این مقاله را به اشتراک بگذارید
مرور
نثر برای نثر
نسیم آصف‌زاده: «تحلیل کالبد نثر» عنوان کتابی است از احمد ابومحبوب که به‌تازگی در نشر میترا منتشر شده است. این کتاب، کوشیده تا آموزش‌های علمی و عملی روش‌های سبک‌شناسی را به طور مختصر و مفید به دست دهد. روش‌های مورد اشاره در کتاب، همراه با توصیه‌هایی علمی است که کمک می‌کنند به وسیله آنها به تحقیق و تجزیه و تحلیل و نقد آثار منثور ادبی پرداخته شود. مولف کتاب در دیباچه آن، سبک‌شناسی را «شناخت کالبد» یک اثر ادبی و بررسی پیکره آن دانسته است. او، سبک‌شناسی را روش و متدولوژی شناخت نحوه بیان نامیده و حتی علم بیان و بدیع را نیز در حوزه سبک‌شناسی قلمداد کرده است. کالبدی که در پیوند با معنا شکل می‌گیرد. او درباره ارتباط سبک‌شناسی و نقد ادبی نوشته: «…سبک‌شناسی ارتباطی تنگاتنگ با نقد ادبی دارد و در واقع شاخه‌ای از آن به شمار می‌رود؛ اما آیا نقد ادبی ابزار سبک‌شناسی است یا سبک‌شناسی ابزار نقد ادبی؟ این پرسشی است که دانش تئوری ادبیات باید بدان بپردازد؛ اما آن‌چه من می‌پندارم این است که سبک‌شناسی، مرحله پیش از نقد است و راهی است برای رسیدن به آن؛ و به عبارت دیگر شاید سبک‌شناسی را بتوان ابزار نقد ادبی به شمار آورد؛ و مگر نه این‌که شناخت سبک، عبارت است از شناخت کالبد یک اثر ادبی و نحوه ارتباط آن با معنا؟ و نقد نیز شناخت و بررسی و درک کامل یک اثر ادبی؟ بنابراین خود سبک‌شناسی را نیز می‌توان نوعی نقد ادبی به شمار آورد؛ چنانکه در تئوری فرمالیسم، سبک‌شناسی و شیوه‌های آن برای نقد ادبی به کار می‌رود». نویسنده کتاب در ادامه به سابقه طولانی نثر فارسی و تمایل آثار عرفانی فارسی به سوی شیوه‌ها و قالب‌های ادبی اشاره کرده است و البته به این نکته نیز تاکید کرده که ایرانیان از گذشته و به دلایل مختلف گرایش بیشتری به شعر داشته‌اند. نویسنده دوره معاصر را متفاوت از گذشته دانسته و نوشته: «امروزه من فکر می‌کنم که ادبیات فارسی در دوره و شیوه نوینی سیر می‌کند که عمدتا تمایل بیشتر به نثر است؛ به ویژه در قالب داستان. این گرایش عمده و دوره نوین اصولا از زمان مشروطه آغاز شده و به تدریج رو به کمال می‌رود. امروزه احتمالا رمان و داستان کوتاه و به هرحال نثر، تاثیر بیشتری بر جای می‌گذارد زیرا مخاطبان آن بسیار وسیع‌ترند و بیشتر؛ همین امر ما را بر آن می‌دارد که نثر را بیشتر مورد بررسی قرار دهیم.» مولف کتاب در دیباچه، براساس تجربه تدریس و آموزش خودش، به این نکته اشاره کرده که امروز اغلب مردم نسبت به نثر حساسیتی ندارند و این مشکل در شیوه آموزش ادبیات در مدرسه و دانشگاه‌ها هم وجود دارد. احتمالا یکی از اهداف نوشتن این کتاب همین مسئله هم بوده است و ازاین‌رو مخاطب خاص این کتاب دانشجویان رشته‌های ادبی خواهند بود: «کوشش شده است راهنمایی‌هایی برای تجزیه و تحلیل اساسی تکنیکی نثر آماده شود و تعریف‌ها و تمایزهایی ارائه گردد که به دانشجو امکان طرح و گفتن چیزی درباره نثر را می‌دهد؛ و مهمتر این‌که او را در آن‌باره به اندیشیدن وامی‌دارد. تلاش شده است- هرچند به‌طور آزمایشی و ناقص- به بسیاری از پرسش‌هایی که در اوقات گوناگون و مدت‌ها مطرح است پاسخ داده شود تا دانشجوی بافکر بتواند دست‌کم قاعده‌ای داشته باشد که به وسیله آن کاوش‌ها و تحقیقات بیشتری انجام دهد؛ همچنین سعی شده است به تفاوت میان مخدرها و خوراک، مغزها و شکمبه، اشاره شود.»
تحلیل کالبد نثر/ احمد ابومحبوب/ نشر میترا
شیوه‌های واژهسازی زبان فارسی
این‌روزها کتاب دیگری هم از احمد ابومحبوب با عنوان «واژهشناسی» در نشر میترا منتشر شده که این کتاب نیز می‌تواند به عنوان کتابی آموزشی در موضوع شیوه‌های واژهسازی در زبان فارسی تلقی شود. «واژهشناسی» در چهار فصل نوشته شده و فصل اول به «تکواژها» اختصاص دارد، یعنی به کوچکترین واحد معنایی زبان. فصل دوم، با عنوان «ترکیب»، به واژه‌های مرکب پرداخته است. یعنی واژه‌هایی که حداقل از دو «تکواژ قاموسی» ساخته می‌شوند. منظور از تکواژ قاموسی، تکواژی است که به طور مستقل و یا به عنوان پایه در ترکیبات به کار می‌رود و نام دیگر این تکواژها که معنای واژگانی مستقلی دارند، «آزاد قاموسی» است. در فصل سوم با نام «فعل‌ها»، فعل‌های مرکب و پیشوندهای فعل‌ساز مورد نظر بوده‌اند. و در نهایت فصل چهارم با عنوان «انشقاق»؛ به پیشوندها، میانوندها و پسوندها اختصاص یافته است. نویسنده درآمدی کوتاه برای کتاب نوشته و در آن با اشاره به ویژگی‌های زبان و اهمیت آن در زندگی انسان، به ساخت واژه‌ها اشاره کرده و آورده: «تکواژ، که کوچکترین واحد معنایی زبان است، در ساخت واژه‌ها نقش بنیادی دارد و در واقع باید گفت که بنیاد معنایی زبان انسانی است. پیوستن تکواژها به یکدیگر، باعث پدید آمدن واحدهای بزرگتر معنایی می‌گردد. با دقت در این امر درمی‌یابیم که این، خصوصیت شگفت‌انگیزی در زبان بشری است و امکانات گسترده‌ای را در ارتباطات ایجاد می‌کند. اکتسابی بودن زبان بشری و خصوصیت تغییرپذیر آن، مساله جغرافیای زبان را پیش می‌کشد. هریک از زبان‌های عمده بشری در حوزه جغرافیای ویژه خود به کار می‌روند و بنابراین با زبان‌های دیگر تفاوت پیدا می‌کنند. این تفاوت‌ها هم از نظر آواها و هم واژگان و هم قواعد عمده است. زبان فارسی از جمله زبان‌های اشتقاقی است که واژه‌های جدید به وسیله اشتقاق در آنها ایجاد می‌شود؛ یعنی تکواژها به هم می‌پیوندند و واژه می‌سازند. این تکواژها در چنین زبان‌هایی قابلیت جدا شدن نیز دارند. درعین‌حال، در زبان فارسی، به‌جز اشتقاق، طریقه دیگری نیز برای ساخت واژه وجود دارد که همان ترکیب است. برای شناخت شیوه‌های واژهسازی در زبان فارسی، لازم است که با تکواژهای زبان فارسی و طبقه‌بندی آنها آشنا شویم.» مباحث مطرح‌شده در این کتاب، به شیوه‌ای ساده آموزش داده شده‌اند و در پایان هر بخش نیز تمرین‌هایی برای مرور مطالب مطروحه در هر بخش آمده است. کتاب در حجمی کم کوشیده تا مهم‌ترین مبانی و مطالب مربوط با واژهسازی و واژهشناسی را در زبان فارسی تدوین کند.
واژهشناسی/ احمد ابومحبوب/ نشر میترا