این مقاله را به اشتراک بگذارید
چرا محمد(ص) به اسکار رفت؟
پاسخ «اسفندیاری» به حواشی یک انتخاب
بهناز شیربانی: نخستین واکنش‌ها به انتخاب فیلم برگزیده ایرانی برای معرفی به آکادمی اسکار تا پیش از اعلام رسمی، از تیتر و صفحه اول روزنامه «سینما» سر درآورد. تا آن زمان گمانه‌زنی‌ها بر سر فیلم‌هایی که هیأت انتخاب بر سر معرفی آنها هنوز به نتیجه نرسیده بودند همچنان ادامه داشت. البته از گوشه‌وکنار اخبار ضدونقیض حکایت از انتخاب نهایی محمد رسول‌الله(ص) به‌عنوان گزینه نهایی داشت. شش فیلم «در دنیای تو ساعت چند است؟» ساخته صفی یزدانیان، «رخ دیوانه» ساخته ابوالحسن داوودی، «شیار ۱۴۳» ساخته نرگس آبیار، «قصه‌ها» ساخته رخشان بنی‌اعتماد، «ماهی و گربه» ساخته شهرام مکری و «محمد رسول‌الله(ص)» ساخته مجید مجیدی گزینه‌های نهایی هیأت انتخاب برای تصمیم‌گیری بودند که در نهایت قرعه به نام مجیدی افتاد تا این فیلم نماینده سینمای ایران باشد برای فتح اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان ٢٠١۶.
سینمایی که شانسی ندارد
طی هفته‌های گذشته بحث‌های زیادی بر سر نماینده شایسته ایران در اسکار ٢٠١۶ صورت گرفته است. دراین‌میان بسیاری از منتقدان معتقدند فیلم‌های مورد بررسی هیچ‌یک شایستگی انتخاب و معرفی را ندارند و برخی دیگر، از حضور فیلم‌های موردعلاقه‌شان در این فهرست یاد می‌کردند. روبرت صافاریان از جمله منتقدانی است که با حضور یکی از دو فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» و «در دنیای تو ساعت چند است؟» در این فهرست موافقت داشته. او پس از اعلام نظر نهایی هیأت انتخاب فیلم به «شرق» گفت: «انتخاب فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» به‌عنوان نماینده ایران معقول‌تر به نظر می‌رسد اما در نهایت شانس زیادی برای دریافت جایزه ندارد». بااین‌حال شماری دیگر از منتقدان نگاه دیگری به این موضوع دارند. پیش‌تر در نظرخواهی «شرق» از منتقدان سینمای ایران، مشخص شده بود نماینده شایسته سینمای ایران در اسکار ٢٠١۶ فیلم‌های «قصه‌ها»ی رخشان بنی‌اعتماد، «ماهی و گربه» شهرام مکری و «در دنیای تو ساعت چند است؟» صفی یزدانیان هستند. شاهرخ دولکو، یکی از منتقدانی که در نظرسنجی مذکور به فیلم «ماهی و گربه» رأی داده بود و درباره شش فیلم نهایی که شانس خود را برای حضور در اسکار ٢٠١۶ به نمایندگی از سینمای ایران می‌آزمایند، به «شرق» گفته بود: «همچنان فکر می‌کنم فیلم «ماهی و گربه» نماینده شایسته ایران در اسکار ٢٠١۶ است، چون در بین دیگر فیلم‌های فهرست، فیلم جذاب‌تری است. البته شاید این فیلم، با توجه به سلایق اسکاری‌ها، فیلم مناسبی برای شرکت در اسکار نباشد، اما هرجور نگاه می‌کنم می‌بینم جذاب‌ترین فیلم در بین این شش اثر، «ماهی و گربه» است». دولکو درباره فیلم‌هایی که از فهرست راهیابی به اسکار حذف شدند، اضافه کرده بود: «در بین چهار فیلمی که حذف شدند، به‌لحاظ علایق شخصی من فیلم «من دیه‌گو مارادونا هستم» بهرام توکلی را بیشتر دوست داشتم اما می‌دانم که ردشدن هر چهارتای این فیلم‌ها، درست بوده چون هیچ‌کدامشان توانایی جلب نظر هیأت داوران اسکار را ندارند. اگر هم انتخاب می‌شدند، نمی‌توانستند در اسکار نظری جلب کنند و کاندیدا شوند. اما واقعیت این است که در شش فیلم دیگر هم، این توانایی وجود ندارد. باز تأکید می‌کنم که به لحاظ بازی فرمی تنها فیلم جذابی که در این بین هست، «ماهی و گربه» شهرام مکری است که در قیاس با دیگر فیلم‌ها برای کسب جایزه در جشنواره‌های بین‌المللی استعداد دارد».
پنجمین فرصت برای مجیدی در اسکار
تا پیش از این مجیدی با فیلم «بچه‌های آسمان» نامزد دریافت جایزه اسکار شده است. سال بعد از آن هم فیلم «رنگ خدا»ی این کارگردان شایسته معرفی به اسکار شد. «آواز گنجشک‌ها» نیز از دیگر فیلم‌های مجیدی است که تا امروز شانس معرفی به آکادمی اسکار را داشته است و با این حساب می‌توان گفت تا امروز سهم بیشتر انتخاب فیلم ایرانی برای معرفی به اسکار متعلق به فیلم‌های مجیدی است.
اما این‌بار این کارگردان با اثری متفاوت‌تر از کارهای پیشین‌اش به آکادمی اسکار معرفی شده. محمد رسول الله(ص) از جمله فیلم‌های فاخر سینمای ایران است که هزینه بسیاری برای ساخت آن صرف شده و برخی از عوامل تولید این فیلم با پیشینه حضور در هالیوود با مجیدی همکاری کرده‌اند. برای روشن‌شدن حواشی معرفی فیلم محمد رسول‌الله(ص) به آکادمی اسکار با امیر اسفندیاری سخنگوی هیأت انتخاب فیلم‌های ایرانی گفت‌وگوی کوتاهی کردیم.
آقای اسفندیاری، امسال گزینه‌های متفاوتی برای بررسی به آکادمی اسکار مطرح شد. آیا سازوکار متفاوتی برای انتخاب امسال کمیته انتخاب وجود داشت؟
از میان ۵٨ فیلم مورد بررسی به انتخاب ١٠ فیلم و بعد شش فیلم و در نهایت گزینه نهایی رسیدیم. طبعا هیأت انتخاب شاخص‌هایی را برای معرفی بهترین فیلم به آکادمی اسکار در نظر گرفت. یکی از این شاخص‌ها حضور بین‌المللی فیلم بود. شاخص‌های دیگر این بود که فیلم شایستگی نمایندگی ایران در اسکار را داشته باشد و در این میان حقیقتا فیلم محمد رسول‌الله(ص) شایستگی معرفی را داشت. این فیلم پروداکشن متفاوتی نسبت به سایر فیلم‌ها دارد و تاکنون چنین پروداکشنی در میان فیلم‌های ایرانی دیده نشده است. مجید مجیدی، کارگردانی است که یک‌بار نامزد دریافت جایزه اسکار شده است و مدتی قبل در جشنواره مونترال این فیلم از سوی تماشاگران ایرانی و غیرایرانی با استقبال خوبی روبه‌رو شد و تمامی این فاکتورها منجر شد تا رأی کمیته انتخاب با این فیلم باشد. طبعا تعداد قابل‌توجهی از فیلم‌های مورد بررسی سابقه حضور در رویدادهای بین‌المللی را داشتند اما اتفاق آرا مشخص کرد که فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» این شایستگی را برای معرفی به آکادمی دارد.
بسیاری از منتقدان و اهالی سینما معتقد بودند در یک‌سال گذشته اساسا فیلم قابل‌تأملی ساخته نشده است که امکان معرفی به آکادمی اسکار را داشته باشد و پروداکشن فیلم محمد رسول‌الله(ص) هم طبعا برای ما اتفاق قابل تأملی است و شاید برای اعضای آکادمی اسکار ویژگی بزرگی محسوب نشود.
اتفاقا هیأت انتخاب روی نکته تأکید داشت یعنی این فیلم در سطح سینمای ایران فیلمی است که ویژگی‌های خاصی دارد و تاکنون فیلمی به این شکل ساخته نشده است. شاید برخی هم معتقد باشند که ما اساسا فیلم خوبی برای معرفی به آکادمی نداشتیم که به نظر من حرف درستی نیست. طبیعتا ما امسال بین ۵٨ فیلم دست به انتخاب زدیم و ظرف سینمای ما مشخص است و از این ظرف مشخص هر سال باید دست به انتخاب بزنیم. به هر حال دو راه وجود دارد؛ یکی اینکه هر سال به‌اصطلاح این اتفاق را نادیده بگیریم و فیلمی معرفی نکنیم که به نظر من تصور غلطی است و برخی هم تصور می‌کنند باید فیلمی معرفی کنیم و حتما جایزه بگیریم. فکر می‌کنم سینمای ایران هم باید همیشه مثل سایر کشورها از فرصت معرفی فیلم به اسکار استفاده کند. هر سال با این اتفاق مواجه می‌شویم که عده‌ای به انتخاب فیلم برای معرفی به آکادمی اسکار اعتراض می‌کنند. این اعتراض در زمانی که فیلم «جدایی نادر از سیمین» هم انتخاب شد، وجود داشت و برخی ادعا می‌کردند این فیلم مناسب برای معرفی نیست و دیدید که معرفی شد و توانست اسکار بگیرد. بنابراین فکر می‌کنم نباید این فرصت را ازدست داد. ٢١ سال است که از طرف ایران فیلم به اسکار معرفی می‌شود و در تمامی این سال‌ها این بخت را به دست آورده‌ایم که یک بار نامزد دریافت جایزه اسکار شویم، یک بار اسکار بگیریم و یکی از فیلم‌های ما با نام ایران در جوایز گلدن گلاب حاضر شود و فکر می‌کنم نتیجه قابل‌اعتنایی است و اگر با کشورهای دیگر که سابقه و تولیداتی بسیار بیشتر از ما دارند مثل سینمای هندوستان، مقایسه شویم، می‌بینید برخی از آنها تا به‌حال اسکار نگرفته‌اند.
تا پیش از اعلام رسمی فیلم منتخب از سوی کمیته انتخاب، خبر فیلم برگزیده در یکی از روزنامه‌های سینمایی درج شد. این خبر از سوی کمیته انتخاب، رسانه‌ای شد؟
با صراحت اعلام می‌کنم که از طرف کمیته انتخاب، خبر انتخاب فیلم تا پیش از اعلام رسمی جایی گفته نشد. به هر حال در مورد فیلم جدایی نادر از سیمین و محمد رسول‌الله(ص) گمانه‌زنی‌های بسیاری وجود داشت که احتمال معرفی این دو فیلم بیشتر است و کمیته انتخاب هم فارغ از تمامی این حواشی نظرش را اعلام کرد.
با توجه به تجربه چندین‌ساله در معرفی فیلم به اسکار، شانس محمد رسول‌الله(ص) را در میان سایر رقبایش چقدر می‌بینید؟
ما تمامی فیلم‌های حاضر در اسکار را مرور کردیم؛ فیلم‌هایی با پروداکشن عظیم وجود داشت و برخی فیلم‌ها نیز موردتوجه جشنواره‌ها بودند. اما تصور می‌کنم فیلم محمد رسول‌الله(ص) در میان سایر فیلم‌های حاضر، شانس خوبی داشته باشد. هر چند که تبلیغات منفی از طرف عده‌ای خاص درمورد محتوای این فیلم تاکنون حواشی‌ای برای آن ایجاد کرده و جریان وهابیت بدون دیدن فیلم این جریان منفی را ایجاد کرده است و دیدن فیلم را تحریم کرده است اما انتخاب و معرفی این فیلم به اسکار می‌تواند زمینه‌ساز دیده‌شدن بهتر فیلم به‌ویژه در آمریکا شود. به‌هرحال، هیأت انتخاب هیچ‌وقت این ضمانت را نمی‌کند فیلم حتما در میان پنج نامزد نهایی اسکار قرار گیرد و فقط قصد ما این بود بین گزینه‌های موجود، بهترین فیلم گزینش شود.
جیرانی فیلم مجیدی را معرفی کرد
در کنار این حواشی، نحوه انتشار خبر معرفی فیلم محمد(ص) برای حضور در رقابت اسکار هم قابل تأمل بود. خبرگزاری ایسکانیوز دراین‌باره نوشت: «درحالی‌که دیروز (شنبه) یکی از نشریات صبح نام فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» را به‌عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار اعلام کرده بود، بنیاد سینمایی فارابی ناگزیر شد رسما این خبر را اعلام کند. نام فیلم «محمد رسول‌الله(ص)» از ابتدا به‌عنوان جدی‌ترین گزینه امسال سینمای ایران در بخش بهترین فیلم خارجی جوایز اسکار ٢٠١۶ مطرح بود و رقابت چندان جدی‌ای بین این فیلم و سایر فیلم‌ها وجود نداشت».
محمد رسول‌الله(ص) گزینه نهایی ایران برای معرفی به آکادمی اسکار است؛ فیلمی که رقیبان جدی‌ای دارد. باید دید شانس فیلم ایرانی حاضر در اسکار امسال چگونه خواهد بود و آیا این فیلم می‌تواند باز هم خاطره خوش و حضور پررنگ ایرانیان در این رقابت را تکرار کند؟