بارونِ درخت‌نشینِ سحابی / بارونِ درخت‌نشینِ شهدی؛ دو ترجمه خوب از یک رمان

«بارونِ درخت‌نشین» اثر  ایتالو کالوینو؛ ترجمه پرویز شهدی / نشر چشمه

ایتالو کالوینو نویسنده‌ای‌ست نامدار، با شهرتی که دامنه آن سراسر جهان را در نوردیده است. او در ایران نیز نویسنده‌ای محبوب و پرطرفدار است؛ چنانکه نه تنها آثار او به فارسی ترجمه شده بلکه اغلب آثار مهجورتر او نیز به فارسی برگردانده شده است. کالوینو را بهمن محصص در سال ۱۳۴۶ با ترجمه رمان «ویکنت شقه شده» به مخاطبان فارسی زبان معرفی کرد، اما در سالهای پس از انقلاب بود که با انتشار بارون درخت‌نشین با ترجمه مهدی سحابی در سال ۱۳۶۳ توسط نشر تندر کالوینو در بین مخاطبان فارسی زبان از شهرت و محبوبیت بیشتری برخوردار شد و به تدریج دیگر آثارش نیز منتشر شدند. در این زمینه نباید از انتشار رمان متفاوت اما محبوب اگر شبی از شبها مسافری (با ترجمه لیلی گلستان) غافل شد که بازی با فرم روایت و ارائه زبان و بیانی بدیع و جذاب از جنبه های مهم و موفقیت آن بوده است.

رمان بارون درخت نشین به تازگی با ترجمه پرویز شهدی و به همت نشر چشمه به بازار آمده است.اما چرا با وجود در اختیار بودن ترجمه رمان بارون درخت نشین که توسط یکی از مترجمان معتبر (مرحوم مهدی سحابی) از زبان فرانسه به فارسی برگردانده شده بود، پرویز شهدی دوباره همین رمان را نه از زبان اصلی (ایتالیایی) که دوباره از زبان فرانسه به فارسی برگردانده است؟

باید پذیرفت که قیاس دو ترجمه با یکدیگر حکایت از کیفیت مقبول هر دو ترجمه دارد؛ پرویز شهدی نیز در ابتدای کتاب در مقدمه‌ای کوتاه خود معترف است که با وجود ترجمه مهدی سحابی و کیفیت خوب آن، دلیلی برای ترجمه مجدد آن نمی‌دیده است. اما با توجه به توضیحات مترجم به نظر می رسد عرضه این ترجمه، بیش از هر چیز محصول یک رویکرد حرفه‌ای از سوی ناشر بوده است.

بارون درخت نشین بخش دوم سه‌گانه‌ای ست با عنوان نیاکان ما که ویکنت شقه شده و شوالیه ناموجود به ترتیب بخشهای اول و سوم آن را تشکیل می دهند. پرویز شهدی پیش از این علاوه بر شوالیه ناموجود که برای نخستین بار به فارسی ترجمه می کند، ویکنت شقه شده را نیز که به دلیل عدم تجدید چاپ و نایاب بودن ترجمه قدیمی‌اش به فارسی برگردانده و توسط نشر چشمه منتشر می کند. با وجود اینکه شهدی دو بخش از این سه گانه را به فارسی برگردانده بود، به دلیل وجود ترجمه سحابی از بارون درخت نشین سراغ این رمان نرفته بود. اما سرانجام برای اینکه ناشر امکان ارائه کل سه گانه را به عنوان یک پکیج به مخاطبان علاقمند داشته باشد و خوانندگان نیز ترجمه ای یکدست از آن را در اختیار داشته باشند این رمان را از زبان فرانسه به فارسی برگردانده است.

با توجه به نقش و تاثیر مترجم در یک ترجمه ادبی و همچنین علاقمندی مخاطبان برای در اختیار داشتن پکیجی کامل و یکدست در چنین مواردی، انتشار این رمان باترجمه‌ای تازه رویکردی کاملا حرفه ای و پذیرفتنی ست. در عین حال می توان به این مهم نیز توجه داشت که بیش از سی سال نیز از ترجمه کتاب توسط سحابی گذشته و هستند صاحب نظرانی که گذشتن چنین زمانی را دلیلی موجه برای ترجمه دوباره یک اثر برای نسل جدید محسوب می‌کنند.

کالوینو نویسنده‌ای ست صاحب سبک و در عین حال جستجوگر که در پاره ای از مهمترین آثارش، به خصوص سه‌گانه نیاکان ما، رگه هایی از فانتری و خلق فضاهایی فراواقعی اما پذیرفتنی، به همراه طنزی منحصر به فرد و استعاری را شاهد هستیم که ارتباط خوبی نیز با مخاطب برقرار می کند.

کوزیمو پسر یک بارون و عضو یک خانواده اصیل و البته سنتی ست. این سنتها چنان بر قوانین و روح مناسبات حاکم میان افراد خانواده سلطه دارد که باعث می شوند کوزیمو سرانجام در سن دوازده سالگی به نشانه اعتراض به خانواده و رهایی از این قید و بندهای دشوار دست به اقدامی عجیب زده و تصمیم بگیرد که بالای درخت رفته و در آنجا زندگی کند، چنانکه تا آخر عمر نیز از بالای درخت پایین نیامده و همان بالا باقی بماند.

اما این تصمیم عجیب اگر چه باعث رها شدن او از بندها و اختیار کردن زندگی آزاد می‌شود اما محدودیت های خاص خود را نیز به همراه می آورد. به هر روی کوزیمو با این دگرگونی تغییر و وسعتی به دیدخود نسبت به جهان داده و حتی فعالیت اجتماعی پر رنگی نیز در پیش می گیرد.

بارون درخت نشین بخش دوم سه گانه نیاکان ماست، سه گانه ای که به زعم برخی از منتقدان حاصل علاقه و نگاه کالوینو به اساطیر شرقی به ویژه اسطوره های هندی و همچنین افسانه جمشید است که از شاهنامه فردوسی گرفته شده است. گذشته از این جذابیت ها این سه گانه به عنوان مهمترین آثار کالوینو و همچنین قرار گرفتن آنها در میان آثار ادبی ارزشمند قرن بیستم که نباید خواندن آنها را از دست داد. به خصوص حالا که با انتشار کامل این سه گانه توسط نشر چشمه مجموعه ای برخوردار از ترجمه و نثری یکدست در اختیار خوانندگان قرار گرفته است.

نقل از الف کتاب

بارونِ درخت‌نشین
نویسنده: ایتالو کالوینو
ترجمه: پرویز شهدی
ناشر: چشمه؛ چاپ اول ۱۳۹۴
۳۲۶صفحه، ۲۲۰۰۰۰ تومان