این مقاله را به اشتراک بگذارید
انجیل جدید صنعت سینما را بخوانید
هوشیار مجتبوی
کتاب «سفر نویسنده؛ ساختار اسطوره‌ای در خدمت نویسندگان» کتابی است که بیش از همه مخاطب سینما و علاقه‌مندان به حوزه فیلنامه‌نویسی سراغش را خواهند گرفت. این کتاب که بیش از همه تحت آرای روان شناس شهیر، کارل گوستاو یونگ و مطالعات اسطوره‌شناسی جوزف کمبل به رشته تحریر درآمده است در میان جامعه سینمایی جهانی کاملا شناخته شده است. مجله‌ی «اسپای» بعد از انتشار این کتاب آن را «انجیل جدید صنعت سینما» خواند، تهیه کنندگان و کارگردانان سینما به شدن از آن استقبال کردند و خیلی زود کتاب کریستوفر ووگلر به عنوان اثری راهنما برای نویسندگان هالیوود مطرح شد. «سفر نویسنده» سفری است که خود بیش از همه به فیلمنامه‌ای کامل شبیه است، که طی سفر فرآیند شکل گیری قصه و فیلمنامه را به شکلی مفید و عملی تشریح می‌کند.
مخاطب در کتاب «سفر نویسنده؛ ساختار اسطوره‌ای در خدمت نویسندگان»، سفری می‌کند اکتشافی، برای جست‌وجوی خطوط مبهم میان اسطوره‌ها و قصه‌نویسی مدرن. ووگلر در این کتاب عناصر مشابه این دو کهن الگو را بررسی کرده و در صدد ترسیم آن‌ها برآمده است، طوری که در فرجام اثر، بتواند ادعای نوشتن اثری مطلقا پراتیک را داشته باشد. اما مراحل ۱۲ گانه سفر قهرمانی که کریستوفر ووگلر توصیف می‌کند، چه مراحلی است؟ این مراحل که در کتاب کریستوفر ووگلر مورد واکاوی و توصیف جدی قرار گرفتند در متن پاره‌ای که اکنون خواهید خواند، برجسته شدند.
ووگلر معتقد است همه قهرمانان در وهله‌ی نخست در دنیای عادی و گاه ملال آوری هستند که داستان از آنجا شروع می‌شود. تضاد این دنیا که در آغاز داستان با آن رو به رو هستیم، با دنیای پررنگ و شادابی که قرار است به آنجا برویم یکی از عناصر جذابی است که در بدایت امر مخاطب را جذب خود می‌کند. داستان جادوگر شهر اُز را فرض بگیرید و توصیفات نویسنده از شهر کانزاس، و بعد آن را با شهر اُز قیاس کنید. بخش دوم این سفر را ووگلر دعوت به ماجرا نام گذاری کرده است. در این بخش داستان قهرمان به ماجرای قصه دعوت می‌شود. برای نمونه کارآگاهی را فرض بگیرید که برای حل مسئله‌ای بغرنج و جنایتی پیچیده دعوت می‌شود. در اینجا قهرمان بی میل به رد دعوت فکر می‌کند تا سومین مرحله‌ی سفر قهرمان شکل بگیرد. قسمت معروف شمایی که ووگلر به ما معرفی می‌کند در بخش چهارم آن یعنی استاد است. این کهن الگو شناخته شده‌تر از این حرف‌هاست که نیازی برای توضیح داشته باشد، اما همین قدر بس که معمولا در کنار قهرمان پیری برای هدایت و نوعی راهنمایی وجود دارد. وقتی قهرمان داستان می‌پذیرد وارد عرصه شود و متعاقبا از یکسری چالش استقبال می‌کند گویی از نخستین آستانه داستان عبور کرده است. نام این مرحله را ووگلر عبور از نخستین آستانه گذاشته است. در چالشی که قهرمان با آن رو به رو خواهد شد و گاه طی این چالش، در جایی که معمولا در فیلم‌های وسترن کافه است، قهرمان با دوستان و دشمنانی آشنا می‌شود و آزمون‌هایی هم بر سر راهش قرار می‌گیرد. این مرحله آزمون‌ها، متحدان و دشمنان نام گذاری شده. اولین چالش بزرگ، و مانع خطرناک دربرابر قهرمان داستان راهیابی به ژرف‌ترین غار نام گذاری شده و ترسی که از این نبرد سر بیرون می‌آورد لحظه‌ی تنش و تعلیق دوچندان داستان را به وجود می‌آورد که آزمایش نام گرفته. در اینجا می‌توان از محبوس بودن یونس پیامبر در شکم نهنگ مثال آورد. نجات از این چالش بزرگ در قصه‌های اسطوره‌ای، فولکلور و البته داستان‌های مدرن همیشه با پاداش همراه بوده است تا قهرمان داستان راه رفته را برگردد و به مسیر بازگشت بیندیشد. لحظه‌ی دوباره‌ی مرگ و زندگی در مسیر بازگشت قهرمان مرحله تجدید حیات را به وجود می‌آورد و در آخر بازگشت قهرمان به دنیای اولیه داستان یا همان دنیای عادی ذیل بخش بازگشت با اکسیر تقسیم بندی شده است.
چکیده ووگلر در این باب حتما به کارتان می‌آید، و آن اینکه؛ قهرمانان در دنیای عادی معرفی می‌شوند، جایی که دعوت به ماجرا را دریافت می‌کنند. آن‌ها در آغاز بی میل‌اند و پاسخ آن‌ها رد دعوت است، اما از طرف یک استاد تشویق می‌شوند به عبور از نخستین آستانه و وارد دنیای ویژه می‌شوند، جایی که با آزمون‌ها، متحدان، و دشمنان رو به رو می‌شوند. بعد از راهیابی به ژرف‌ترین غار، از دومین آستانه عبور می‌کنند جایی که آزمایش را پشت سر می‌گذارند. آنگاه پاداش خود را به چنگ می‌آورند و در مسیر بازگشت به دنیای عادی مورد تعقیب قرار می‌گیرند. آن‌ها از سومین آستانه عبور می‌کنند و نوعی تجدید حیات را از سر می‌گذرانند، و از رهگذر این تجربه دگرگون می‌شوند. در آخر، آن‌ها در مرحله‌ی بازگشت با اکسیر، با خود عطیه یا گنج ارزشمندی را برای دنیای عادی می‌آورند.
چیزی که خواندید راهنمای عملی کریستوفر ووگلر برای سفر قهرمان است. در این میان کریستوفر ووگلر نویسنده‌ی کتاب «سفر نویسنده؛ ساختار اسطوره‌ای در خدمت نویسندگان» این سفر را به هفت کهن الگو تقسیم می‌کند. او معتقد است در تمامی این سفرها مخاطب همیشه با قهرمانی طرف است که شخصیت محوری قصه است، استادی که هادی ِ این قهرمان است و او را راهنمایی می‌کند، نگهبان آستانه که به نوعی او را مورد آزمون قرار می‌دهد تا ببیند می‌تواند در برابر چالش‌های احتمالی بایستد یا خیر، شخصیت منادی که قهرمان را به ماجراجویی‌های قصه فرامی‌خواند، کاراکتر متلون که احتمالا قهرمان را گمراه می‌کند، «سایه» که گویای تاریک‌ترین امیال خوانندگان قصه است و در نهایت شخصیت دغلباز که کاراکتری معمولا لوده است و سعی دارد قهرمان را متوجه پوچی جهانی که در پی آن است بکند.
این کتاب اثر تحلیلگر داستانی است که توانسته توجه کارگردانان و تهیه کنندگان هالیوود را به شدت به سوی اثرش جلب کند، تنها به این خاطر که کتاب او به غایت مفید، کاربردی و متناظر با اهداف سینماگران است. ووگلر در کتاب پیش رو سراغ نمونه‌های معروفی از سینمایی‌های تراز اول هالیوود هم رفته است تا مخاطب در عین حال که با تئوری ووگلر آشنا می‌شود، بتواند این تئوری را روی آثار سینمایی معروف نیز پیاده کند. «تایتانیک»، «جنگ ستارگان»، «شیر شاه»، «فول مانتی» یا شاهکار کوئنتین تارانتینو یعنی «داستان عامه پسند» فیلم‌هایی است که ووگلر با مثال آوردن از آن‌ها ابزارهای اسطوره شناسی و سفر قهرمانی که پیش از این سخنش رفت را در این آثار مورد واکاوی قرار می‌دهد. او آن قدر از طرح شماتیک معروفش مطمئن است که به مخاطب پیشنهاد می‌دهد طی مطالعه این کتاب، یک فیلم به دلخواه خودش انتخاب کند و ساختار توصیف شده از سوی ووگلر در این کتاب را متناظر با فیلم انتخابی خودش بررسی کند.
چنانچه مخاطب سینما هستید و از آن مهمتر در پی نگارش فیلنامه و علاقه‌مند به ترفندهای عملی فیلمنامه نویسی به یقین کتاب «سفر نویسنده؛ ساختار اسطوره‌ای در خدمت نویسندگان» به کارتان خواهد آمد، همچنان که سال‌هاست این کتاب در غرب، راهنمای عملی مناسبی برای تحریر فیلمنامه به حساب می‌آید.
به نقل از الف کتاب
****
«سفر نویسنده»
نویسنده: کریستوفر ووگلر
مترجم: محمد گذرآبادی
ناشر: مینوی خرد، چاپ سوم ۱۳۹۴
۳۶۸صفحه؛ ۲۴۰۰۰تومان