این مقاله را به اشتراک بگذارید
امبرتو اکو، نویسنده ایتالیایی، درگذشت
آنک مرگِ اکو
علی شروقی
کِرمِ کتابی قهار با شوخ‌طبعی ایتالیایی کمدی‌های سیاه‌وسفید، متخصص بازسازی دوزخ دانته در جهان مرموز و پلیسی – جنایی قرون‌وسطایی، صاحب‌نظر در نشانه‌شناسی و زبان و بازمانده نسلی که هنوز بین ادبیات و تعهد سیاسی – اجتماعی پیوندی عمیق می‌دید و هیچ فرصتی را برای متلک‌انداختن به فاشیسم و جادو و جنبل و قدرت‌های سیاسی که می‌کوشند جهان را به تسخیر خود درآورند از دست نمی‌داد. اینها بخشی از آن چیزهایی است که با مرگ امبرتو اکو از ادبیات جهان کسر شده است.
امبرتو اکو، نشانه‌شناس، فیلسوف، متخصص قرون وسطا، منتقد ادبی و رمان‌نویس ایتالیایی، جمعه‌شب ١٩ فوریه ٢٠١۶ در ٨۴ سالگی بر اثر سرطان درگذشت. معروف‌ترین رمان اکو «نام گل سرخ» بود که اخیرا ترجمه‌ای دوباره از آن با عنوان «آنک نام گل»، به ترجمه رضا علیزاده، در ایران منتشر شد. با مقایسه بی‌شمار کتاب‌ها و مقالات علمی و نظری اکو با چند رمانی که او در طول حیاتش نوشت و صرفا با اتکا به کمیت، شاید او را بیشتر باید فیلسوف و پژوهشگر و نشانه‌شناس و منتقد به‌شمار آورد تا رمان‌نویس. بااین‌همه شهرت «نام گل سرخ» نشانگر آن است که در این حکم باید جانب احتیاط را نگه داشت. گرچه رمان‌هایش منتقدان سرسختی هم داشت، از جمله پاسکال کازانووا که در بخشی از کتاب «جمهوری جهانی ادبیات» به رمان‌های او تاخته است.
از رمان‌هایش به‌جز «آنک نام گل» که سال‌ها پیش با همان عنوان معروف‌تر «نام گل سرخ» نیز با ترجمه شهرام طاهری در ایران منتشر شد، چندتای دیگر هم به فارسی ترجمه شده، از جمله دو رمان «بائودولینو» و «آونگ فوکو» با ترجمه رضا علیزاده و «گورستان پراگ» با ترجمه فریبا ارجمند. رمان‌هایش تلفیقی از ژانرهای مختلف بود؛ از رمان پلیسی گرفته تا داستان‌های پارتیزانی ایتالیای دوران جنگ و رمان‌های علمی – تخیلی که اکو همه اینها را با طنزی رندانه و دانش نظری‌اش در حیطه زبان و نشانه‌شناسی و تاریخ قرون وسطا می‌آمیخت و این دانش نظری گاه چنان سرریز می‌کرد که سنگینی آن را بر فضای تخیلی و فانتزی رمان‌هایش می‌شد احساس کرد. مانند بورخس شیفته کتاب‌ها بود و رمان‌هایش گاه هزارتویی از کتابخانه بی‌پایان را تداعی می‌کرد. هر چیز جدی را رندانه و نه با لودگی دست می‌انداخت، چنانکه جایی گفته بود از متنی قدیمی که پر از دروغ و چاخان و شبه‌علم است بیشتر به شوق می‌آید تا متونی که موضوعی علمی و جدی را بیان می‌کنند. در «آونگ فوکو» کامپیوتری هولناک را خلق کرد که همه کتاب‌های جهان را به کتابی دیگر تغییر می‌داد.
از خلال خلق این کامپیوتر، روایتی هجو‌آمیز از تاریخ جهان ارائه داد و به بقایای فاشیسم در ایتالیا و دکان و دستگاه علوم خفیه نیش‌ها زد و در مقاله‌ای نوشت که مسیحیت موروثی پدرانش را به جادو و جنبل‌های مدرن که ملازم فاشیسم هستند، ترجیح می‌دهد. کنایه‌اش به دن براون بود و رمان «راز داوینچی» که در جهان از کفر ابلیس مشهورتر شده بود. از روی رمان «نام گل سرخ»اش فیلمی هم به کارگردانی ژان ژاک آنو و با بازی شون کانری ساخته شد. اکو داستان کودکان هم می‌نوشت و چندی پیش سه داستان کودک او به نام‌های «بمب و ژنرال»، «سه فضانورد» و «کره‌ای دیگر»، در یک کتاب و به نام «سه قصه» با ترجمه غلامرضا امامی در ایران منتشر شد. از این سه قصه، «بمب و ژنرال»، سال‌ها پیش نیز با ترجمه مصطفی رحماندوست در ایران به چاپ رسیده بود. علاوه بر اینها برخی مقالات و آثار نظری اکو نیز به فارسی ترجمه شده است. همچنین گفت‌وگوی بلندی از او و ژان کلو کریر درباره سرنوشت کتاب کاغذی در عصر کتاب الکترونیک، با عنوان «از کتاب رهایی نداریم»، چندسال پیش با ترجمه مهستی بحرینی منتشر شد که کتابی خواندنی است از دو کتاب‌باز قهار درباره کتاب.
شرق