این مقاله را به اشتراک بگذارید
«دوران عاشقی» چگونه فیلمی است؟
آشفته در دام کلیشه و تکرار
سحر عصرآزاد
«دوران عاشقی»، فیلمی است که به بحران زندگی یک زوج از دریچه‌ای کلیشه‌ای نگاه می‌کند، به‌گونه‌ای‌که شخصیت‌ها، روابط و مسائلشان ویژگی جدید و منحصربه‌فردی برای پیگیری این قصه تکراری ندارند.
این فیلم با فیلم‌نامه‌ای مشترک از رؤیا محقق و مهسا محبعلی، به زندگی یک خانم وکیل و همسرش می‌پردازد که دچار روزمرگی و سکون شده و با ورود زنی به نام میترا یک مثلث عشقی بین آنها شکل می‌گیرد؛ موقعیتی آشنا و کلیشه‌ای که این نکته چیزی از رئالیسم موقعیت کم نمی‌کند بلکه آنچه آن را تبدیل به نقطه‌ضعف فیلم کرده، نگاه نخ‌نمایی است که به این موقعیت وجود دارد. درواقع فیلم نتوانسته با زاویه نگاهی جدید این کلیشه را به‌روز و همچنان دیدنی کند. هرچند کارگردان فیلم معتقد باشد ازدواج مجدد مرد در فیلم به‌دلیل شرعی و قانونی‌بودن خیانت محسوب نمی‌شود اما باید گفت مسائل اخلاقی و عاطفی در دایره قانون و شرع محدود نمی‌شوند و هرچقدر فرصت‌طلبان مسائل را به‌گونه‌ای بازخوانی کنند که دروغ و خیانت مشروع به‌نظر بیاید اما حقیقت قابل انکار نیست.
در این مثلث عشقی، ضلع اول خانم وکیلی به نام بیتاست که همه پرونده‌های شهر به دفتر او روانه می‌شوند؛ از طلاق تا تغییر جنسیت و… . ضلع دوم هم مردی به نام حمید است که در یک شرکت کار می‌کند. درحالی‌که زندگی زناشویی این زوج به‌واسطه کار و مشغولیت هردو دچار سردی و سکون شده، ورود زنی به نام میترا که خواهرزاده رئیس شرکت است، به این بحران دامن زده و مثلث روابط را کامل می‌کند.
این تعریف اولیه سه ضلع مثلث است که ویژگی خاص و منحصربه‌فردی ندارد بلکه نحوه ارتباط این سه کاراکتر به‌شدت آشنا و متداول است. به‌این‌ترتیب آنچه می‌تواند این آدم‌ها و روابط کلیشه‌ای‌شان را از سویه تکراری آن جدا کند زاویه نگاه به هر یک و روابط و انگیزه‌هایشان است.
بیتا با توجه به شغل وکالت که تمهیدی فیلم‌نامه‌ای است، برای تقابل شخصیت با نسخه‌ای که برای موکلانش می‌پیچد و البته موقعیتی دراماتیک برای مواجهه با میترا، از یک زاویه نگاه جدید به دور مانده است. زنی که بر سر دوراهی انتخاب قرار داد و موقعیت کلاسیکش او را در تقابل با قانون و تخصصش قرار می‌دهد و باید یک تصمیم مهم و تعیین‌کننده بگیرد اما منفعل و ساکن عمل می‌کند و حتی در برگزاری دوره مردانه شوهرش که رئیس شرکت هم حضور دارد، با او همراهی می‌کند. نوع حضور لیلا حاتمی هم با توجه به نقش مشابهی که در فیلم «لیلا» داشته و همچنین شمایل کلی این بازیگر حرفه‌ای، فراتر از سابقه ذهنی مخاطب نرفته است. به همین واسطه بیتا نمی‌تواند در ذهن مخاطب تصویری مستقل و منحصر به این فیلم و قصه پیدا کند.
حمید هم وجه جدیدی ندارد چون طبق یک رفتار عام مردانه در سکون و رکود رابطه زناشویی به اولین موج تن داده است. اما این ویژگی را دارد که مدعی واردشدن به یک رابطه عاشقانه با میترا نیست و اصلا اقدام او به عمل وازکتومی می‌تواند دیدگاه این مرد را روشن و تا حدی متفاوت از کلیشه رایج مردان هوس‌باز فیلم‌های ایرانی کند؛ مردی که در اولین واکنش به بارداری میترا به او شک می‌کند بدون آنکه هیچ درصدی برای احتمال خطا در عمل وازکتومی قائل باشد. اما همین مرد با مجموعه تناقضاتی که طبعا در درون دارد نمی‌تواند به‌واسطه موقعیت‌های چیده‌شده در فیلم هویت و شناسنامه پیدا کند بلکه در خلأیی رها شده که مخاطب باید به‌تنهایی علامت سؤال‌های اطراف او را پاسخ دهد و فیلم کمکی به نزدیک‌شدن به این شخصیت نمی‌کند. حضور شهاب حسینی هم در این نقش بیش از هر چیز تابع سردرگمی کاراکتر حمید است بدون آنکه کنش و واکنشی از او سر بزند که به این مرد خطاکار اندکی بُعد بدهد.
دراین‌میان کاراکتر میترا در مرحله کاغذ و قلم بازخوانی هوشمندانه‌ای داشته که شخصیت زن دوم را از کلیشه زن اغواگر و متجاوز دور کرده و همچون تجربه‌های خوب «زن دوم» و «چند روز بعد» پرداختی انسانی دارد. زنی که وقتی با شک حمید نسبت به خودش مواجه و متوجه می‌شود در یک رابطه عاشقانه قرار نداشته، رفتن را به ماندن ترجیح می‌دهد. اما همین کاراکتر که روی کاغذ هوشمندانه پرداخت شده، در مرحله اجرا با یک نقش‌آفرینی ضعیف بدل به نقص فیلم شده به‌طوری‌که اندک موقعیت‌های دراماتیکی را که در فیلم به‌درستی چیده شده، هدر داده است.
دراین‌میان ساختار غیرخطی فیلم‌نامه که به‌عنوان یک روایت سیال باید به بحران و موقعیت زمان حال کاراکترها کمک کند، بدون آنکه تابع منطق و قانونی درونی باشد، فقط در جهت پس‌وپیش‌کردن سکانس‌ها وارد عمل شده نه‌اینکه به‌عنوان یک فرم به‌روز و مدرن امتیازی به فیلم‌نامه داده و کمکی به درک بهتر شخصیت‌ها، روابط، مسئله و بحرانشان کند.
فیلم «دوران عاشقی» با محوریت بحران یک زوج، خوانشی تکراری از یک مثلث عشقی دارد و با گوشه‌چشمی به معضلات اجتماعی مختلف دچار آنچنان آشفتگی و عدم تمرکزی بر یک مسئله شده که نقطه‌ضعفی بزرگ برای فیلمی با حضور این عوامل حرفه‌ای است. / شرق