این مقاله را به اشتراک بگذارید
صنعتی که بوی کاغذ می‌دهد
به گزارش مدومه به نقل از باشگاه خبرنگاران جوان، صنعت چاپ واژه ای که برای من و شما آشناست و بارها و بارها نام آن را شنیده ایم. صنعتی که به وسیله آن کتاب ها و نشریات چاپ و روانه بازار می‌شوند. اما این صنعت از کجا و چه زمانی آغاز شد. واژهٔ چاپ و صورت قدیمی‌تر آن «چهاپ» برگرفته از واژهٔ مغولی چاو به معنای «فشردن سطحی بر سطح دیگر» است. این کلمه در زبان ترکی به معنی کوبیدن و یا حرکت مداوم همراه با کوبش به کار می‌رود. چاپ در لغت به معنای نقش، اثر، مُهر و نشان آمده و در متون مختلف کلمات طبع، باسمه و تافت به عنوان مترادف آن به‌کار رفته است.
چاپ در اصطلاح، انتقال مطالب شامل نوشته‌ها، تصاویر، اعداد و علائم روی حامل فرم و انتقال آن بر روی یک سطح چاپ شونده و تکثر آن به شمارگان است.
چاپخانه هم در لغت به معنای محل چاپ کردن است و مترادف های آن را در متون مختلف کلمات مطبعه، دارالطباعه، و باسمه‌خانه آورده‌اند. چاپخانه مؤسسه یا کارگاهی است که از عهدهٔ انجام کارهای چاپی بر روی کاغذ و سایر اشیاء از طریق انواع چاپ برآید و به تعبیری دیگر، محلی است که چاپ کتاب، نشریات، و مانند آن در آنجا انجام می‌گیرد. امروزه، چاپ به عنوان یک فرآیند انبوه صنعتی در نظر گرفته می‌شود. بخش اساسی صنعت نشر و بخش مهمی از فعالیت‌های اداری و حکومتی را شامل می‌شود.
از مهم‌ترین رخدادهای تاریخ، اختراع حروف چاپی مستقل و دستگاه چاپ بود. اولین بار، یوهانس گوتنبرگ آلمانی در سال ۱۴۵۶ میلادی آن را اختراع کرد؛ اما در حقیقت اختراع فن چاپ به قرن‌ها پیش از گوتنبرگ برمی‌گردد.
آشوریان چند هزار سال پیش از میلاد بر خشت‌هایی از گل رس مُهر می‌زدند. انگشترهای خاتم هم در زمان باستان بر همین اساس کار می‌کرد، چاپ باسمه، قرن‌ها قبل از گوتنبرگ در چین شناخته شده بود. قدیمی‌ترین کتاب چاپی که تاکنون پیدا شده، یک متن مذهبی بودایی است که در سال ۸۶۸ چاپ شد. این متن در غار دون‌هوانگ در جادهٔ ابریشم کشف شده است.
چاپ سنگی را برای نخستین بار میرزا صالح شیرازی در تبریز راه‌اندازی کرد. او که از سوی دولت ایران برای فراگیری هنرهای جدید به اروپا رفته بود، در بازگشت یک دستگاه چاپ سنگی با خود به تبریز آورد. این دستگاه را در سال ۱۲۲۵ هجری قمری راه انداخت. چاپخانهٔ سنگی در مدت کوتاهی در تهران، اصفهان و سپس سایر شهرهای ایران تأسیس شد و بیش از ۵۰ سال تنها روش چاپ در ایران بود.تمام چاپ ها تا اواخر دورهٔ قاجار، به روش چاپ سنگی بود.
یازدهم شهریور برای اهالی صنعت چاپ اهمیت بسیاری دارد چرا که در این روز، صنعت چاپ ایران با بیش از دو سده قدمت دارای هویت شد و «روز ملی صنعت چاپ» نام گرفت. این روز یادآور تلاش مستمر و زحمت مداوم جمع بزرگی از کارگران، صنعتگران و هنرمندان و در یک جمله وامدار تلاش بزرگمردان فرهنگ ایران زمین است.
اهالی صنعت چاپ در سال ۱۳۸۲ به شورای فرهنگ عمومی درخواست دادند و برای لزوم ورود این روز در تقویم دلایل زیادی آوردند تا در نهایت این شورا به این جمع‌بندی رسید که روز ملی صنعت چاپ به رسمیت شناخته شود و این‌گونه ۱۱ شهریور ماه به عنوان روز ملی صنعت چاپ در تقویم نامگذاری شد.
تا چند سال پیش صنعت چاپ کشورمان شاهد انتشار کتاب هایی با تیراژ ۲ تا ۳ هزار نسخه بود. چند سالی است که این میزان به رویای صنعت چاپ در این بخش تبدیل شده است. دیگر مانند اوایل انقلاب کتاب منتشر نمی شود. خبری از تیراژهای بالای کتاب نیست. مردم کتاب نمی خوانند. همین امر سبب شده است دست و دل ناشر بلرزد و کتاب را در تیراژ ۵۰۰ نسخه منتشر کند. در بعضی مواقع دیده می شود که شمارگان کتاب به ۱۰۰ تا ۲۰۰ نسخه هم می رسد. اوضاع نابه سامان صنعت چاپ در حوزه نشر کتاب، چراغ قرمزی برای مسئولان است. با اوضاع کنونی نمی توان به آینده این صنعت در این بخش چندان امیدوار بود. مگر آنکه نهادهای دیگر به کمک این بخش بشتابند و با تجهیز کتابخانه هایشان باری از روی دوش صنعت نشر در بخش کتاب بردارند.
در صورتی که میزان تیراژ کتاب با وضع کنونی پیش برود بیم آن می رود صنعت چاپ نتواند در بخش کتاب سرپا بماند و شاهد فروپاشی این صنعت در این بخش باشیم. هر چند طرح هایی مانند تابستانه کتاب اجرا می شود اما این ها تنها مسکن هستند. درد بازار نشر را کمتر می کنند اما درمان قطعی نیستند. باید برای درمان قطعی صنعت نشر کشورمان چاره ای اندیشید. این وضعیت بیمارگونه به نفع کشور نیست و می تواند یک قسمت مهم صنعت چاپ را از بین ببرد. قسمتی که با اندیشه و اندیشمند سروکار دارد. قسمتی که در آن می توان با خواندن رمان بارها و بارها کوله باری از تجربه اندوخت.
صنعت چاپ تنها به انتشار کتاب منحصر نمی شود بلکه در زمینه هایی مانند تولید مقوا و بسته بندی محصولات هم می توان رد پای این صنعت را دید. حتی این صنعت در تولید سیم کارت های تلفن همراه دستی بر آتش دارد.