این مقاله را به اشتراک بگذارید
بازگشت به تاریخ‌نگاری آدمیت
فریدون آدمیت (۱۳۸۷-۱۲۹۹)، تاریخ‌نگار معاصر ایران و کارمند عالی‌رتبه وزارت امور خارجه بود. روش او در تاریخ‌نگاری، تاریخ‌نگاری تحلیلی- انتقادی است. از او بیش از پانزده اثر درباره تاریخ مشروطیت و روشنفکران مشروطه منتشر شد که باوجود اهمیت آنها تا مدت‌ها بازنشر نمی‌شد. تا اینکه اخیرا سه کتاب از مجموعه آثار آدمیت پس از سال‌ها دوباره منتشر شد؛ یکی برای اولین‌بار به فارسی و دوتای دیگری پس از سال‌ها به طور رسمی. نشر گستره در این مجموعه، ترجمه یکی از مهم‌ترین آثار آدمیت را با عنوان «جزایر بحرین» در کنار دو کتاب مهم «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت» و «انحطاط تاریخ‌نگاری در ایران» روانه بازار کرده است.
ابداع سنت در تاریخ‌نگاری
«انحطاط تاریخ‌نگاری در ایران» عنوان مجموعه مقالات و یادداشت‌هایی از فریدون آدمیت است که از اواسط دهه ١٣۴٠ تا حدود ٢٠ سال بعد در نشریات مختلف و گاه نیز به صورت پیوست‌ها و ضمیمه مجلات منتشر شده و به اهتمام سیدابراهیم اشک شیرین در قالب یک کتاب جمع‌آوری شده است. در گردآمدن این مجموعه علاوه بر ارزش تاریخی هر یک چه در مقام نقد و نظر پیرامون وضع تاریخ‌نگاری در ایران یا ارائه بررسی‌های کوتاهی در مورد پاره‌ای از رجال سیاسی ایران در عصر قاجار یا مضامینی که در آن مورد بحث بوده‌اند، از یک ویژگی دیگر نیز می‌توان یاد کرد که آن نیز امروزه به دلیل گذشت حدود نیم قرن از ایام ثبت و نوشته‌شدن این ملاحظات و نکات، جنبه استناد تاریخی دارد، یعنی برجاماندن نشانه‌ای از «تاریخ» ثبت و تدوین این نوشته‌ها و یادداشت‌ها و احیانا همخوان‌نبودن پاره‌ای از جوانب آن با داده‌ها و دانسته‌های تاریخی ما. درحال‌حاضر تعدادی از مقالات و یادداشت‌های گردآمده در این مجموعه شامل این مقوله نمی‌شوند؛ از جمله مواردی مانند دستورنامه محمدشاه در سفارت حسین‌خان نظام‌الدوله…، اسناد و آگاهی‌های تازه از امیرکبیر، طرح قرارنامه ایران و انگلیس که بیشتر در بخش دوم این کتاب گرد آمده‌اند؛ چراکه بیشتر جنبه سندی دارند و طبعا محل بحث و مناقشه نیستند. با این‌حال با گذشت نیم قرن از ضبط و ثبت نوشته‌های این کتاب آنچه بر جای می‌ماند ارزش تاریخی مقالات و یادداشت‌هایی از این دست است و لزوم فراهم‌آوردن موجبات آشنایی نسل‌های جدید پژوهشگران با آنچه امروز از آن می‌توان به عنوان نوعی سنت تاریخ‌نگاری در ایران یاد کرد.
انحطاط تاریخ‌نگاری در ایران / قیمت: ٢۵ هزار تومان
فکر آزادی
کتاب «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت» چهارمین اثر فریدون آدمیت است که در سال ١٣۴٠ در سلسله کتاب‌های تاریخی انتشارات سخن منتشر شد. کتاب از همان بدو چاپ طرف توجه و نقد و بررسی‌های جدی‌ای قرار گرفت. از جمله عبدالحسین زرین‌کوب که با اسم مستعار حسین عبدی و همچنین حسن تقی‌زاده، انتقاداتی بر کتاب وارد کرده بودند. اگرچه این کتاب یکی از مأخذها و منابع مشروطه و تاریخ تجدد به شمار می‌آید و مورد توجه بسیاری از تاریخ‌نگاران و محققان و حتی جزء مواد درسی تاریخ سیاسی ایران در دانشکده حقوق دانشگاه تهران بوده، اما سال‌هاست که از انتشار مجدد این کتاب خبری نبود. این کتاب اخیراً به اهتمام سیدابراهیم اشک شیرین منتشر شده است.
تاریخ نهضت مشروطیت ایران دو بحث اصلی دارد: یکی تاریخ بیداری افکار و نشر عقاید سیاسی و مدنی جدید که در حقیقت مقدمه هوشیاری ملی و نهضت آزادی است و دیگر شرح انقلاب مشروطه از زمان فرمان مشروطیت تا قیام ملی که به خلع محمدعلی‌شاه از سلطنت رسید. بحث اول تاریخ نشر فکر آزادی است که در ایران کمتر مورد توجه بوده است. این کتاب در حقیقت تاریخچه‌ای است در نشر اندیشه آزادی و مقدمه جنبش مشروطه‌خواهی در ایران. اساس آن مبتنی است بر منابع اصلی؛ یعنی اسناد و مدارک منتشرنشده. روش آدمیت در نگارش این کتاب نیز نقلی و تحلیلی است. آدمیت می‌کوشد در این کتاب از زبده اسناد و نوشته‌های دوران مزبور استفاده کند تا به قول خودش این اسناد از حالت پنهانی خارج شود و خوانندگان نیز در تفسیر وقایع و نتیجه‌گیری‌شان مختار و آزاد باشند، به علاوه اثر عقاید مدنی و سیاسی غربی در ذهن مردم مفهوم یابد. همچنین اشاعه تدریجی افکار غربی که به قول آدمیت موجد نیروی آزادی در ایران و تشکیل‌دهنده اقلیت روشنفکر آن زمان شد نیز موضوع بحث تحلیلی کتاب است. البته در کنار بررسی و روایت تأثیر عنصر بسیار تندرو و افراطی که در آن دوران حضور داشتند.
فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت / قیمت: ٢۵ هزار تومان
بخشی از تاریخ روابط دیپلماتیک ایران در قرن نوزدهم
کتاب «جزایر بحرین» بررسی حقوقی و دیپلماتیک مناقشه ایران و انگلستان است که در سال ١٩۵۵ برای اولین‌بار به انگلیسی منتشر شد. این کتاب بخشی از پژوهش‌های فریدون آدمیت درباره تاریخ روابط دیپلماتیک ایران در سده نوزدهم است. به بیان دقیق‌تر، این کتاب بخشی از رساله دکتری آدمیت با عنوان روابط دیپلماتیک ایران با انگلستان، عثمانی و روسیه است. ازاین‌رو، این کتاب فصل کوتاهی است از سفر دور و دراز روابط سیاسی ایران و انگلستان و کوششی است برای بررسی سیاست انگلستان از آغاز سده نوزدهم در خلیج فارس، با توجه ویژه به جزایر بحرین و دستیابی به نتایجی مشخص درباره اعتبار ادعاهای ایران و انگلیس درباره جزایر در پرتو اصول پذیرفته‌شده حقوق بین‌الملل. مسئله جزایر بحرین که بیش از یک سده موضوع مناقشه این دو کشور بوده، هم از جنبه بازاندیشی تاریخی و هم برای بررسی مسائل امروز خلیج فارس مهم است. چون این منطقه سرشار از منابع نفتی و دارای اهمیت راهبردی، در جریان تاریخ شاهد رویدادهای شگفتی بوده است. مسئله بحرین همچنین نمونه بارزی از تفاوت دیدگاه میان دپارتمان اداره امور هند و وزارت وقت امور خارجه انگلستان به شمار می‌آید که خود موضوع بحث تاریخ‌نگاران انگلیسی است.
جزایر بحرین / ترجمه: علیرضا لاسید/ قیمت: ٢۵ هزار تومان
شرث