فروزان درگذشت / ستاره ای که خاموش شد

فروزان؛ ستاره‌ای خاموش می‌شود

پرویز جاهد

فروزان، ستارۀ سرشناس سینمای قبل از انقلاب ایران در سن ۷۸ سالگی درگذشت.

پروین خیربخش، با نام هنری فروزان در ۴ شهریور ۱۳۱۶ در بندر انزلی به دنیا آمده بود و فعالیتش را در سینمای ایران، از سال ۱۳۴۱ با دوبله و گویندگی فیلم ها آغاز کرد.

فروزان در طی دو دهه از سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۶ که در سینمای ایران فعال بود، در ۵۸ فیلم سینمایی و در کنار مشهورترین بازیگران سینمای ایران مثل فردین، بهروز وثوقی، ناصر ملک مطیعی و ایرج قادری بازی کرد و در فیلم‌های ایرانی مطرح و پرفروشی مثل گنج قارون، خاطرخواه و باباشمل ظاهر شد.

فروزان، فعالیت بازیگری اش در سینما را در سال ۱۳۴۲ با بازی در فیلم ساحل انتظار ساخته سیامک یاسمی آغاز کرد. ساحل انتظار، درامی اجتماعی با مایه های عاشقانه بود و فروزان در آن در نقش دختری به نام مریم در برابر فردین ظاهر شد.

در میان ستارگان سینمای قبل از انقلاب ایران، فروزان از محبوبیت و شهرت بسیاری برخوردار بود و بازی او در فیلم‌های تجاری، عامل تعیین کننده ای برای موفقیت و فروش آن فیلم ها بود.

موقعیت فروزان در سینمای ایران، موقعیتی نمادین بود. او در ملودرام‌های سینمای تجاری ایران، زنی را بازنمایی می کرد که آمیزه ای از سنت و مدرنیسم بود و با الگوها و کلیشه های مسلط فیلم‌فارسی همخوانی دقیقی داشت.

در نظام ستاره سالاری سینمای قبل از انقلاب ایران، فروزان، موقعیت ویژه ای داشت. او با برخی از مهمترین کارگردان های سینمای فارسی از سیامک یاسمی، صابر رهبر، رضا صفایی، مهدی ژورک و شاپور قریب گرفته تا فیلمسازان موج نویی مثل علی حاتمی و داریوش مهرجویی همکاری کرد.

در سینمایی که اساسش بر ساده پسندی بود و ستارگان زیبایی چون فروزان، امکانی برای ایفای نقش هایی متفاوت نداشتند و جز بازتولید نقش زنان رقاصه و اغواگر، توقع دیگری از آنان نمی رفت، فروزان توانست با ژست ها، عشوه ها، رقص و آوازهای خود، در دل تماشاگران فیلم‌های تجاری نفوذ کند و به محبوبیت چشمگیری دست یابد.

فروزان در سال ۱۳۴۴ با بازی در فیلم گنج قارون ساخته سیامک یاسمی و در کنار فردین، به شهرت و محبوبیت زیادی دست یافت. پس از موفقیت تجاری و فروش چشمگیر این فیلم بود که بازیگرانی مثل فردین و فروزان، به ستارگان بی رقیب سینمای ایران تبدیل شدند. دیگر حضور فروزان در هر فیلمی تضمین کنندۀ موفقیت تجاری آن فیلم بود.

فروزان در سال ۱۳۴۸ به خاطر بازی در فیلم تنگه اژدها ساختۀ سیامک یاسمی برندۀ جایزه بهترین بازیگر زن در جشنوارۀ سینمایی سپاس شد. تنگه اژدها، درامی خانوادگی بود که حول محور عشق و انتقام ساخته شده بود و فروزان در آن در کنار بهروز وثوقی ظاهر شده بود.

خاطرخواه (۱۳۵۱) ساخته امیر شروان (بر اساس رمانی از ارونقی کرمانی)، از فیلم های مطرح و موفق فروزان بود.

فیلمی که بر اساس الگوهای شناخته شدۀ فیلمفارسی ساخته شده بود و داستان کلیشه ای عشق مردی صاحب اسم و رسم و اعتبار با بازی ناصر ملک مطیعی را که عاشق زنی روسپی به نام بهجت می شود را بازگو می کرد.

فروزان در سال ۱۳۵۰ فیلم ایوب ساخته مهدی ژورک (بر اساس نوشته ای از اسماعیل نوری علاء)، نقش زنی کاباره ای را در کنار جاهلی به نام فردین ایفا کرد. ایوب، داستان دو برادر است که بر سر عشق زنی با هم درگیر می شوند.

فروزان، علاوه بر فیلم های فارسی در برخی از ساخته های سینماگران موج نویی و متفاوت سینمای ایران موسوم به موج سوم بازی کرد. در فیلم رقاصه شهر ( ۱۳۴۹) ساخته شاپور قریب (بر اساس فیلمنامه ای از رضا میرلوحی)، فروزان در نقش رقاصۀ یک کاباره ظاهر شد که عاشق مرد لوطیِ متاهلی می شود و کارش را به خاطر او رها می کند اما بعد از مدتی، به نفع همسر مرد جاهل، او را رها کرده و به کاباره باز می گردد.

علی حاتمی نیز از کارگردان های موج نویی سینمای ایران بود که فروزان با او در فیلم های باباشمل (۱۳۵۰) و قلندر (۱۳۵۱) همکاری کرد. او به خاطر بازی در فیلم موزیکال بابا شمل دومین جایزه سپاس بهترین بازیگر زن سینما ایران را دریافت کرد.

قلندر نیز درامی عاشقانه و تراژیک بود در مورد مردی لوطی (با بازی ناصر ملک مطیعی) که عاشق زنی است که خواهر شیری او به حساب می آید.

محبوبیت فروزان تا اوایل دهۀ پنجاه، ادامه داشت و پس از آن به تدریج رو به کاهش نهاد. داریوش مهرجویی، در دایرۀ مینا، تصویر کلیشه ای این ستارۀ موفق سینمای فارسی را شکست و با به کارگیری او در نقشی کاملا متفاوت با نقش های پیشین او، از چهرۀ او آشنایی‌زدایی کرد.

دایره مینا، آخرین فیلم فروزان بود که بر پردۀ سینماهای ایران به نمایش درآمد. این فیلم در سال ۱۳۵۵ ساخته شده بود اما به خاطر مواجهه با سانسور دولتی، با تاخیر در سال ۱۳۵۷ نمایش داده شد.

پشت و خنجر، محصول ۱۳۵۶ ساخته ایرج قادری بر اساس سناریویی از سعید مطلبی، آخرین حضور فروزان در سینمای ایران بود. در این فیلم او در کنار پوری بنایی، ستاره دیگر سینمای ایران ظاهر شد. دالاهو، لذت گناه، شهرآشوب، سوگلی، امشب دختری می میرد، اسیر خشم و ستاره فروزان از فیلم های دیگر فروزان است.

بعد از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷، دیگر عرصه ای برای ادامه فعالیت بازیگری چون فروزان وجود نداشت و او همچون بسیاری دیگر از ستارگان سرشناس سینمای ایران، برای همیشه از فعالیت در سینمای ایران محروم شد.

بعد از انقلاب، فروزان نه تنها از سینما کناره گیری کرد بلکه به انزوایی خودخواسته تن داد و هیچگاه در جمع سینماگران و دوستدارانش ظاهر نشد و از گفتگو با خبرنگاران و رسانه ها امتناع کرد. او ستاره ای بود که عمر هنری اش پیش از موعد به سر رسید.

بی بی سی