این مقاله را به اشتراک بگذارید
نگاهی به کتاب مردم در سیاست ایران اثر یرواند آبراهامیان
انتشار هر کتاب از یرواند آبراهامیان یک اتفاق در بازار کتاب ایران به ویژه در حوزه تاریخ معاصر محسوب می شود. اهمیت آبراهامیان تنها در آشنایی و تسلط او به تاریخ ایران خلاصه نمی شود، او به واسطه برخورداری از از تبار ایرانی درک خوبی از فرهنگ و دغدغه های ایرانیان دارد. در بررسی های تاریخی خود رویکردهایی تازه را همراه نگاه بی‌طرفانه و خالی تعصب به خدمت می گیرد، بنابراین ارتباط بسیار خوبی با خواننده برقرار می کند. چنانکه اگر مخاطب موافق نظر او نیز نباشد نمی تواند غنای علمی و عدم جانبداری نگاهش را زیر سوال ببرد.
تاریخ‌نگاری آبراهامیان آمیخته به نوعی ویژه از نگاه جامعه شناختی ست که با کنار نهادن تمرکز صرف برروی صاحبان قدرت، به برجسته ساختن نقش مردم و همچنین سهم حرکت های جمعی آنان در رخدادهای تاریخی انجامیده است. این مهم که تقریبا ویژگی مشخصه اغلب تالیفات تاریخی او در سالهای دور و نزدیک بوده و در کتاب مردم در سیاست ایران نیز شکلی به مراتب بارزتر پیا کرده است؛ چرا که این بار حضور خود مردم سوژه پژوهش او قرار گرفته است.
کتاب مردم در سیاست ایران که به ترجمه بهرنگ رجبی و به همت نشر چشمه وارد بازار شده است، با اجازه خود آبراهامیان و با کیفیت مقبولی به فارسی برگردانده شده است. این درست که نام آبراهامیان معتبر و توفیق آثار او تضمین شده است اما در این میان نباید از کیفیت کار مترجم و حضور ناشری حرفه ای غافل شد و سهم آن را در توفیق کتاب نادیده گرفت. چرا که چندی پیش ناشری دیگر مقالاتی پنجگانه از آبراهامیان را که شامل برخی از همین مقالات نیز می شدند به فارسی ترجمه کرده و به بازار فرستاد که چندان دیده شد و پس از پنج سال به چاپ دوم رسید، درحالی که کتاب حاضر بعد از چند هفته صدر نشینی در لیست پرفروش ترین کتابهای بازار نشر، به سرعت به چاپ دوم رسید.
چنین اقبالی نشان می دهد که گذشته از مضمون کتاب و اعتبار نویسنده اش، کیفیت ترجمه و حرفه‌ای‌گری ناشر در رساندن کتاب به دست مخاطبانش، رل بسیار مهمی در موفقیت یک کتاب دارند. از این مهم که بگذریم کتاب مردم در سیاست ایران چنانچه از نام اثر نیز پیداست به نقش مردم و تغییر و تحولات سیاسی این دیار چشم دوخته است و در واقع همین مسئله نکته محوری کتاب و تفاوت آن با پژوهش های مشابه نیز هست.
آبراهامیان مقالات این کتاب را در دوره های مختلف زندگی خود نوشته است برخی از آنها مقالاتی هستند قدیمی و مربوط به دوره جوانی او و برخی هم جزو نوشته های متاخرش محسوب می شوند با این حال مشاهده این خط مشترک (اهمیت به مردم) نشان می دهد آبراهامیان از دیر باز به جای آنکه به تغییر و تحولات سیاسی در پشت اتاق های در بسته توجه داشته باشد به متن جامعه و حضور مردم در دل آن چشم دوخته است.
در این کتاب پنج پژوهش موردی از آبراهامیان گرد آوری شده است که عناوین آنها بدین قرارند:« نقش جمعیت‌های مردمی در انقلاب مشروطه‌ی ایران»، «نقش جمعیت‌های مردمی در سیاست ایران؛ ۱۳۳۲ـ۱۲۸۵»، «نقش جمعیت‌های مردمی در انقلاب ایران»، «کمونیسم و مسئله‌ی اشتراک در ایران: حزب توده و فرقه‌ی دموکرات» و «شکل‌گیری پرولتاریا در ایران مدرن، ۱۳۳۲ـ۱۳۲۰» .
در یک نگاه کلی مقالات کتاب را می توان به دو دسته تقسیم کرد. سه مقاله نخست با اینکه در سنین مختلف توسط آبراهامیان نوشته شده اند، اما از رویکردی همانند در بررسی مقاطع تاریخی مورد نظر نویسنده برخوردارند و تقریبا در امتداد یکدیگر قرار گرفته و به نقش مردم و جمعیت‌های مردمی در مهمترین رخدادهای تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷ پرداخته شده است. دو مقاله نخست که قریب به چهل سال پیش از مقاله سوم نوشته شده‌اند به ردیابی نقش مردم در تغییر و تحولهای مربوط به انقلاب مشروطه تا حدود سالهای منتهی به کودتای ۲۸ مرداد را در بر می گیرد. مقاله سوم نیز با رویکردی همانند به انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ پرداخته و بررسی کم و کیف حضور و نقش مردم و جمعیت های مردمی در این انقلاب که از مردمی ترین انقلابهای طول تاریخ است می پردازد.
دو مقاله پایانی کتاب کم و بیش به ماجراهای پیرامونی حزب توده در تاریخ معاصر پرداخته و سرگردانی آن میان یک نحله سیاسی تا یک فرقه و مرام گروهی مورد بررسی و اشاره قرار گرفته است. در مقاله ماقبل آخر کتاب، خط و ربط و وابستگی سران و بنیانگذاران فرفق دموکران و حزب توده به اتحاد جماهیر شوروی مورد توجه قرار گرفته و حکایت سرخوردگی دست‌اندرکاران فرقه دموکرات آذربایجان از سازمان سیاسی حزب توده و اتخاذ رویکرد خودبنیاد در مبارزه با رژیم وقت را روایت می کند.
آخرین مقاله کتاب در واقع متن یک سخنرانی ست که مورد بازنگری و ویرایش قرار گرفته است. در این مقاله آبراهامیان پایه گذاری ایران نوین و صنعتی را در دوران پهلوی نخست که با شکل گیری یک طبقه اجتماعی جدید همراه شده مورد توجه قرار می دهد و در رهگذر شکل‌گیری پرولتاریا در ایران مدرن، بسترهای مستعد ظهور حزب توده را پیش روی مخاطب می گذارد و از فراز و فرودهای جنبش کارگری ایران در مقطعی کوتاه از تاریخِ ایران مدرن سخن به میان می آورد. روزگاری که آدمها با اجتماع در خیابانها و حرکت های مردمی خواسته های خود را مطرح و تا اندازه ای به حاکمان تحمیل کردند. دورانی که اما منطقا عمری دراز نمی توانست داشته باشد!
سخن کوتاه این که «مردم در سیاست ایران» همانند دیگر آثار آبراهامیان کتابی ست مهم و در خور اعتنا که ضرورت مطالعه آن چیزی نیست که برای علاقمندان به تاریخ نیاز به تأکید داشته باشد.
نقل از الف کتاب
مردم در سیاست ایران
نویسنده: یرواند آبراهامیان
ناشر: نشر چشمه، چاپ اول۱۳۹۴
۱۸۹ صفحه، ۱۴۰۰۰تومان
****