این مقاله را به اشتراک بگذارید
سیزده مقاله درباره سیزده شاعر
«از فردوسی تا شاملو»، عنوان مجموعه مقالاتی است از محمد بقایی (ماکان) که به‌تازگی در نشر اقبال منتشر شده است. آن‌طور که از نام کتاب هم برمی‌آید، مقالات کتاب به شاعران فارسی‌زبان از دوره کلاسیک تا دوره معاصر پرداخته‌اند. کتاب شامل ١٣ مقاله است و هر مقاله به یک شاعر اختصاص دارد؛ اولین مقاله به فردوسی مربوط است و آخرین آن به شاملو و به نظر می‌رسد عنوان کتاب نیز بر همین اساس انتخاب شده اگرچه شاید این عنوان بسیار کلی‌تر از تعداد شاعرانی باشد که در این کتاب به آنها پرداخته شده و به‌عبارتی جای بسیاری کسان دیگر در این بین خالی است. البته نویسنده کتاب نیز در پیشگفتارش به این مسئله اشاره کرده که مقالات مربوط به برخی شاعران دیگر، به‌اجبار در این مجموعه نیامده‌اند چراکه ممکن بود انتشار کتاب را با مشکل روبه‌رو کنند. از میان شاعران کلاسیک، حافظ مهم‌ترین چهره‌ای است که جایش در کتاب خالی است و از بین معاصران هم فروغ فرخزاد؛ و مقالات مربوط به این‌دو به نوشته نویسنده به همان دلیلی که ذکر شد از کتاب بیرون مانده‌اند. و البته آن‌طور که نویسنده در پیشگفتار کتاب اشاره کرده مقالات مربوط به صائب و ملک‌الشعراء بهار نیز به دلیل فوق در کتاب منتشر نشده‌اند. اما سیزده مقاله حاضر در کتاب با این عناوین به این شاعران پرداخته‌اند: «اگر فردوسی نمی‌بود»، «خیام؛ معمای بی‌پاسخ»، «منوچهری؛ ستایشگر طبیعت»، «سنایی و شاعران پس از وی»، «عطار و غرب‌اندیشی»، «سعدی؛ خداوندگار ملک سخن»، «مولوی و اندیشه استعلایی»، «اقبال لاهوری؛ فردوسی برون‌مرز»، «غرب از نگاه نسیم شمال»، «از نیما تا اخوان»، «رحمانی؛ مردی که زیادی شاعر بود»، «سپهری؛ چنان‌که هست»، «شاملو و عالم معنا». محمد بقایی (ماکان) در بخشی از پیشگفتار کتاب به این موضوع اشاره کرده که در مقالات حاضر در این کتاب کوشیده شده تا به هر یک از چهره‌های برجسته شعر فارسی از منظری متفاوت و تازه نگریسته شود و براین‌اساس، برخی از مضامین و ترکیبات و مفردات شعر سنایی با شاعران نوپرداز مقایسه شده، عطار از منظر غرب‌اندیشی مورد بررسی قرار گرفته، در مقاله مربوط به مولوی به دیدگاه‌های استعلایی او پرداخته شده، شعرهای سپهری از لحاظ تاملات فلسفی و عرفانی نقد شده و در آخر شاملو از نظر نگرشش به مفاهیم مجرد و مابعدطبیعی مورد بررسی قرار گرفته. بقایی (ماکان) در مقالات این کتاب کوشیده از منظر خودش به ویژگی‌هایی در شعر شاعران موردنظر کتاب بپردازد که شاید تا پیش از این نظراتی متفاوت در مورد آنها وجود داشته، مثلا در بخشی از مقاله مربوط به شاملو نوشته: «منتقدان شعر معاصر که در آثار شاملو اندیشه گماشته‌اند، تصویری از او به دست داده‌اند که یکی از اساسی‌ترین حلقه‌های سلسله‌تاملات شاعرانه وی در آن مفقود است؛ یعنی کمتر دیده شده یا اصلا دیده نشده که کسی از اینان در باب توجه عمیقی که او به مفاهیم مجرد و به‌خصوص مابعدطبیعی نشان می‌دهد و به صورت‌های مختلف بیان می‌دارد که: من آن مفهوم مجرد را جسته‌ام/ من آن مفهوم مجرد را می‌جویم؛ مقالتی مستقل پرداخته، یا به تجزیه و تحلیل گرایش قابل‌تامل وی به عالم معنا برآمده باشد…».