نقد و بررسی «رگ خواب» ساخته حمید نعمت‌الله / در بی درمان تنهایی

‘

نقد و بررسی فیلمهای سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر/

«رگ خواب» ساخته حمید نعمت‌الله

درد بی درمان تنهایی

حمید رضا امیدی سرور / مد و مه

با اینکه کماکان بوتیک با فاصله بهترین فیلم  نعمت‌الله است و به زعم من (یکی از بهترین های سینمای بعد از انقلاب)، اما آثار بعدی او از بی پولی تا رگ خواب همواره در سطح متعارفی از مقبولیت قرار داشته اند. با این فرض بوتیک را اگر کنار بگذاریم (چراکه گویی فوران پتانسیل سالهای پیش از ورود او به عرصه حرفه ای سینماست)؛ دیگر فیلمهای او از کارنامه ای بدون افت و خیز چندان محسوس همواره قابل دیدن و لذت بردن و گاه حتی همانند بی پولی و رگ خواب ، بسیار دوست داشتنی هم بوده اند.

رگ خواب یکی از بهترین کارگردانی های جشنواره را داشت که چندان با سلیقه داوران مطابقت نیافت با این حال اما از سوی بسیاری از تماشاگران و منتقدان با واکنش مثبت روبه رو شد. فیلم از شخصیت پردازی بسیار محکمی برخوردار است، یک سو دختری شکست خورده که در رویای سرمستی از عشق شکستی به مراتب بدتر را تجربه می کند و در سوی دیگر مردی خوش سیما، جاه طلب که به راحتی می تواند عشق را قربانی منفعت کند. چرخش  شخصیت ها اگر چه در موقعیت های دراماتیک داستان فیلم به شکلی غیر منتظره و تاثیر گذار تدارک دیده شده اند اما هیچ یک غیر قابل پذیرش نیستند، چرا که فیلمنامه دقیق رگ خواب از جزئیاتی برخوردار است که با ارجاع ذهنی به آنها این تغییر های به ظاهر ناگهانی قابل قبول می نمایند. چرا که در آن لحظه تماشاگر در می یابد این واکنشهای غیر منتظره تاثیر گذار، نه واکنشی آنی که در واقع بدیهی ترین واکنشی است که از آن شخصیت می شود انتظار داشت؛ شخصیتی که از ابتدا همانگونه بوده و تنها تصورات ما بوده اند که چنین تصویری را شکل داده اند.

رگ خواب فیلمی است لطیف و عاشقانه درباره درد بی درمان تنهایی که هر یک از ما به نوعی دچار آن هستیم. یکی از بهترین های جشنواره که نباید تماشای آن را از دست داد. بی آنکه به سبک لفخمی فراستی بخواهم داوران را به نابینایی متهم کنم! معتقدم رگ خوای یکی از  بهترین کارگردانی های جشنواره امسال را داشت. عدم توجه داوران به این فیلم و یا نمونه های دیگر بش از آنکه تابع دلایل فضایی جناب افخمی باشد؛ باید آن را حاصل ساختار غلط و مهمتر از آن سیاست زدگی ما در همه زمینه ها به حساب آورد.

فیلم در برخی صحنه ها چنان اجراهای زیبا و هوشمندانه ای دارد که بی تعارف نعمت الله را می توان صاحب یکی از ناب ترین قریحه های سینمایی در ایران محسوب کرد. لیلا حاتمی مثل همیشه در نقش دختران شکننده و آسیب پذیر فوق العاده جذاب  دوست داشتنی است.

***

نقد «رگ خواب» ساخته حمید نعمت‌الله

محمدرضا مقدسیان

حیرت و رستگاری

«رگ خواب» ادامه منطقی «بوتیک» و «بی‌پولی» است و بازگشتی پخته‌تر از پیش برای حمید نعمت‌الله به سینمایی که از او می‌شناختیم. نعمت‌الله در «رگ خواب» با دستمایه قرار دادن برداشتی از شمایل فکری و اخلاقی مولانا جلال‌الدین محمد تلاش کرده تا مدل نگاه عارفانه و شرقی مورد علاقه‌اش را در دل یک داستان اینجایی و امروزی و قابل درک برای مخاطبش عرضه کند. ماجرای فیلم ماجرای سقوط و نزول تا مرز نابودی و بازگشت به زندگی بعد از پوست‌اندازی‌ای غریب است. «مینا» (لیلا حاتمی) در اوج استیصال و سردرگمی توسط مخاطب شناسایی می‌شود و در ادامه مسیر تلاش و تکاپوی او برای زنده ماندن و زندگی کردن روحی و فیزیکی او را شاهدیم. در نهایت اما حکایت مینا حکایت «هرکسی کو دور ماند از اصل خویش» می‌شود و «یار در خانه ما گرد جهان می‌گردیم» و «بازگشتی به خویشتن خویش». از حیث روانشناسی و انسان‌شناسی و نسبت عرفان و اخلاق در فیلم نعمت‌الله بسیار می‌توان گفت، بماند به وقتش.

لیلا حاتمی «رگ خواب» اما بی‌چون و چرا یکی از بهترین‌های اجرای خودش و البته بهترین اجرای جشنواره امسال است. شیوه شمایل کاراکتر «مینا» شباهتی جدی با شخصیت‌های زن در «بی‌پولی» و حتی «سر به مهر» دارد که هر دو را حاتمی اجرا کرده بود. اینجا هم با دختر مشنگ و سربه هوایی طرفیم که خودش را گم کرده و در بیرون از خودش، در حال جست‌وجوی خودش است. اجرای حاتمی در این فیلم اما به غایت پخته و باورپذیرتر از اجرایش در دو اثر نام برده شده در بالا ست.

از منظر کارگردانی هم باید گفت که «رگ خواب» برای نعمت‌الله یک قدم رو به جلو محسوب می‌شود. دقت به جزییات، شیوه اداره بازیگران، شمایل بصری طراحی شده برای تصویری شدن فیلم و البته شیوه بهره‌گیری از رنگ و نور و صدا در فیلم تازه نعمت‌الله مواردی است که می‌توان به جد در مورد کیفیت قابل اعتنای‌شان سخن گفت. در کناراین همه اجرا وهمراهی همایون شجریان تکمله‌ای شده بر محاسن فیلم و یادآورد خاطره همکاری این دو در فیلم نه‌چندان موفق «آرایش غلیظ» است. نقطه نه‌چندان مطلوب فیلم اما شاید پایان‌بندی عجولانه آن باشد. صیروریت مینا از ابتدا تا انتها همگی برای رسیدن به همین ایستگاه نهایی بوده اما به محض رسیدن به این نقطه، فیلمنامه گویی این نقطه را بدیهی می‌دانسته و در ادامه این ذهنیت را برای مخاطب هم قایل شده و با یکی دو جمله و یکی دو پلان سر و ته همه‌چیز را هم می‌آورد. با این همه «رگ خواب» از آن دسته فیلم‌های چند وجهی است که می‌توان به تفصیل در مورد هر یک از وجوه فنی و محتوایی آن سخن گفت که بماند برای بعد از موعد پرتلاطم جشنواره فجر.

****

رگ خواب (حمید نعمت‌الله)

عشق در سال‌های دودی

آنتونیا شرکا /فیلم

رگ خواب دو ویژگی بارز دارد: یکی این‌که عاشقانه‌ای زیبا در وصف وصال و فراق دو دلداده است با همه‌ی لحظه‌های شیرین و تلخش؛ دیگر آن‌که فیلمی زنانه است. اما فیلم‌نامه‌ی رگ خواب بر خلاف نمونه‌ی مشابهش سربه‌مهر (به کارگردانی هادی مقدم‌دوست و با فیلم‌نامه‌ی حمید نعمت‌الله) توسط یک زن، معصومه بیات، نوشته شده است و این غلبه‌ی بیان زنانه، در نگاهی که مینا (لیلا حاتمی) به معشوق خود کامران (کورش تهامی) دارد، بیش‌ترین نمود را پیدا می‌کند: یک نگاه سطحی، سودایی و شیفته‌وار که فقط از یک زن سرمست از عشق برمی‌آید. به طریق مشابه، رگ خواب در نمایش شکست عشقی مینا هم همان قدر وارد جزییات می‌شود. در واقع با فروپاشی روحی و شخصیتی زنی مواجه هستیم که نه پایگاه عاطفی محکمی دارد و نه پشتوانه‌ی اجتماعی و خانوادگی قابل قبولی. قطعاً اگر نیمه‌ی دوم فیلم (که شرح فراق است) با همان مدت و ریتم نیمه‌ی نخست (که در وصف روزهای خوش آشنایی‌ست) پیش می‌رفت فیلم پاکیزه‌تر و تأثیرگذارتر می‌شد. از نقاط قوت فیلم بازی درخشان لیلا حاتمی است که مطابق معمول در نمایش شکنندگی زنی درگیر بحران موفق است و هم‌چنین بازی کورش تهامی که قادر است سرخوشی، بی‌خیالی و بی‌مسئولیتی مردی جاه‌طلب و خودکفا را با جذابیت‌های ظاهری به‌خوبی درآمیزد. صدای مینا که به صورت نریشن فیلم را همراهی می‌کند، گاهی اضافه و حتی مزاحم است. در واقع مینا داستان زندگی خود را در قالب نامه برای پدرش می‌خواند که مدت‌هاست با او قطع رابطه کرده است و این تکیه بر نقل گزارش‌گونه‌ی اتفاقات و احساسات دختری به پدرش، یادآور نامه‌نگاری‌های جودی ابوت به پدر فرضی‌اش در رمان بابا لنگ‌دراز است و فیلم را به ادبیات نزدیک می‌کند، در حالی که نعمت‌الله در بسیاری از صحنه‌های فیلم نشان می‌دهد که به‌خوبی از عهده‌ی نمایش تصویری لحظه‌های عاطفی برمی‌آید، از جمله در جایی که مینا در آپارتمان انبارگونه‌ای که کامران در اختیارش گذاشته است با شنیدن صدای موسیقی از آپارتمان کناری، شروع می‌کند به انجام حرکاتی موزون و تصویر ناواضح رقص سرخوشانه‌ی او به همراه موسیقی زیبا، نشان‌دهنده‌ی اوج خوش‌بختی اوست. در کل رگ خواب گرچه در شخصیت‌پردازی شخصیت‌های اصلی خست نشان می‌دهد و این امکان را فراهم نمی‌کند که قدری از گذشته و خانواده‌ی کامران و مینا بدانیم، اما به جای آن در ایجاد، پرورش و افول رابطه‌ای عاشقانه سنگ‌تمام می‌گذارد و قابل قبول است.

نقد «رگ خواب» ساخته حمید نعمت‌الله

سحر عصر آزاد / اعتماد

«رگ خواب» به نویسندگی معصومه بیات و کارگردانی حمید نعمت‌الله ساخته شده است. فیلمی که قرار است فروپاشی یک زن را به تصویر بکشد اما واقعیت این است که از ابتدای کار آنچنان حقیرانه به این زن نگاه شده که هیچ جلوه مثبت انسانی و قابل قبولی که مخاطب را به همراهی وادارد، در او نیست. زنی که نه عزت نفس دارد نه غرور و به شکلی یکسویه در مرد طرف مقابلش حل شده که نمی‌تواند از او ببُرد و لابد به همین دلیل لایق هر نوع حقارت و ذلالتی است! چطور می‌توان انتظار داشت با چنین کاراکتر بی‌مایه‌ای مخاطب همذات پنداری کرده و پیگیری سرنوشت او برایش مهم و جذاب شود درحالی که هیچ‌ وجه جذاب و دراماتیک و نکته برانگیزاننده‌ای ندارد؟

‘