این مقاله را به اشتراک بگذارید
‘
مهم‌ترین فیلم‌های دینی و مذهبی سینمای ایران
محمد تقی زاده
سینمای دینی و فیلم‌های دینی و مذهبی اصولاً پس از انقلاب اسلامی سال ۵۷ در ایران شکل گرفت و دغدغه و ایده پیدایش آن از درون فیلمسازان و هم خود حکومت به وجود آمد.
۱٫ در طول این سال‌ها و در دهه‌های مختلف ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ انواع و اقسام عناوین به این نوع سینما اطلاق شد از سینمای عرفانی تارکوفسکی و بلوک شرق تا سینمای معناگرای دهه ۷۰ و ۸۰ و حتی سینمای موسوم به سینمای فاخر که عمدتاً فیلم‌های پرخرج و کم فروش را شامل می‌شد. اما آنچه در همه این سال‌ها و در طول بررسی و تحلیل سینمای دینی با تعاریف فوق حاصل شده است تنها ماکت و کلیشه‌ای از دین و عرفان و مفاهیم اخلاقی است که نه تماشاگر را مجبور می کند تا به سینما بیاید نه تأثیر می گذارد و فکر او را درگیر می‌کند.
2. بحث آسیب شناسی این تفکر و جریان هدف این نوشته نیست بلکه در این فرصت به اشاره مهم‌ترین فیلم‌هایی که با این عنوان به مخاطب معرفی شدند به اجمال می پردازیم. در مجموعه پیش رو دو نوع کلی از فیلم‌های مذهبی در سینمای ایران از هفت فیلمساز مختلف ارائه شده است. که چهار فیلم اول یعنی رنگ خدا، زیرنورماه، قدمگاه و یک تکه نان فیلم‌هایی با محوریت خداوند، روحانیت، معصومین و عالم غیب در گروه سینمای معناگرا و عرفانی قرار می‌گیرند که خیلی مفاهیم اخلاقی و دینی در آن پرداخت مناسب و تأثیرگذاری نداشته است.
در بخش دوم یعنی فیلم‌های مسافر ری، مریم مقدس، سفیر و محمد رسول‌الله معرفی می شوند که در اصل و در اصطلاح سینمایی فیلم‌هایی در ژانر تاریخی محسوب می‌شوند که به معرفی و تبیین زندگی بزرگان دین می‌پردازند و این شخصیت‌ها به عنوان قهرمان اصلی هستند که تم و درونمایه دینی به فیلم‌ها دادند وگرنه در سینمای جهان گونه‌ای به نام سینمای دینی وجود ندارد و معمولاً فیلم‌های تاریخی یا درام‌های معمولی به صورت غیرمستقیم و غیرشعاری به مفاهیم اخلاقی و انسانی و مسلک‌های عقیدتی به‌عنوان فرهنگ و آیین زندگی ارائه می‌شود.
رنگ خدا
رنگ خدا فیلمی به کارگردانی مجید مجیدی است که بعد از بچه‌های آسمان که به اسکار معرفی شد از مهم‌ترین فیلم‌های سینمای ایران است که ماهیت دین و خدا در آن پر رنگ است و همان‌طور که در ادامه آمده است منبع آموزشی مناسبی در کشورهای آسیایی که گرایش بیشتری به معنویت دارند محسوب می‌شود و سینمای ایران را با عنوان سینمایی عمیق و دارای پیام به جهانیان معرفی کرد.
جوایز و افتخارات: این فیلم در بخش بین‌الملل جوایز متعددی را برای بازیگر و بهترین فیلم خارجی و کارگردانی مجید مجیدی به دست آورد و منبع الهام و آموزش در برخی دانشگاه های شرق آسیا نیز شده است.
زیر نور ماه
زیر نور ماه ساخته رضا میرکریمی و به تهیه‌کنندگی منوچهر محمدی در سال ۱۳۷۹ است. این فیلم نخستین فیلم سینمای بعد از انقلاب است که شخصیت اصلی آن یک روحانی شیعه است. میرکریمی با نزدیک شدن به شخصیت یک روحانی خالص و بی‌ادعا چالش‌های روحی روانی او را برای برتن کردن لباس روحانیت به‌عنوان نمادی از معصومین و اولیای خدا به نمایش می گذارد و در کنار آن به زندگی این قشر و آدم‌های مختلف با این لباس می پردازد و گذری هم به جامعه و آدم‌هایش دارد.
جوایز: این فیلم موفق به دریافت جایزه هیأت داوران جشنواره فجر و جایزه هفته اول منتقدان جشنواره کن شده است. ضمن اینکه در جشنواره فیلم‌های کشورهای آسیایی مانند جشنواره دهلی و توکیو و بیروت نیز برای کارگردانی و بهترین فیلم جایزه برتر را کسب کرده است.
قدمگاه
قدمگاه فیلمی به کارگردانی محمدمهدی عسگرپور و نویسندگی محمد رضایی‌راد ساخته سال ۱۳۸۲ است. رابطه اخلاق و مذهب در جامعه‌ای مذهبی تم اصلی فیلم قدمگاه است. فیلم با فضاسازی مناسب و روایات و نگاه مردم روستا به دین و نقش آن در زندگی روزمره کاراکترهای قابل لمس و تأثیرگذاری را در میام مردم روستا نشان می دهد.
جوایز: قدمگاه در زمینه موسیقی، فیلمنامه، چهره‌پردازی و بهترین اثر هنر و تجربه موفق به کسب جایزه در جشنواره بین‌المللی فجر شده است.
یک تکه نان
یک تکه نان فیلمی به کارگردانی کمال تبریزی و نویسندگی محمدرضا گوهری ساخته سال ۱۳۸۳ است. یک تکه نان از مهم‌ترین فیلم‌های دهه هشتاد در جریان سینمای معناگرای آن سال‌هاست که با تکیه بر ماورا و به دور از داستان پردازی و شخصیت‌پردازی واقعی و قابل درک سعی در رسیدن به معنا و حقیقت زندگی و خداوند دارد و بدین سبب شاید فقط طیف مذهبی با فیلم ارتباط برقرارکنند و غیرمذهبیون به دلایل ذکر شده و شعاری بودن فیلم را پس بزنند.
جوایز: کمال تبریزی در جشنواره بیست و سوم موفق به دریافت سیمرغ بلورین در بخش بهترین کارگردانی در قسمت سینمای معناگرا شد.
مسافر ری
مسافر ری فیلمی به کارگردانی و نویسندگی داوود میرباقری ساخته سال ۱۳۷۹ است. میرباقری که متبحرترین فیلمساز ایرانی در ساخت گونه های تاریخی و حماسی است بیشتر برای ساخت سریال‌های تلویزیونی امام علی و مختارنامه موردتوجه قرارگرفت و فیلم سینمایی مسافر ری که برشی از زندگی حضرت شاه عبدالعظیم(ع) است نتوانست در اکران خیلی موفق باشد و از نظر فروش و توجه مردم خیلی چشمگیر نبود.
مریم مقدس
مریم مقدس فیلمی به نویسندگی و کارگردانی شهریار بحرانی در سال ۱۳۷۹است. نسخه تلویزیونی این فیلم هم از شبکه دو و شبکه آی فیلم پخش شده است. مریم مقدس در کنار یوسف پیامبر شاید مهم‌ترین سریال‌های تاریخی مذهبی سیمای جمهوری اسلامی ایران باشند که نسخه تلویزیونی آنها بیشترمورد توجه قرار گرفت. هردو سریال به علت ضعف‌های آشکار در فیلمنامه‌نویسی و قصه گویی و از همه مهمتر شخصیت‌پردازی ضعیف خیلی تأثیرگذار و ماندگار نشدند و تنها در طول زمان تولید و نمایش و آن هم به خاطر شهرت شخصیت اصلی‌شان یعنی حضرت مریم و حضرت یوسف نزد مردم ایران مورد توجه قرار گرفتند و خیلی زود از حافظه تاریخی مردم و مخاطبین تلویزیون پاک شدند.
سفیر
سفیر فیلمی به کارگردانی فریبرز صالح و نویسندگی فریبرز صالح و کیهان رهگذار بود. این فیلم در سال ۱۳۶۱ خورشیدی ساخته شد و در نخستین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش در آمد. سفیر از آن جهت اهمیت زیادی در تاریخ سینمای ایران دارد که باید گفت نخستین تجربه جدی سینمای ایران در پرداخت به ژانر تاریخی و با محوریت مذهب و ماجرای عاشورای حسینی است که در آن زمان و با امکانات کم ساخته شد ولی از ماندگارترین فیلم‌های تاریخی مذهبی سینمای ایران است.همچنین سفیر در سال ۶۱ اکران شد و عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال را به دست آورد و ازموفق‌ترین فیلم‌های با تم مذهبی است که توانست در جذب مخاطب عام و خاص موفق باشد.
محمد رسول‌الله
محمد رسول‌الله فیلمی است در گونه تاریخی به کارگردانی مجید مجیدی که داستان زندگی کودکی محمد (پیامبر اسلام) (سده ۶میلادی) را روایت می‌کند.
قرار است سه‌گانه سینمایی و مستقل از هم تولید شود که به مقاطع مختلف زندگی محمد بپردازد. در نخستین فیلم، قصه از دوران جاهلیت و شرایط اجتماعی زمان تولد محمد آغاز می‌شود و در ۱۲ سالگی او به پایان می‌رسد. این فیلم پرهزینه‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران محسوب می‌گردد.
روز واقعه
روز واقعه، اثری است به کارگردانی شهرام اسدی و تهیه‌کنندگی مرتضی شایسته که در سال ۱۳۷۳ ساخته شد. فیلمی که براساس فیلمنامه‌ای به همین نام، به نوشته بهرام بیضایی ساخته شد که البته ۱۲ سال پیشتر نوشته شده بود، سیمرغ بلورین بهترین فیلم را از سیزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر کسب کرد. جز این، سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن، چهره پردازی، صحنه‌آرایی، فیلمنامه، کارگردانی، بازیگر نقش اول مرد، تدوین و فیلمبرداری را هم بدست آورد. این فیلم روایتگر عبدالله جوانی مسیحی است که تازه به اسلام روی آورده و دل در گرو عشق راحله دختر زید دارد. وی در جریان عروسی با راحله ندایی می‌شنود که او را به یاری فرا می‌خواند، عبدالله بیابان به بیابان، واحه به واحه به سمت کربلا می‌تازد و هنگام عصر عاشورا به آنجا می‌رسد و در آن زمان «حقیقت» را بر سر نیزه می‌بیند.
‘