این مقاله را به اشتراک بگذارید
ناگفت‌وگویی با مانی حقیقی درباره فیلم «اژدها وارد می‌شود»
اژدها به تاریخ حمله می‌کند
پیام رضایی
اینها را یک‌سال و نیم پیش مانی حقیقی درباره «آرایش غلیظ»، ساخته حمید نعمت‌الله نوشت. کدام حرف‌ها؟ در شماره ۵۶ مجله ۲۴ بخوانید! آنجا تا توانست از «آرایش غلیظ» تعریف و تمجید کرد: «وقتی از سینما آمدم بیرون، گفتم نعمت‌الله در فضای مورد علاقه من فیلم ساخته است. آرایش غلیظ را باید من می‌ساختم. باید بروم فیلمی بسازم ۱۰ برابر بهتر از آرایش غلیظ! این‌طوری بود. برای همین هم از نعمت‌الله تشکر کردم! آرایش غلیظ را که دیدم گفتم صبر کن ببینم! این فیلم من است! (می‌خندد)».
١- مانی حقیقی در سال ۱۳۷۴ کتابی به نام «سرگشتگی نشانه‌ها (نمونه‌هایی از نقد پسامدرن)» منتشر کرد که با اقبال عمومی مواجه شد. او که فرزند خانواده‌ای سینمایی بود و فلسفه خوانده بود، بالاخره سراغ فیلمسازی رفت. «اژدها وارد می‌شود» آخرین ساخته حقیقی است که در جشنواره سی و چهارم در بخش مسابقه حضور دارد. اسم فیلم یادآور یکی از مجموعه فیلم‌های«بروس‌لی» رزمی‌کار شهیر آسیای شرق است… و این نخستین سرگشتگی نشانه‌های این فیلم است. جالب آنکه «اژدها وارد می‌شود» در جشنواره فیلم برلین هم حضور دارد.
٢- حقیقی می‌گوید نمی‌خواهد درباره فیلمش حرف بزند. «اژدها وارد می‌شود» خودش حرف می‌زند. هیچکس هم نیست که راست و دروغش را از او بپرسد، وقتی کارگردانش سکوت می‌کند! حقیقی در آخرین ساخته‌اش هر کاری دلش خواسته کرده و تا توانسته به چشم‌هایی گیرا از صداقت و خیره به تماشاگران فیلم کار خودش را کرده است. آخرین ساخته مانی حقیقی کارناوالی از صداقت در مضمون و مجموعه‌ای از اعترافات سنگین است. اعتراف آدم‌های فیلم و شاید بیش از همه اعتراف کارگردانش. اینکه حقیقی دقیقا به چه چیز اعتراف کرده، قرار است سرگرمی مخاطب را بسازد.
٣- سال‌ها پیش و در پی زلزله‌های سهمگینی که در قشم رخ می‌داد، طی رانش وحشتناک زمین بخش‌هایی از ساحل این جزیره زیبا با بخش کوهستانی جزیره جابه‌جا شد. طی این جابه‌جایی یکی از لنج‌ها از ساحل به دره ستارگان منتقل شد. لنجی که هنوز هم هست و بومی‌ها به دلیل اعتقادات‌شان پا به آن نمی‌گذارند. با این‌همه حقیقی وارد آن شده و فیلم ساخته است زلزله‌ای که بوده یا نبوده و لنجی که بوده یا نبوده…
نکته انحرافی!
در سال ۴۷ نمایشنامه‌ای از عباس نعلبندیان و به کارگردانی آربی آوانسیان به صحنه رفت که در همان سال پرویز کیمیاوی آن را فیلمبرداری کرد. اما فیلم به طرز مرموزی در همان سال گم شد و تا به امروز هم این فیلم به عنوان تنها سند واقعی از آثار نعلبندیان و یکی از اسرار جامعه تئاتری در هاله‌ای از ابهام است. ۴۸ سال بعد مانی حقیقی صحنه‌ای از این اجرا را در فیلمش به کار برده است. او بعد از طی کردن مسیری البته نه چندان پیچیده به فیلمی نایاب از این تئاتر دست یافته است.
ادامه…
۴- «اژدها وارد می‌شود» محصول یک پژوهش مفصل است. پژوهش‌های علمی و تاریخی مبنای ساخت فیلم هستند. از زلزله‌شناسی و زمین‌شناسی تا جزییاتی دیگر که برای فیلم لازم بود، اما این همه جزییات مورد نیاز برای فیلم نبود، ویژگی‌های خاص منطقه و نکاتی از این دست هم باید قبل از شروع فیلمبرداری به دست می‌آمد.
۵- مانی حقیقی پس از سال‌ها تحقیق و تفحص درباره نشانه‌های سرگشته سرانجام توانسته آنها را در «اژدها وارد می‌شود» رستگار کند. نشانه‌های فیلم فقط به خودشان ارجاع می‌دهند، شاید هم ارجاع نمی‌دهند. پس نباید به دنبال مابه‌ازای بیرونی آن رفت.
۶- نمی‌توان از بازی‌های درخشان فیلم چشم‌پوشی کرد. بازیگران این فیلم همه تلاش‌شان را می‌کنند تا به حقیقت واقعه وفادار باشند و در این میان باید به شکلی شایسته بازی لیلی گلستان را ستود که سال‌ها دوری از سینما را در خانواده‌ای سینمایی با بازی در یک فیلم جبران کرده است. بازی سعید حجاریان و صادق زیبا کلام هم جالب توجه است. این دو هم وفادار به حقیقت واقعه هستند… البته حقیقتی که وجود نداشت.
٧- «اژدها وارد می‌شود» کلاه زیبایی است که به سر ما گذاشته می‌شود و از آن لذت می‌بریم. حقیقی در این فیلم به همان چیزی نزدیک می‌شود که در مقدمه سرگشتی نشانه‌ها نوشت: «پیدا نیست که مخالفت یا موافقت با اندیشه پسامدرن در کشورهایی که تحول‌شان بر خطی موازی و بدون تقاطع با تحول مدرنیته انجام شده، به چه معنا می‌تواند باشد. ارایه این اندیشه در این کشورها، تنها به کار ارضای گونه‌ای کنجکاوی فرهنگی می‌آید. اما اینگونه ارضای فرهنگی، جدا از پیامدهای ممکنش در آینده، به چنان لذت پرمخاطره‌ای در زمان حال می‌انجامد که به راستی توجیه‌کننده خوبی یا بدی هر یک از آن پیامدهاست!»
٨- در این فیلم همه حضور دارند، آنهایی هم که نیستند آثارشان هست. از خانواده کارگردانش گرفته تا شاعران و دیگران. تو گویی این فیلم یک گوی پر از آب است که نام‌ها و نشانه‌ها و آدم‌ها در آن شناورند. کارگردان از هر چیز و هر کس تکه‌ای کنده است. مخاطبان جدی سینما که روی آدم‌ها و نام‌ها و آثار تعصبی کلاسیک دارند، شاید این فیلم برآشفته‌شان کند. «اژدها وارد می‌شود» اگرچه «زلیگ» وودی آلن را به یاد می‌آورد اما کمر روایت فیلم زیر بار این همه نام و نشانه و شخصیت خم می‌شود. در ساحتی استعاری اژدها به تاریخ حمله کرده است!
١٠- «اژدها وارد می‌شود» علیه حافظه است و با کمی تسامح علیه هر تاریخ جدی است. اما ادعای فیلم بیش از آن چیزی است که عرضه می‌کند. این کولاژ که در بخش‌هایی (به ویژه دره ستارگان) چشم‌نواز نیز هست، مقهور تفرعنی است که در هر کات فیلم، به شکلی رقصان عرض پرده سینما را طی می‌کند. تماشاگر بیش از فیلم کارگردان جذابش را می‌بیند. ابراهیم گلستان، خشت و آینه، لیلی گلستان، مهدی اخوان ثالث، کامران صفامنش، ملکوت بهرام صادقی و غیره، مرزهایی هستند که ایجاد می‌شوند تا فیلمساز با عبور و عدول از آنها ادیپ‌وار‌زاده شود.
١١- «اژدها…» یک سرگرمی است. دست‌کم ادعای این را دارد. اما در نهایت روشنفکری‌اش را به رخ می‌کشد. فیلم پر از ارجاع به تاریخ روشنفکری است. این امر تا آن حد جدی است که داستان اصلی فیلم از دل یکی از خاص‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران و یکی از خاص‌ترین روشنفکرانش بیرون می‌آید. اینگونه است که در «اژدها وارد می‌شود» همه برای مانی حقیقی پدری می‌کنند تا او پسر شود. پسری سرکش که اصرار دارد به حافظه خانواده (تاریخ هنر و روشنفکری) حمله کند تا تاریخ خودش را بسازد. تاریخی که ساخته نمی‌شود مگر درون همین خانواده عظیم. این هم از آن طنزهای بزرگ روزگار است.
١٢- «اژدها وارد می‌شود» کلاه گشادی بر سر سینمای ایران است. در تندباد آثار اجتماعی تلخ و کمدی‌های سطحی، فیلمی برای خود است که برکنار از این تعهدات آشکار مانیفست‌گونه راه خودش را می‌رود. مانی حقیقی در این فیلم به همه مشکوک است!
«اژدها…» مثل همین نوشته است. گاهی جدی، گاهی شوخی. در نام‌ها و نشانه‌ها جدی و واقعی است. در کاری که با آنها می‌کند یک‌سره در کار تردستی است.
اعتماد
****
مانی حقیقی در نشست خبری «اژدها وارد می شود»:
از نمادگرایی بیزارم/منتقدین تنبل و سینماگران ترسو دنبال نمادگرایی‌اند
کارگردان «اژدها وارد می‌شود» گفت: من از سمبولیسم بیزارم و فیلم‌های من هیچگاه استعاری نبوده اند. اما مشکل اینجاست که بقیه از سمبولیک بودن کارهای من کاملا مطمئن بوده اند و بدون شک در این باره صحبت می‌کنند و هیچ نظر دیگری را قبول نمی‌کنند.
نشست خبری فیلم «اژدها وارد می‌شود» با حضور مانی حقیقی، امیر جدیدی، کیانا تجمل، همایون قلی زاده و با حضور حسین معززی نیا منتقد سینما در کاخ جشنواره فیلم فجر برگزار شد.
در ابتدای نشست خبری، مانی حقیقی درباره وضعیت برگزاری نشست‌های خبری گفت: از همه اصحاب رسانه که در این نشست حضور دارند تشکر می‌کنم،چرا که ما فقط یک شب تا ساعت سه بامداد اینجا بودیم و واقعا برایمان سخت بود،حالا شما که هر شب دارید این وضعیت را تجربه می‌کنید واقعا خسته نباشید!
مانی حقیقی درباره نمادین بودن این فیلم گفت: من اساسا چیزی که از آن بیزارم سمبولیسم است و فیلم‌های من هیچگاه استعاری نبوده اند. اما مشکل اینجاست که بقیه از سمبولیک بودن کارهای من کاملا مطمئن بوده اند و بدون شک در این باره صحبت می‌کنند و هیچ نظر دیگری را هم قبول نمی کنند! به نظر من این یک تنبلی ذهنی در منتقدین است که دایره امکانات معنای یک فیلم را به تخیل ذهن خودشان محدود می‌کنند و یک ایراد بزرگ در منتقدان است.
حقیقی ادامه داد: در واقع اگر این فیلم خیالی بود، می‌توانست نمادین باشد اما این فیلم بر اساس داستان واقعی است. اما اگر این فیلم را با دقت نگاه کنید و تا انتهای تیتراژ پایانی آن را ببینید به پاسخ سوالات تان خواهید رسید.
کارگردان فیلم سینمایی «اژدها وارد می شود» نمادین بودن فیلم را نشان از ترس هنرمند دانست و افزود: هنرمندی که اینگونه که شما میگویید فیلم میسازد ترسو است. چرا که می‌خواهد حرف‌های مد نظر خود را در لایه‌های استعاره پنهان کند و من از هیچ کس و هیچ چیز نمی ترسم و از براز نظر در حوزه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی و… واهمه ندارم. می‌خواهم بگویم اساسا ترس جایی در ابراز نظرات هنرمندان ایرانی ندارد. و این اشتباه است که برویم دنبال معانی پنهانی بگردیم و بهیچ وجه اینطور نیست که بخواهم اینچنین نمادگرایی کنم. اتفاقا احمقانه ترین متنی که در تمام سالهای فعالیتم خوانده ام همین متنی است که اخیرا منتشر شده و این فیلم را نمادین و نیش به حکومت دانسته.
کارگردان فیلم سینمایی «اژدها وارد می‌شود» تصریح کرد: اصلا دلم نمی خواهد درباره میزان واقعی بودن فیلم صحبت کنم چون با این کار فیلم را برای مخاطب می‌بندم. اساسا معتقدم جهان بینی وجود ندارد و به قول مارگارت تاچر جامعه وجود ندارد! اصلاً انتساب یک جمله به یک جریان غلط است چرا که با این کار یک جمله را به تک تک افراد آن جریان منتسب می‌کنی و این در علم واقعیت اصلا به وقوع نمی پیوندد و بلکه محال است. برای من خیلی مهم است که خودم را تکرار نکنم و هر بار با یک فیلم جدید و از یک منظر جدید به مسائل بپرازم. من دوست دارم قابل پیش بینی نباشم همه با اکران فیلم «50 کیلو آلبالو» به این نتیجه خواهند رسید. به نظر من وصف فیلمساز مولف در ایران به شدت نادرست تعریف شده است و این معنا را می‌دهد که یک کارگردان یک فیلم را به اشکال مختلف بسازد! با این نگاه من اصرار دارم که فیلمساز مولف نباشم.
حسین معززی نیا منتقد سینما هم از آن دسته منتقدینی بود که نسبت به نحوه برگزاری نشست‌ها واکنش نشان داد و گفت: به نظر من بهتر است که در نشست‌های خبری جشنواره مانند همه جشنواره‌های روز دنیا عوامل با رسانه‌ها صحبت کنند و منتقدی در این نشست حاضر نباشد. چرا که قاعدتا منتقد باید بعدا نظر بدهد. اما بهرحال این فیلم را با یک فاصله زیادی بهترین فیلم جشنواره امسال می‌دانم.
معززی نیا ادامه داد: تنها گونه بیان قابل قبول سینمای ایران در دهه‌های اخیر نوع خاصی از رئالیسم است. و حالا اگر کسی از این قالب بیرون می‌آید، اصلا گونه فانتزی در سینما را قبول نمی کنیم و سریعا شروع می‌کنیم آن را سمبولیک تحلیل کنیم. این یک مسله احمقانه است که یک کارگردان بخواهد همه چیز را در فیلمنامه خود نمادین جاسازی کند. این یک بیان ضعیف و بی حاصل است و تصورم این است که اژدها وارد می‌شود اینگونه نیست. اهمیت فیلم در این است که خارج از روال معمولی و محتاطانه سینمای ایران، یک تجربه کاملا منحصر به فرد است. فیلم واقعا برایم غیر منتظره بود که این قدر با لحن درست و قصه گو و منظم و با ریتم درست و ترکیب عجیب لحن مستند ببینم وغیر منتظره بودن فیلم مهم ترین ویژگی آن است.
در ادامه این نشست احسان گودرزی بازیگر این فیلم میزان واقعیت در فیلم را بی اهمیت دانسته و گفت: در سینمایی که خالی از خیال شده وقتی که یک متن خیال انگیز جلویت می‌گذارند چه لزومی دارد که بخواهیم با پیگیری میران واقعیت بودن آن را خراب کنیم؟ میتوان با این فیلم لذذت برد،فارغ از این که چقدر واقعی یا غیرواقعی است. به نظر من فیلمنامه این کار واقعا جدید بود و ساختار شکنی و تغییر بزرگی در سینما ایران دارد.
مانی حقیقی در پاسخ به دلیل عدم حضور عوامل فیلمش روی فرش قرمز تصریح کرد:من بر خلاف اقای حاتمی کیا هیچ مشکلی با فرش قرمز ندارم و اتفاقا برایم بسیار درست و دل انگیز و صحیح است. و در جشنواره‌های مختلفی که می‌روم هم روی آن حاضر می‌شویم. علت غیبت ما در مراسم فرش قرمز جشنواره فجر این بود که اجرای این مراسم به بدترین نحو ممکن انجام می‌شود و اجرای آن بسیار غلط است. در واقع ماجرای فرش فرمز این است که از وقتی فیلمساز راه می‌رسد او را وارد فضای نمایش فیلمش می‌کنند. اما اینجا به خاطر ساختمان برج میلاد اساسا چنین چیزی امکان ندارد و تو به جای اینکه در برابر کاخ جشنواره حاضر بشوی، ماشینت را در دورترین نقطه ممکن پارک می‌کنی، وارد کاخ می‌شوی و بعد دوباره از کاخ خارج می‌شوی که روی فرش قرمز دوباره وارد بشوی! این اتفاق غلط واقعا خنده دار است. به نظرم برگزاری اینگونه فرش قرمز کمدی، مسخره و شبیه به سیرک است! این جمله با تشویق برخی حضار همراه بود.
حقیقی درباره کاندیدا شدنش در ۴ رشته برای سیمرغ جشنواره امسال گفت: اصلا از این انتخاب‌ها ناراحت نیستم و از اینکه در بخشی کاندیدا نیستم هیچ گلایه ای ندارم. به نظر من این قاعده یک جشنواره است که به نظرات هیئت داوران آن تکمین کنی و به آن احترام بگذاری. و اگر در یک جشنواره شرکت می‌کنیم اعتراض به انتخاب‌های آن عجیب و نادرست است.
کارگردان «اژدها وارد می‌شود» درباره بودجه ساخت فیلمش نیز گفت: بودجه این فیلم متعارف بود. البته پرخرج ترین فیلمی بود که من ساخته ام اما به خاطر فانتزی بودنش لزوما خیلی گران نبود. اتفاقا من از این بدم می‌آید که کسی این پز را بدهد که ما یک قران از بنیاد فارابی نگرفتیم. خب بنیاد فارابی برای این تاسیس است که تو از آن بگیری! اگر هم ما از آن کمکی نگرفتیم برای این بود که نیازی به آن نداشتیم.
گفتنی است فیلم سینمایی «اژدها وارد می‌شود» به کارگردانی مانی حقیقی نیمه شب گذشته در سالن اصلی برج میلاد به نمایش در آمد. / تسنیم