این مقاله را به اشتراک بگذارید
نگاهی به علم و دین اثر تامس دیکسون
حمید رضا امیدی سرور
روایت شده که در طول تاریخ بارها اتفاق افتاده که دین در برابر علم قرار گرفته است. یکی از معروف ترین نمونه های تاریخی آن زمانی بود که گالیله را به جرم کفرگویی در دادگاه تفتیش عقاید به مرگ محکوم کردند، سرانجام او با پس گرفتن حرف خود، یعنی ایده مرکزیت خورشید و چرخیدن زمین به دور آن از مرگ رهایی یافت.
آیا واقعا دین رو در روی علم ایستاده؟ آیا چنانکه برخی می اندیشند با معیار های علمی نمی توان به سراغ دین رفت و دینداری با داشتن باورهای علمی در تعارض است؟ آیا دین به قلب آدمی رسوخ می کند و صرفا باوری فطری ست؟ و…
چنین گفته هایی مستمسک آنهاست که می کوشند با جدا کردن راه دین و علم تصویری غیر عقلانی از دین ارائه کنند و برخی نیز ساده انگارانه می پندارند با طرح چنین ایده‌ای دین را در برابر چالش هایی که می تواند با علم داشته باشد واکسینه کنند. به هر روی دلیل طرح چنین باوری هرچه باشد چندان به نفع دین نیست به خصوص اینکه از دل چنین تعارضی راه برای طرح باورهای اساطیری و حتی خرافی در دین باز می گردد. بی گمان دور از حقیقت نیست که این دین نبود که که دربرابر باور درست علمی گالیله ایستاد بلکه اصحاب کلیسا بودند که دربرابر علم ایستادند.
اگر می خواهید درباره علم و دین و تعامل میان آنها بیشتر بدانید و به شکلی قانع کننده جواب این پرسش را پیدا کنید که علم و دین تا کجا در کنار هم و در کجا برابر هم هستند، کتاب علم و دین نوشته تامس دیکسون با ترجمه محمد دهقانی که به همت نشر ماهی منتشر شده کتاب بسیار سودمندی ست.
به خصوص اینکه کتاب حاضر به عنوان هفدهمین کتاب مجموعه‌ای تحت عنوان مختصر و مفید منتشر شده است. مجموعه ای که به انتشار آثاری با موضوعات گوناگون اما با زبانی ساده و قابل فهم برای مخاطبان غیرمتخصص اختصاص دارد و مترجم نیز با ارائه برگردانی روان به بیان روشن و زبان ساده کتاب کمک کرده است. در این مجموعه تاکنون عناوینی همانند، اسطوره، فلسفه سیاسی، سرمایه داری، سیاست، اقتصاد، باستان شناسی، انسان شناسی، جامعه شناسی و… منتشر شده اند. باید اشاره کرد کتابهای این مجموعه هم مناسب آنهاست که می خواهند در حوزه های گوناگون اگرنه به شکل تخصصی اما به طور کارآمد و موجز صاحب اطلاعات باشند و همچنین این آثار می توانند به عنوان گام نخست برای شروع مطلالعات تخصصی در هر یک از این حوزه ها نیز مورد استفاده قرار گیرند؛ چرا که پیش‌زمینه لازم را به بیانی ساده و برای آماده کردن مخاطبان علاقمند در اختیارشان قرار می دهند.
کتاب علم دین نیز از این قاعده مستثنی نیست این کتاب از شش بخش تشکیل شده و طی آن به موضوع دین و علم به شکلی متقابل پرداخته است. نویسنده کتاب کوشیده طی این شش فصل نشان بدهد آیا واقعا میان علم و دین تقابلی وجود دارد و در عین حال به سراغ نمونه هایی در تاریخ هم رفته است و کوشیده با روایتی تحلیلی نشانده این مهم باشد آیا واقعا چنین تقابلهایی وجود داشته است: «جدال علم و دین براستی بر سر چیست؟»؛ «گالیله و فلسفه علم»؛ «آیا خدا در کار طبیعت دخالت می کند»؛ «داروین و تکامل»؛ «خلقت باوری و طراحی هوشمندانه» و «ذهن اخلاق».
«علم و دین» به عنوان یک مبحث و سوژه در علوم انسانی؛ حوزه ای نوپدید محسوب می شود. اما نویسنده کوشیده است برای بررسی آن به تبارشناسی تعامل و تقابل علم و دین پرداخته و جریانهای مهم تاریخی مربوط به این حوزه را از ماجرای گالیله گرفته تا نظریه تکامل داروین که منشاء بحث های جدی در این باره در قرن نوزدهم و بیستم شده را به شکلی موجز اما دقیق بررسی کند.
نتیجه آنکه آنکه نویسنده با رویکردی پژوهشی به نقض این باور می پردازد که علم دین با یکدیگر سر سازگاری ندارند و هرجای کی هست دیگری جایی ندارد.
مترجم در مقدمه کتاب آن را مقبول سه گروه ارزیابی کرده است: «نخست، دیندارانی که طالب علم هم هستند و نمی خواهند تعارضی بین این دو ببینند، دوم دانشمندان و دانش دوستانی که دغدغه دین هم دارند و نمی خواهند شناخت علمی مایه سستی یا نفی اعتقاد مذهبی آن ها بشود. گروه سوم کسانی اند که فارغ از دغدغه های این دو گروه می خواهند بدانند که حقیقت ماجرا چیست؟ و به برخی از مهمترین علل تاریخی، اجتماعی، سیاسی و فلسفی دین پی ببرند. این گروه نه دانشمند هستند که بخواهند غم علم را بخورند، نه آنقدر دیندار هستند که بخواهند غم دین داشته باشند. به عنوان ناظر بی طرف می خواهند ببینند حرف حساب دو گروه اول چیست؟»
نویسنده کتاب با بررسی تاریخ علم و دین و رد این نظر که این دو باهم تعارض ماهوی دارند، معتقد است که خاستگاه تقابل میان علم و دین، غرب بوده به ویژه پس از رنسانس و از راه رسیدن مدرنیته و در بسیاری از جوامع شرقی چنین دغدغه ای وجود ندارد. چنان در جامعه اسلامی ما نیز چنین تعارضی هیچگاه یک مسئله جدی نبوده است.
الف کتاب
****
علم و دین
نویسنده: تامس دیکسون
ترجمه: محمد دهقانی
ناشر: ماهی، چاپ اول ۱۳۹۴
۲۰۱صفحه، ۱۰۰۰۰ تومان
****