این مقاله را به اشتراک بگذارید
فتحعلی‌بیگی: او ارزش هنری و معنوی تعزیه را می‌شناخت صالح‌پور: تاثیر عمیقی بر تقویت بنیان‌های هنر ایرانی گذاشت
پیام رضایی/ جابر عناصری که ٢٨ فروردین‌ماه درگذشت و بنا به وصیت خودش در سکوت خبری به خاک سپرده شد، به عنوان «پدر تعزیه» ایران شناخته می‌شد. عناصری در سال ١٣٢۴ در اردبیل به دنیا آمد. پدرش شبیه‌خوان بود و تاثیر هنر پدر برای همه عمر بر پسر باقی ماند. عناصری از جمله کسانی بود که تحصیلات متوسطه را در دارالفنون تهران و با کسب مقام اول در بین تمام دانش‌آموزان ایران به پایان برد. پس از این مرحله، وارد دانشگاه تهران شد و تحصیلات عالی را تا سطح دکترا در رشته فلسفه و علوم تربیتی ادامه داد. او همچنین در سال ۵٢ برای کسب تخصص به انگلستان رفت. پس از این دوره مفصل تحصیلات، عناصری به پژوهش درباره فرهنگ خاورمیانه و به‌طور اخص ایران، افغانستان و ترکیه پرداخت. از ویژگی‌های خاص عناصری در پژوهش می‌توان به نگاه جامعه‌شناسانه و مردم‌شناسانه او به نمایش‌های آیینی و تعزیه اشاره کرد.
جابر عناصری در ابتدای دهه ۶٠ درس‌گفتارهایی درباره اساطیر و آیین تعزیه برگزار می‌کرد و همین پایه آغاز نگاه دوباره و نویی به این هنر شد. او خطیب قابلی بود و با اشراف عمیقی که نسبت به ریشه‌های این هنر و نسبت آن با احوالات جامعه ایرانی داشت توانست نگاه‌های بسیاری را به سمت آن معطوف کند. در بخشی از بیانیه انجمن عکاسان درباره او آمده است: «حضور و درس‌گفتارهای جابر عناصری در سال‌های اولیه دهه ۶٠ در دروس مردم‌شناسی، فرهنگ و ادبیات عامه و آشنایی با اساطیر و آیین تعزیه در دانشکده‌های هنری ایران و به ویژه در دانشگاه هنر، دانشجویان عکاسی را با بیانی شیوا و شورانگیز و رویکردی نوین، دیگر بار با آیین تعزیه آشنا کرد. دانشجویان به همراه وی و در جریان برگزاری کلاس درس با متون و نسخ تعزیه، تعزیه‌خوانی و ریشه‌های فرهنگی و هنری نشانه‌شناسی نقوش علم و بیرق‌ها، رنگ‌ها، شورها و اشعار ارتباط برقرار می‌کردند و در عکاسی مستند از این مراسم آیینی، اندوخته‌های کلاس‌های استاد عناصری را به کار می‌بستند.» جابر عناصری استاد ممتاز دانشگاه تهران بود و علاوه بر پژوهش‌های مفصل، حدود ۴٠ کتاب نیز در حوزه فرهنگ ایرانی به رشته تحریر درآورده است. از آثار وی می‌توان به «شناخت اساطیر ایران بر اساس طومار نقالان»، «شبیه‌خوانی کهن‌الگوی نمایش‌های ایرانی»، «مردم‌شناسی و روانشناسی هنری»، «عاشق‌ترین عاشقان فرهنگ»، «فرهنگ و پژوهش» و… اشاره کرد. این پژوهشگر برجسته از طرف مراکز فرهنگی به خاطر فعالیت‌هایش در عرصه هنر تعزیه و شبیه‌خوانی لوح ویژه «پدر تعزیه» دانشگاهی ایران را دریافت کرد. با این حال و با وجود نقش پررنگش در بازآفرینی و برجسته‌کردن دوباره هنر تعزیه، جامعه هنری و علاقه‌مندانش تقریبا هنگامی از مرگ او آگاهی یافتند که تشییع شده بود. شنیده‌ها حاکی از آن است که مراسم تشییع پیکر او، بنا به خواست و وصیت خودش در سادگی هرچه تمام‌تر برگزار شده و هزینه‌های آن صرف کارهای خیریه شده است. داوود فتحعلی‌بیگی از اساتید نمایش‌های آیینی‌سنتی و اردشیر صالح‌پور استاد دانشگاه و از شاگردان او، در گفت‌وگو با «اعتماد» از جایگاه جابر عناصری در عرصه هنر و فرهنگ ایرانی گفته‌اند.
اعتماد