سینمای هنگ کنگ و از راه رسیدن اژدها (بروس لی)

برگ‌هایی از تاریخ صنعت سینمای جهان

نگاهی به تاریخ سینمای هنگ کنگ

بروس لی ضامن کنگ فوکاران در سینمای هنگ کنگ

سینمای هنگ کنگ در کنار سینمای چین و تایوان یکی از مهم ترین تاریخچه های مهم سینمای فیلم های چینی زبان را دارد.

هنگ کنگ در دورانی که تحت استعمار بریتانیا بود به مراتب از آزادی اقتصادی و سیاسی بیشتری نسبت به کشورهای چین و تایوان بهره مند بود و به پایگاهی برای صنعت سینمای چینی و شرق آسیا تبدیل شده بود.

علی رغم بحران صنعتی در سال های میانی ۱۹۹۰ و بیرون آمدن از یوغ استعمار بریتانیا در ژوئیه ۱۹۹۷، سینمای هنگ کنگ هویت متمایزی کسب کرده و نقش کلیدی در عرصه سینمای جهان بازی می کند.

فیلم های عامه پسند هنگ کنگ (به خصوص  فیلم های حادثه ای) در غرب پیروان سرسختی دارد و در حال حاضر به بخشی از فرهنگ جریان روز و به شدت در دسترس و تقلیدکارانه تبدیل شده است.

برخلاف بسیاری از صنعت های سینمای کشورهای مختلف، هنگ کنگ از دخالت و حمایت دولت خیلی کم بهره می برد. سینمای هنگ کنگ عناصری را از هالیوود وام گرفته: پارامتر های ژانر، کمدی، حادثه، ضرباهنگ تند و  وامدار عناصری از سینمای چین است: هنرهای رزمی، درام های سنتی چینی. آمیزه این عناصر سینمای هنگ کنگ را تشکیل می دهند.

جشن صد سالگی سینمای هنگ کنگ در سال ۲۰۰۹/ آرشیوی که ژاپنی ها از بین بردند

سال ۲۰۰۹ سینمای هنگ کنگ صد ساله شد. به گزارش گاردین در سال ۱۹۰۹  فیلم کوتاه کمدی «دزدیدن اردک سرخ شده» نخستین فیلمی  بود که در هنگ کنگ ساخته شد.

یکی از کارشناسان سینمای هنگ کنگ که تاریخ شناس این عرصه است-آقای لا کار- می گوید: اما مشکلی که وجود دارد ایناست که هیچ مدرکی نیست که بتوان ثابت کرد این فیلم به تولید رسیده … هیچ نگاتیوی از دوران قبل از جنگ جهانی دوم وجود ندارد. پس از حمله ژاپنی ها، آنها تمام نگاتیوها را ذوب کردند تا از آن نیترات مورد نیاز در ساختن بمب را تولید کنند.

 داستان این فیلم کوتاه درباره دزدی است که اردکی را از دستفروشی در خیابان می دزد و دستفروش سپس او را تعقیب می کند. می گویند لیانگ شائوبو که تئاتر خوانده بود، فیلم را کارگردانی کرد. او دوربین را از یک گرداننده سینمای آمریکایی در شهر شانگهای به نام بنجامین برادسکای قرض گرفت. در دزدیدن اردک سرخ شده، لیانگ (در نقش دزد) و چان-من وونگ (در نقش دستفروش) و بوک-هویی لی (پلیس) نقش آفرینی می کردند.

لا کار می گوید: در مورد نخستین فیلم سینمای هنگ کنگ یعنی «دزدیدن اردک سرخ شده» همه اطلاعات کلی است. همه عوامل فیلم مرده اند. بنابراین باید به سراغ منابع دیگری مانند روزنامه ها و غیره رفت. درباره نخستین فیلم هنگ کنگ کلی حرف و حدیث وجود دارد. اطلاعات مختصری درباره پیرنگ داستان داریم و از کارگردان مون کوآن شنیده ایم که در سال ۱۹۱۷ این فیلم را در کالیفرنیا تماشا کرده بود. همینطور او فیلم «ژوآنگزی همسرش را امتحان می کند» نیز دیده بود. او می گفت که «دزدیدن اردک سرخ شده» در ۱۹۰۹ ساخته شده است. کوآن در سال های ۱۹۶۰ در مصاحبه ای با یو مو-ون این اطلاعات را داده بود.

تهیه کننده این فیلم بوک-هویی لی مدت پنجاه سال نیروی محرکه صنعت سینمای هنگ کنگ بود، استودیوهای مختلفی تاسیس کرد، سرمایه برای تولید فیلم ها و مستندها جمع آوری می کرد. پسر لی، تین-یائو لی که اکنون در دهه هفتم زندگی خود به سر می برد می گوید: تا آنجا که می دانم آن سینمادار آمریکایی یعنی برادسکای بودجه فیلم را تامین کرد. تولید «دزدیدن اردک سرخ شده» علاقه پدرم به سینما را شعله ور کرد و باعث شد پدرم به شانگهای برود و تهیه  کنندگی سینما را یاد بگیرد.

اما پسر من-وای لی که به پدر سینمای هنگ کنگ شهرت دارد؛ شِک لی، درمورد ساخته شدن این فیلم دچار تردید است. او می گوید: ارجاعات بیشتری به «ژوآنگزی همسرش را امتحان می کند» به عنوان نخستین فیلم هنگ کنگ وجود داشته است.

بودجه فیلم های هنگ کنگی

فیلم های هنگ کنگی معمولا کم هزینه هستند؛ البته در مقایسه با فیلم های هالیوودی. یک فیلم با کمتر از یک میلیون دلار به تولید می رسد. معمولا فیلم های پرفروش به ستارگان محبوب تعلق دارد مانند جکی چان یا استفن چو و یا تولیدات مشترکی هستند که هدف از تولیدشان مخاطب بین المللی است. معمولا فیلم های هنگ کنگی به زبان کانتونس است. از سال های ۱۹۵۰ فیلم های هنگ کنگی به این زبان ساخته شده اند.

اما پس از روی کار آمدن حزب کمونیست در چین، فیلم‌های به زبان ماندارین نیز در هنگ کنگ به تولید رسید. از سال های میانی ۱۹۶۰ و سال های ۱۹۷۰ فقط در هنگ کنگ فیلم های به زبان ماندارین تولید می شد.

دوران جنگ های جهانی اول و دوم

با شروع جنگ جهانی اول سینمای هنگ کنگ دستخوش تغییرات شد چراکه نگاتیوهای خام از آلمان وارد می شد. در سال ۱۹۲۳ من-وای لی همراه پسر عمویش و برادرش و لیانگ شائوبو نخستین کمپانی تولید فیلم را در هنگ کنگ به نام منژین تاسیس کردند. در دوران جنگ جهانی دوم در سال های ۱۹۳۰ داستان های میهن پرستانه و مقاومت چینی ها دستمایه فیلم های هنگ کنگی شد. نظیر مبارزه همگانی (چیو شو سان، ۱۹۳۷) یا خط زندگی (کوآن من شینگ؛ ۱۹۳۵).

با سقوط هنگ کنگ و استقرار ژاپنی ها در دسامبر سال ۱۹۴۱، این دوران از فیلمسازی به پایان رسید تا اینکه بریتانیا زمام امور را در سال های ۱۹۴۰ برعهده گرفت.

سال های ۱۹۴۰-۱۹۶۰

در این سال ها نیز مانند دوره پیش از جنگ، هنگ کنگ مهد استعدادهایی بود که از چین به هنگ کنگ نقل مکان می کردند. با شورش های داخلی چین در سال ۱۹۴۶ این مهاجرت به اوج خود رسید که به روی کار آمدن کمونیست ها در چین منتهی شد و هنگ کنگ به پایتخت سینمایی تبدیل شد. این مستعمره در این دوران یکی از صادرکنندگان عمده فیلم به جنوب شرقی آسیا بود. در سال های ۱۹۶۰ کمپانی های برادران شاو و موشن پیکچرز وجنرال اینوستمنت لیمیتد (MP&GI) از مشهورترین کمپانی های تولید فیلم به زبان ماندارین بودند. پس از مرگ لوک وان تو موسس MP&GI، کمپانی برادران شاو در این رقابت پیروز میدان شد.

ژانر موزیکال به نام هوآنگمدیائو برگرفته از اپرای چینی بود. کمپانی برادران شاو فیلم موزیکالی را در این ژانر به نام عشق ابدی (۱۹۶۳) تولید کردند که در این ژانر کلاسیک است.

در نیمه دوم سال های ۱۹۶۰ کمپانی برادران شاو به تولید فیلم های کم هزینه تر رو آورد. فیلمهای آکروباتیک با خشونت بیشتر  که ملهم از فیلمهای سامورایی ژاپنی ها بود. در این دوران  تماشاگران سینما به دلیل پدیده تلویزیون کاهش پیدا کرد.

در مرور تاریخچه صنعت سینما در هنگ کنگ به سال‌های ۱۹۶۰ رسیدیم که کم کم کمپانی برادران شاو به تولید فیلم های کم هزینه تر رو آورد. فیلم های آکروباتیک با خشونت بیشتر که ملهم از فیلم های سامورایی ژاپنی ها بود. در این دوران  تماشاگران سینما به دلیل پدیده تلویزیون کاهش پیدا کرد.

سال های ۱۹۷۰

فیلم های به زبان ماندارین و کمپانی برادران شاو بیش از گذشته در این سال ها رواج و رونق داشتند. فیلم های کونگ فویی در این دوران رواج پیدا کرد و شهرت بین المللی پیدا کرد. در این دوران برادران شاو حاکم مطلق بودند ولی به مروز دو تن از تهیه کنندگان کمپانی برادران شاو به نام های ریموند چو و لئونارد هو از کمپانی جدا شده و خود کمپانی گلدن هاروست را تاسیس کردند. این کمپانی با جکی چان قرارداد بازی در فیلم بست و در سال های ۱۹۷۰ یکی از کمپانی های مشهور این سال ها بود. این کمپانی با جوانان با استعداد انند بروس لی یا برادران هویی که ایده های نو داشتند قرارداد می بست.

بروس لی در فیلم های آمریکایی نقش جزیی داشت تا اینکه کمپانی گدن هاروست، رییس بزرگ را ساخت. ریموند چو در موفقیت های فیلم های بروس لی نقش به سزایی داشت.

در سال های ۱۹۷۰ سینمای هنگ کنگ و فیلم های کونگ فویی برای سینماروهای غربی و علاقه مندان چنین فیلم هایی بازار داشتند اما رفته رفته در سال های پایانی ۱۹۷۰ تغییراتی آغاز شد.

سال‌های ۱۹۸۰ و سال های ابتدایی ۱۹۹۰ دوران شکوفایی

در این سال ها بذرهایی که در سال های ۱۹۷۰ کاشته شدند، به ثمر رسیدند. این دوران تولد سینمای مدرن و نو در هنگ کنگ است که ابرقدرتی در این حیطه در بازار شرق آسیا بود. رفته رفته توجه غربی ها نیز به فیلم های هنگ کنگی بیشتر جلب شد.

یکی از فیلم های مهم این دوران قاتل (جان وو، ۱۹۸۹ ) است. در این دوران سینمای هنگ کنگ یکی از معدود کشورهایی بود که فیلم هایش بر هالیوود تاثیر گذاشت و همینطور فیلمسازانش. در کشورهای مانند مالزی کره جنوبی، تایلند، سنگاپور، اندونزی فیلم های هنگ کنگی محبوبیت داشتند. تایوان به یک بازار محلی برای فیلم های هنگ کنگی تبدیل شد. در سال های ابتدایی ۱۹۹۰ صنعت سینمای تایوان تحت تاثیر واردات فیلم های هنگ کنگی قرار داشت.

در سال های ۱۹۸۰ کمپانی سینماسیتی به مدیریت کارل ماکا، ریموند وونگ و دین شِک آغاز به کار کرد. این کمپانی فیلم های کمدی روز، حادثه ای تولید می کرد. فیلمسازانی چون تسوی هارک و وونگ جینگ به نماد این دوره تبدیل شدند. تسوی هارک یکی از فیلمسازان موج نو  بود که وارد فیلم های جریان روز شد. از سمبول های این دوران می توان به  موج فیلم های گانگستری اشاره کرد که جان وو کارگردانی چو یون-فت نقش آفرینی و آلن تانگِ بازیگر و تهیه کننده آن را تهیه می کرد. ملودرام های رمانتیک و فانتزی های هنرهای رزمی با بازی بریجیت لین، کمدی های با بازی شری چونگ و استفن چونگ و فیلم های سنتی با بازی جت لی، فیلم های حادثه ای با چاشنی هنرهای رزمی با نقش آفرینی جکی چان از دستاوردهای این  سال ها است. در سال ۱۹۸۸ دولت سیستم درجه بندی فیلم ها را به راه انداخت.

سینمای آلترناتیو

در موج فیلم های عامه پسند، فیلم های هنری نیز در هنگ کنگ ساخته می شد. از فیلمسازان موج نوی هنگ کنگ می توان به آن هویی و  ییم هو اشاره کرد. این دو فیلم های شخصی و سیاسی می ساختند. در سال های آخر ۱۹۸۰ موج دوم به راه افتاد. فیلمسازان جوانی مانند کلارا لاو، استنلی کوآن و وونگ کار-وای شروع به فعالیت کردند. این کارگردان ها در جشنواره های جهانی و محافل منتقدان سرو صدا به پا کردند. به وِیژه آثار وونگ کار-وای به شدت با استقبال روبه رو می شد.

سال های میانی ۱۹۹۰ تا امروز

در سال‌های ۱۹۹۰ سینمای هنگ کنگ دچار افتی شد که هرگز نتوانست آن را جبران کند. روند فروش فیلم ها که در سال های پایانی ۱۹۸۰کاهش پیدا کرده بود ادامه پیدا کرد. در سال های پایانی ۱۹۹۰ تولید فیلم از ۲۰۰ عنوان به ۱۰۰ عنوان رسید. فیلم های وارداتی آمریکایی در جدول فروش ها بر صدر نشستند. جالب اینکه در این دوران آمریکایی ها بیشتر به سینمای هنگ کنگ توجه نشان می‌دهند و بسیاری از استعدادهای سینمای هنگ کنگ به هالیوود می روند و مورد توجه قرار می گیرند. یکی از دلایل مهاجرت، بحران اقتصادی آسیا بود. مساله دیگر اینکه الحاق هنگ کنگ به چین باعث رونق و شکوفایی سینمای هنگ کنگ نشد و مشکلات خاصی را به رخ کشید از جمله سانسور.

در سال ۲۰۰۳ دولت هنگ کنگ بنیاد تضمین سینما را تاسیس کرد و بانک ها را تشویق به سرمایه گذاری در سینما کرد. در سال‌های اخیر کارگردان های محلی تلاش هایی کرده و فیلم هایی ساخته اند. در سال های ۲۰۰۰ بارقه های امیدی روشن شد. در سال های میانی ۱۹۹۰ جانی تو  و وای کا-فای کمپانی میلک وی ایمیج را تاسیس کردند. این کمپانی فیلم های جنایی و به لحاظ تجاری موفقی تهیه کرد؛ مانند ماموریت (۱۹۹۹جانی تو). در سال ۲۰۰۱ کمدین استفن چو «فوتبال شائولین» را ساخت. جانی تو «انتخاب یک و دو» را کارگردانی کرد که با موفقیت تجاری خوبی روبه رو شد.

جشنواره بین المللی هنگ کنگ از مهم ترین رویدادهای این منطقه است.

گزارش از ارغوان اشتری/ ایسنا