این مقاله را به اشتراک بگذارید
وقتی کیارستمی هنر را به چالش می‌کشد
دو رکورد فروش بالای یکصد هزار دلار برای دو عکس عباس کیارستمی این فیلمساز جهانی کشورمان را گران‌ترین عکاس خاورمیانه بدل کرده است؛ این روزها گزیده‌ای از ۳۰ سال عکاسی او در گالری بوم با استقبال گرم مردم به روی دیوار است. هر دوی این رکوردها در سال ۲۰۰۸، سال شکوفایی اقتصاد هنر خاورمیانه، خلق شدند و هر دوی آن به پرفروش‌ترین دوره عکس او، سفید برفی، تعلق دارد: ۳۰ آوریل در کریستیز دوبی ۱۳۳ هزار دلار و ۱۷ می در حراجی فیلیپس لندن ۱۱۸ هزار دلار چکش خوردند و عنوان گران‌ترین عکس‌های خاورمیانه را به کلکسیون افتخارات هنرهای تجسمی ایران اضافه کرد. این روزها نمایشگاه چهار فصل شامل ٢٩ عکس در ابعاد بسیار بزرگ و یک ویدئوآرت از برنده نخل طلای کن در گالری بوم برپاست که شش مجموعه سفید برفی، راه‌ها، مهتاب، دیوار، درها و یادها و پنجره رو به حیات را در می‌گیرد، این شاید نخستین بار است که مجموعه اى از عکس‌های او در کنار یکدیگر به نمایش در مى‌آید که مى تواند تصویر جامعی از زاویه نگاه این هنرمند جهانى کشورمان عرضه کند. از درب گالری بوم که وارد می‌شوید عکسی از مجموعه برف شما را به قلب زمستان می‌برد، کیارستمی گفته بود: همه این مجموعه را در ایران گرفته‌ام، شاید بیش از ۳۰ سال است از برف‌ها عکس می‌گیرم، گاهی در کل یک زمستان فقط هشت عکس از برف ثبت کرده‌ام لذا ذره ذره این مجموعه شکل گرفته است؛ از پلکان که بالا بروید مجموعه‌های دیوار و پنجره رو به حیات شما را به دنیای دیگری می‌برد، پیش‌تر استاد گفته بود: پنجره رو به حیات، را ابتدا عکاسی می‌کردم بعضی از این پنجره‌ها در دیوار جذابی قرار گرفته بودند و کم کم دوربین من از پنجره‌ها فاصله گرفت و روی دیوارها رفت و مجموعه دیوار پدید آمد؛ دیوارها اما به تمام دنیا تعلق دارد و هر کدام شان مال یک جایی ست. اما شاید یکی از جذاب‌ترین فصل‌های عکس‌های چهار فصل کیارستمی در بخش پشتی گالری بوم به تماشاست؛ مجموعه درها و یادها که به ابتکار مدیران گالرى، از دیوارهای نمایشگاهی کوچه هاى باریک و بن بست قدیمى بازآفرینی شده تا این تصاویر از مدیوم عکس فاصله گرفته و در قالب اینستالیشن دیده شوند. دکتر علیرضا سمیع آذر، مدرس تاریخ هنر و مدیر اسبق موزه هنرهای معاصر تهران در ابتدای مقاله‌ای مفصل درباره مجموعه درها و یادها که با تیتر واقعیت و زیبایی در بخش میانی کاتالوگ این نمایشگاه به چاپ رسیده چنین نوشته است: درها و یادها بی‌تردید متفاوت‌ترین و چالش برانگیزترین سری عکس‌های عباس کیارستمی به شمار می‌روند. تمامی عکس‌ها در شرایط تصویری کاملا یکسان و بدون هر گونه مداخله هنرمند تهیه شده‌اند تا شاید در وهله اول بیانگر نوعی گونه‌شناسی درب‌های قدیمی ایرانی باشند. از این منظر مجموعه تصاویر نشان‌دهنده این واقعیت تعمق برانگیزند که درب‌های کلاسیک علاوه بر زیبایی در ترکیب و رنگ، از تنوع شکلی بسیار گسترده‌ای نیز برخوردارند. سمیع آذر افزوده است: اما در نگاهی عمیق‌تر به نظر می‌رسد مجموعه درها و یادها کیارستمی بیش از آنکه درباره درب باشد، به وسوسه پنهان وی برای رهایی از اصول زیبایی‌شناسی تصاویر مربوط می‌شود. او در این آثار از هرگونه مداخله در شکل و ترکیب تصاویر اجتناب ورزیده و برخلاف دیگر کارهایش از نگاره‌های زیبایی شناختی تعمدا فاصله گرفته است. کادر تصویر دقیقا به روی مستطیل چارچوب درب بسته شده و ترکیب و رنگ آن نیز کاملا تابع وضعیت درب است. گویی تصویر نوعی فتوکپی دقیق درب در سایز واقعی است و هیچ زاویه نگاه یا گزینش کادری خاص برای اعمال سلیقه شخصی در آن به کار گرفته نشده است. این وضعیت طبیعتا جایی برای نقد اثر هم باقی نمی‌گذارد، چرا که هر اظهارنظری درباره ظاهر اثر، در اصل نقد خود درب است و نه تصویر کیارستمی از آن. درواقع تصویری که چیزی به درب اضافه یا از آن کم نمی‌کند، نمی‌تواند مستقلا مورد نقد قرار گیرد. اما جایی که هنر را نتوان نقد کرد، در حقیقت یک بن بست برای هنر است؛ بن بستی که پیش از طرح هر موضوعی، خود هنر را به چالش می‌کشد… دیگر بخش هیجان برانگیز این نمایشگاه در اتاق مخصوص ویوئو آرت گالری بوم به تماشاست، نخستین ویدیو از مجموعه بیست و چهار فریم که کیارستمی خبر خلق آن را نخستین بار در کارگاه فیلمسازی در مراکش اعلام کرد؛ ویدیویی چهار دقیقه‌ای که با روایت دو اسب سپید و موسیقی، جلوه‌ای شاعرانه را بازتاب می‌دهد. نمایشگاه چهار فصل کیارستمی بسیار حائز اهمیت است زیرا خود او گفته است: مرا در عکس‌هایم بجویید؛ الهام بخش همه آثار سینمایی‌ام عکس‌هایم هستند. این نهمین نمایشگاه گالرى بوم از بدو تاسیس در سال ١٣٩١ به شمار مى آید؛ تمامى آثار به نمایش درآمده در گالرى بوم در زمره گنجینه این گالرى ست و در جهت حمایت از هنر ایران است و جنبه فروش ندارد. گالرى بوم که از یازدهم دی چهار فصل را به تماشا گذاشته تا ٢٧ اسفند از دوشنبه تا جمعه (غیر از تعطیلات مناسبتى) به نشانى خیابان ولی عصر، خیابان ارمغان غربی، شماره ۱۱ آثار کیارستمى را به تماشا خواهد داشت.