این مقاله را به اشتراک بگذارید
نگاهی به رمان «وقت جنگ، دوتارت را کوک کن»، نوشته «یوسف قوجق»
سمفونی شکست
رمان «وقت جنگ، دوتارت را کوک کن»، نوشته «یوسف قوجق» اثری ست که در گونه رمان تاریخی جای می گیرد؛ گونه‌ای که اگر چه در این ایام مهجور افتاده اما روزگاری از محبوب‌ترین گونه‌های رمان در میان مخاطبان محسوب می شد و حتی باید اشاره کرد که قریب به صد و پنجاه سال پیش از این زمانی که نویسندگان ایرانی نخستین تجربه های خود را در زمینه رمان‌نویسی (به عنوان گونه‌ای جدید که از ادبیات غرب وام گرفته شده بود) ارائه کردند، گونه غالب همین رمان تاریخی بود. هرچند که رمان تاریخی امروز با رمان تاریخی آن روزگار تفاوت بسیاری دارد و این گونه در گذر زمان بالیده و قوام گرفته و آثار شایسته‌ای نیز به ادبیات داستانی ایران تقدیم کرده، اما چنان که ذکرش رفت به دلایلی امروز در میان خیل آثار شهری معاصر در اقلیت قرار دارد.
ناگفته پیداست که نوشتن رمان تاریخی افزون بر همه توانایی‌های لازم برای یک نویسنده، احاطه بر تاریخ و همچنین انجام پژوهش‌های دیگری را نیز طلب می کند که پرداختن به آنها از عهده حوصله و یا توان هر نویسنده‌ای بر نمی‌آید.
«وقت جنگ، دوتارت را کوک کن» رمانی‌ست تاریخی که نویسنده در آن مایه‌های ملی گرایانه و مذهبی را با یکدیگر در آمیخته و در قالبی حماسی پیش روی خواننده خود گذاشته است.
یوسف قوجق (نویسنده کتاب) با توجه به زمینه تاریخی رمان ترجیح داده در ابتدای کتاب طی مقدمه‌ای چند صفحه‌ای توضیحاتی درباره دوره‌ی تاریخی‌ای که رمان در آن روی می دهد، ارائه داده تا مخاطب کتاب با پیش زمینه‌ای ذهنی درباره موقعیت زمانی و مکانی که رمان در آن روی می دهد، خواندن رمان را آغاز کند.
هرچند که برخی معتقدند که بهتر است که چنین اطلاعاتی در دل رمان به خواننده ارائه شود؛ اما بدون آنکه بحث درستی یا نادرستی سلیقه نویسنده را داشته باشیم؛ باید اشاره کنیم این مقدمه لااقل دارای این حسن است که از سردرگمی خواننده پیشگیری کرده و باعث می شود ارتباط بهتر و سریع‌تری با رمان برقرار کند.
یکی از جذابیت های کتاب حاضر در این است که به سراغ دوره ای رفته که با وجود نزدیکی فاصله زمانی با این روزگار، فصلی کمتر پرداخته شده از تاریخ دوره قاجار محسوب می شود. شاید همین مسئله دلیل دیگری برای ضرورت نوشتن مقدمه آغازین کتاب بوده است. در تاریخ معاصر درباره عهدنامه‌های ترکمن‌چای و گلستان زیاد گفته شده اما به عهدنامه آخال که نمونه دیگری از عدم کفایت و حاتم‌بخشی های قجرهاست خیلی پرداخته نشده: «این رمان، روایتی از ایستادگی و مقاومت مردم دلیر ترکمن صحرا و شرح دلاوری های مردم این سامان در مقابل توسعه طلبی های روسیه تزاری (بعد از معاهده ترکمانچای) در قلعه «گؤک تپه» و به عبارتی، پاسداری از تمامیت ارضی ایران است. جنگی که به انعقاد قرارداد ننگین «آخال» انجامید.»
یوسف قوجق همانند هر نویسنده‌ای، رویکرد خاص خود را نسبت به تاریخ دارد. بر این اساس باید گفت او بنا نداشته نعل به نعل به تاریخ وفادار باشد و روایت خود را از تاریخ ارائه می کند. البته این به معنای تحریف تاریخ نیست، بلکه چهارچوب کلی رمان بر مبنای وقایعی که ریشه در حقایق تاریخی دارند بنا شده شده است و از این منظر نویسنده حق مطلب را ادا کرده است. اگرچه می توانست رویکردی مبتنی بر دگرگون کردن و حابجایی زمانی و مکانی وقایع را اتخاذ کند، بی آنکه حرجی بر او باشد. چنان که در سینما فیلمسازی همانند علی حاتمی تا آنجا پیش می‌رفت که روایت شخصی خود را که با دخل و تصرف بسیار در تاریخ همراه بود، ارائه می‌کرد و چون حاصل کارش هنرمندانه، جذاب و البته تأثیرگذار بود به ندرت کسی معترض می‌شد یا از این جهت می‌توانست انتقادی مستدل بر آثارش وارد سازد.
یوسف قوجق مقطعی را برگزیده که به دلیل جنگ‌های رخ داده در آن، از پتانسیل بالایی برای ارائه اثری پر افت و خیز برخوردار است؛ هرچند او در این زمینه بهره زیادی از ظرفیت موجود برده بود، اما به روابط انسانی شخصیت‌های رمان نیز توجه بسیاری داشته و ترجیح داده چندان سراغ ریز اتفاقات تاریخی نرود و به جای محدود شدن به بازگویی و روایت اتفاقات رخ داده در آن روزگار، به سراغ زندگی و آدمهایی برود که در این مقطع تاریخ در منطقه شمال شرق دریاچه خزر زندگی می کردند. مردمی که عهدنامه آخال تأثیری مخرب بر زندگی و آینده آنها داشت.
اتخاذ چنین رویکردی باعث شده نویسنده با تمرکز بیشتر روی مایه‌هایی که ریشه در هویت بومیِ جغرافیای مکانی رمان و همچنین باورها و آداب و رسومی که در آن روزگار جریان داشته برغنای رمان خود بیفزاید.
نقل از الف کتاب
وقت جنگ دوتارت را کوک کن
نویسنده: یوسف قوجق
ناشر: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول۱۳۹۴
۴۴۷صفحه، ۲۶۰۰۰ تومان