پدر کودکانه‌نویسی مدرن است در حدود
صد و پنجاه و شش داستان کودکانه نوشته است. او همچنین یک سفرنامه و چندین رمان برای بزرگسالان به زیور طبع آراسته است و همین‌طور چند مجموعه شعر و البته یک اتوبیوگرافی با نام «افسانه زندگی من» که این کتاب به تازگی با عنوان «زندگی داستان‌سرای دانمارک» توسط اشکان آویشن به فارسی ترجمه شده است. تاریخ ادبیات دانمارک در کنار شعر و داستان، در فلسفه نیز دارای اعتبار است؛ سورن کیرکه‌گارد (١٨۵۵-١٨١٣)، فیلسوف اگزیستاسیالیست و متخصص الهیات که آثار فلسفی‌اش گرد موضوعاتی چون زندگی می‌گردد. تاکید و تمرکز کیرکه‌گارد بر در اولویت قرار دادن واقعیت قابل لمس بشری است و نه تفکر ناملموس، و همین‌طور تاکید بر اهمیت انتخاب و تعهد. بسیاری از آثار او به فارسی نیز ترجمه شده‌اند و از میان آنها می‌توان به یا این/یا آن و ترس و لرز اشاره کرد.
اوایل قرن بیستم جنبش ادبی «پیشرفت مدرن» در اسکاندیناوی به پا خواست که ادبیات آن دوره را به چالش می‌کشید و قصد داشت جانشین ادبیات رمانتیک آن دوره شود. نظریه‌پرداز دانمارکی این جنبش گئورگ برندس (١٩٢٧-١٨۴٢) بود که هدایت آن را برعهده داشت. در طول دورانی که این جنبش بر سر کار بود نویسندگان برعلیه سنت‌های دیرین، علی‌الخصوص رمانتیسیم، قیام کردند. آنها در پی چشم‌انداز بین‌المللی بودند. به علاوه، آنها تمایل زیادی به پیشرفت‌های غیرمنتظره‌ای چون نظریه داروین داشتند. در این دوره تمرکز ادبیات دانمارک بیشتر بر روی رئالیسم بود. هنریک پونتوپیدان جوان‌ترین، اصیل‌ترین و تاثیرگذارترین نویسنده این جنبش بود و از دیگر اعضای تاثیرگذار این گروه می‌توان ینس یاکوبسن را نام برد.
سال ١٩١٧ نقطه عطفی در ادبیات دانمارک محسوب می‌شود. یک نویسنده و یک شاعر دانمارکی، هنریک پونتوپیدان (١٨۵٧–١٩۴٣) نویسنده و کارل آدولف یلراپ (١١١٩-١٨۵٧) شاعر، مشترکا برنده جایزه نوبل شدند. آنها نه اهل داستان‌های کودکانه بودند و نه فیلسوف، بلکه شاعر و داستان‌نویس چیره‌دستی بودند که بی‌مثال می‌نوشتند. آثار پونتوپیدان را بیشتر به سبب توصیف‌های واقع‌گرایانه‌ای که از جامعه دانمارک در آن دوره داشته است می‌استایند. رمان‌ها و داستان‌کوتاه‌های او تصویری ملموس از کشور او در آن زمان و در مکان است. هنریک پونتوپیدان را نویسنده‌ای متفاوت می‌دانستند؛ چراکه توانست خودش را از محیط محافظه‌کاری که در آن بزرگ شده بود و از هم‌عصران سوسیالیستش دور نگه دارد. قرن بیستم با رویکرد به ناتورالیست آغاز شد اما کم‌کم به ناسیونالیسم روی آورد. این روند را می‌توان به وضوح در آثار نویسندگانی چون کای مانک و ولادیمیر روردام دید. در دانمارک رئالیسم مدرن را با آثار بنگ و ینس یاکوبسن می‌شناسند و رئالیسم اجتماعی را ابا آثار هانس کیرک و مارتین اندرسن نکسو.
در ایران ادبیات دانمارک بیشتر با آثار هانس کریستین اندرسون و داستان‌های کودکانه‌اش شناخته شده است و اهل فلسفه با اگزیستانسیالیسم سورن کیرکه‌گارد آن را دارای اعتبار می‌دانند. متاسفانه تاکنون هیچ اثری از دیگر نویسندگانی که در بالا به آنها اشاره شد به فارسی ترجمه نشده است. با این حال ادبیات معاصر دانمارک از اقبال بهتری برخوردار بوده و چند اثر از ادبیات دانمارکی به فارسی به برگردانده شده‌اند. یکی دیگر از نویسندگان حال حاضر دانمارک که از شهرت جهانی برخوردار است دُورده نورس نویسنده ۴۵ ساله دانمارکی است. مدرک تاریخ و ادبیات دانمارکی‌اش را از دانشگاه آرهوس گرفته و اکنون ساکن شهر کوچکی در جوار دریا شمال است. از او تاکنون سه رمان منتشر شده است؛ «روح» (٢٠٠١)، «توفان» (٢٠٠٣) و «ان لی» (٢٠٠۵) و یک مجموعه داستان‌کوتاه با عنوان «فن کاراته» که در سال ٢٠٠٨ منتشر کرد. داستان‌های این مجموعه در مجلات معتبری چون نیویورکر، بوستن ریویو، مجله فنس، نیو لترز، گالف‌کوس هرپر، و پابلیک اسپیس چاپ شده‌اند. در سال ٢٠١٠ رمان کوتاهی از او منتشر شد به نام «روزها» و اخیرا هم رمان شعرواره‌ای با نام «مینا جای تمرین لازم دارد». وی در دانمارک، آلمان و امریکا در تدوین آنتولوژی ادبیات مشارکت داشته است.
نورس نخستین دانمارکی است که در مجله نیویوکر داستانی منتشر کرده. ماه مه‌گذشته نیز داستان دیگری از او در این مجله ادبی معتبر به چاپ رسید. رمان‌های او به زبان‌های انگلیسی، آلمانی، چک، رومانیایی، نروژی، ترکی و هلندی منتشر شده‌اند. او همچنین برنده جوایز معتبری شده که از میان آنها می‌توان به جایزه منتقدان دانمارک و همین طور جایزه پر اولو انکوییست
(Per Olov Enquist) اشاره کرد. اسدالله امرایی پیشتر چند داستان کوتاه او را در مجموعه‌ای از آثار نویسندگان جهان ترجمه کرده است…
اعتماد