این مقاله را به اشتراک بگذارید
تحلیل محتوایی فیلم‌های فجر٣۴
سینمای پاک با طعم تلخ
فرانک آرتا
دفترچه «رویکردها، راهبردها و سیاست‌های سازمان سینمایی» که اردیبهشت ٩۴ به چاپ رسید، رویکرد سازمان سینمایی به فیلم‌سازی و تمام جوانبش را تبیین کرده است. یکی از مهم‌ترین بخش‌های آن تأکید بر سیطره فضای امید در فیلم‌ها، پایان‌های بسته و نقد مشفقانه است. در فصل اول این دفترچه درباره حمایت از تولید و عرضه آثار سینمایی و سمعی و بصری (داستانی، مستند، کوتاه و انیمیشن) چنین آمده است: «رسیدن به اهداف کلان و اجرای تکالیف قانونی و حاکمیتی سازمان سینمایی، رونق و توسعه فعالیت‌های سینمایی و سمعی و بصری، اهتمام به متنوع‌سازی مضامین و گونه‌های سینمایی، افزایش سهم آثار سینمایی در سبد خرید خانوار، افزایش نشاط و امید به آینده، تقویت نگاه امیدآفرین به امروز و آینده فرهنگ و جامعه ایران، خلق و توسعه امید فرهنگی و دسترسی متوازن و عادلانه همگان در سراسر کشور به فرصت تولید و مصرف محصولات سینمایی از اهداف حاکم بر حمایت از آثار سینمایی و سمعی و بصری است».
البته پیش از آن بارها از سوی رئیس‌جمهور، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس سازمان سینمایی خطاب به هنرمندان بر کلمه امید تأکید شده و اساسا هنرمندان را به ساخت آثاری با محوریت امید ترغیب کرده‌اند.
همچنین سازمان سینمایی به‌صراحت اعلام کرده از فیلم‌هایی حمایت می‌کند که محتوا و محورهایی مانند «معرفی تاریخ، فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی، تحکیم نهاد خانواده و روابط خانوادگی و بین‌نسلی و تحکیم شخصیت نسل فردا و ابعاد هویتی نسل جوان، بهره‌گیری از دستاوردهای فرهنگی و محتوایی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، معرفی قابلیت‌ها و جلوه‌های هویتی فرهنگ ملی، طیف‌های فرهنگی قومی، فرهنگ‌های نواحی و محلی با رویکرد همبستگی و وحدت ملی، فیلم‌های فرهنگ‌ساز، امیدآفرین، شوق‌آفرین، عزت‌طلب و عفیف، تعمیق ارزش‌های اسلامی، اعتلای باورها و معارف دینی و تقویت هنجارهای فرهنگی، اجتماعی و روحیه کار جمعی و ابتکار، ارتقای سطح فرهنگ عمومی از طریق ترویج سبک زندگی مبتنی بر هویت دینی و ملی و تقویت بنیان‌های خانواده مبتنی بر ارزش‌های دینی و ملی، اشاعه ارزش‌های دینی و ملی همچون راست‌گویی، آثار قصه‌گو و قهرمان‌محور بدون پایان باز، فیلم‌هایی دارای فضای مفرح اجتماعی با نگاه واقع‌بینانه توأم با نگاه نقادانه، مشفقانه، منصفانه و مصلحانه و…» داشته باشند.اگر بخواهیم چکیده این اصول را بیان کنیم، واژه‌ای بهتر از «پاک» به ذهن متبادر نمی‌شود. ضمن اینکه با این نگاه همه فیلم‌ها باید پایان ختم به خیر شوند. اما اینکه چنین اصولی در مرحله عمل امکان نمایش داشته باشد. کاری است سخت که حرکت روی لبه تیغ را به یاد می‌آورد. با این رویکرد بر آن شدیم نگاهی به فیلم‌های سی‌وچهارمین جشنواره فیلم فجر بیندازیم؛ هرچند هنوز جشنواره آغاز و فیلم‌ها دیده نشده، اما با معرفی‌شدن فیلم‌ها از سوی هیأت انتخاب و واکنش اعضایش و دبیر جشنواره درباره فیلم‌های راه‌یافته به بخش مسابقه، نکات حائز اهمیتی دریافت می‌شود. در چند سال اخیر سابقه جنجال نمایش عمومی برخی از فیلم‌ها مانند عصبانی نیستم، خانه پدری، رستاخیز، قصه‌ها، خانه دختر، آشغال‌های دوست‌داشتنی، من مادر هستم، خصوصی، صدسال به این سال‌ها، خرس، پریناز، مهمونی کامی، خیابان‌های آرام، یک خانواده محترم، آسمان محبوب، زادبوم و… که هرکدام سرنوشت نامتعارفی در اکران عمومی داشتند و برخی از آنها تا امروز رنگ اکران به خود ندیده‌اند، باعث شده متولیان سی‌وچهارمین جشنواره فیلم فجر تلاش کنند منطبق بر معیارهای تصریح‌شده در دفترچه مذکور به فیلم‌ها فرصت عرض‌اندام دهند تا ضمن عبور موقت از جشنواره، فیلم‌ها در اکران عمومی هم سلامت باشند و حساسیت‌های اراده‌های خارج از سینما را تحریک نکنند.
تلخی سیاسی ممنوع!
برای مثال ابراز نظر علنی فریدون جیرانی، یکی از اعضای هیأت انتخاب، در برنامه تلویزیونی «سینمای ایران» – پنجشنبه ١٧ دی- درباره محتوای فیلم‌ها حائز اهمیت است. او گفت: «امسال برخی از فیلم‌ها نگاه تلخی داشتند. البته تلخی فیلم‌های امسال از نگاه اجتماعی فیلم‌سازان می‌آید، نه نگاه سیاسی. من از دیدن فیلم‌های نگاه نو ترسیدم. به نظرم نسل چهارم و پنجم فیلم‌سازان دارند از نسل‌های گذشته جلو می‌زنند. بهتر است نسل‌های قبل‌تر دوباره به سینمای‌شان نگاه کنند، چون نسل چهارم و پنجم با سینما و جامعه روز همگام‌تر پیش می‌روند».همین که فیلم‌ها تلخی اجتماعی دارند و نه سیاسی، برگ برنده دبیر جشنواره محسوب می‌شود. از سوی دیگر خبرنگار «نسیم آنلاین» برای دانستن درباره علت انتخاب‌نشدن برخی فیلم‌های متعلق به چهره‌های شناخته‌شده کارگردانی یا بازیگری ازجمله «دراکولا» (رضا عطاران)، «فراری (علیرضا داوودنژاد)»، «رگ خواب» (حمید نعمت‌الله)، «نیم‌رخ‌ها» (ایرج کریمی) و «سایه‌های موازی» (اصغر نعیمی) سراغ یکی از اعضای هیأت انتخاب رفت. از میان هفت عضو هیأت انتخاب، فقط یک عضو هیأت با شرط اینکه نامش فاش نشود درباره هریک از آثار توضیح داد. این عضو هیأت انتخاب گفت: «فقط دو فیلم «رگ خواب» و «فراری» را هیأت انتخاب ندیدند. بقیه فیلم‌ها هم یا نرسیدند یا دست‌اندرکاران آن علاقه نداشتند، دیده شوند. نسخه ارائه‌شده فیلم «دراکولا» نسخه کاملی نبود و در این نسخه هم فیلم واقعا کیفیت لازم برای حضور در بخش مسابقه را نداشت و با اکثریت آرا رد شد. شاید اگر نسخه کامل می‌رسید، شرایط فرق می‌کرد».
شائبه‌های حذف برخی از آثار، ازجمله «خشکسالی و دروغ» به دلیل ممیزی، پرسش دیگر «نسیم آنلاین» بود که این عضو هیأت انتخاب گفت: «تمامی فیلم‌های برگزیده‌شده برای بازبینی به اداره نظارت و ارزشیابی ارائه شدند. طبیعی است که این نهاد نظارتی باید آنها را بازبینی می‌کرد. هم فیلم‌های اول و هم فیلم‌های بخش مسابقه به وسیله اداره نظارت دیده می‌شوند».ضمن اینکه درباره حذف فیلم «سایه‌های موازی» به دلیل اشارات سیاسی در فیلم، گفت: «نمی‌خواهم فیلم به فیلم حرف بزنم. اما ما فقط براساس کیفیت ساختاری- محتوایی آثار به انتخاب دست زدیم و ممیزی کار ما نبود». همچنین فیلمی در بخش نگاه اول قرار بود که در فهرست فیلم‌های انتخابی قرار بگیرد، اما هم‌زمان با رونمایی فیلم‌های «نگاه نو» در نشست دبیر جشنواره، نام فیلم از میان اسامی حذف شد! گفته می‌شود مضمون این فیلم شائبه‌برانگیز بوده است؛ به‌طوری‌که رابطه زن و مرد را در فیلم به طور واضح شرعی اعلام نکرده است. فیلم دچار ممیزی شد و درنهایت تصمیم‌گیری درباره آن به اداره نظارت موکول شده است.