این مقاله را به اشتراک بگذارید
او از روانشناسی مذهب ساخت!
حمیدرضا امیدی سرور
در حلقه اطرافیان و شاگردان فروید، یونگ تنها چهره‌ای بود که توانست خود را از زیر سایه استاد نامدارش بیرون کشیده و نه تنها راهی دیگر را در پیش بگیرد، بلکه از شهرت و اعتباری نزدیک به فروید در جهان برخوردار شود. در آستانه قرن بیستم، زمانی که فروید از شهرتی جهانی و روبه‌فزونی برخوردار بود، کارل گوستاو یونگ جوان تازه مدرک دکترایش را گرفته بود. او که به روان‌پزشکی علاقه داشت، در این رشته به مطالعه و ادامه تحصیل پرداخت و در زوریخ در بیمارستان روانی مشغول به کار شد. در همین دوران بود که با مطالعه «تعبیر خواب» اثر فروید، شیفته نظریات او شد، یونگ با ایمان به اینکه کتاب فروید شاهکاری بی رقیب است، به نامه‌نگاری با نویسنده آن پرداخت، این نامه‌نگاری چند سالی ادامه یافت تا اینکه هوای ملاقات با فروید به سر او افتاد. زوریخ (سوییس) را به مقصد وین ترک کرد، اولین دیدار آنها در سال ۱۹۰۶ چنان پرشور از کار درآمد که هیچ یک از آن دو احساس نکرد که این گفتگوی دوستانه ۱۳ ساعت به طول انجامیده است. پس از این دیدار بود که رابطه آنها شکل دوستی و همکاری گرفت. اگرچه یونگ خود را شاگرد فروید استاد محسوب می‌کرد، اما او برخلاف دیگر شاگردان فروید، یونگ از شهرتی مستقل در محافل علمی برخوردار بود و کم و بیش موقعیت تثبیت شده‌ای داشت.
این همکاری به شهرت یونگ بسیار افزود، بخصوص بعد از سفری که به همراه فروید به آمریکا داشت (۱۹۰۹) و در محافل علمی و دانشگاهی سخنرانی‌هایی انجام داد که بیش از پیش نامش را به فروید که شهرتی جهانی داشت گره زد. دوستی آنها اگرچه چندان طولانی نبود و در سال ۱۹۱۲ به سردی گرایید، اما یونگ بر شأن استادی فروید نسبت به خود، صحه گذاشت و فروید نیز او را جانشین اصلی خود در جنبش روانکاوی می‌شمرد و از سرلطف از او به عنوان «جانشین و ولیعهد من» یاد کرده بود و برخی از صاحب نظران نیز بر این باور بودند که «هرچه فروید ناگفته گذاشته یونگ تکمیل کرده‌است.»
با این حال یونگ همه عقاید فروید را دربست نمی پذیرفت، برای مدتی از انتشار آثاری که بازتاب دهنده این اختلاف نظرها بود پرهیز داشت، تا اینکه سرانجام «روانشناسی ضمیر ناخودآگاه» را منتشر کرد و این کتاب که آشکارها تفاوت دیدگاه آنها را نشان می‌داد سرآغاز جدایی از فروید و حرکت جدی یونگ برای پایه گذاری «روانشناسی تحلیلی» بود.
فروید شخصیتی کاریزماتیک داشت که در توفیق او و مقبولیت دیدگاه‌هایش بی‌تاثیر نبود، اقبال «روانشناسی تحلیلی» در دهه های بعد به حدی بود که برخی آن را نه یک جنبش یا مکتب بلکه یک مذهب می‌نامیدند! در میان خیل مشتاقان یونگ، البته زنان جایگاه ویژه‌ای داشتند(!)؛ مقبولیت او به حدی رسیده بود مه فروید به طعنه در موردش گفته بود یونگ تا بحال دانشمند بسیار خوبی بود اما حالا پیامبر خوبی شده!
یونگ به سه زبان آلمانی، فرانسه و انگلیسی هم احاطه داشت و نویسنده‌ای پرکار بود. زندگی و اندیشه یونگ ابعاد گوناگونی داشت، علاوه بر آثاری که از خود او برجای گذاشته است، یکی از بهترین منابع برای شناخت او، گفتگوهای انجام شده با او است. گفتگوهایی که به شکل‌های مختلف با او انجام شده و دیدارهایی که یونگ در آنها حضور داشته و شرح آنها توسط ملاقات کنندگان نوشته شده است. کتاب «یونگ می گوید» که توسط دکتر سیروس شمیسا به فارسی برگردانده شده است و به همت نشر قطره وارد بازار کتاب شده ، شامل تعدادی از همین مصاحبه‌ها و دیدارهاست.
آنچه «یونگ می‌گوید» را در میان خیل آثار برجای مانده از او به اثری جذاب و قابل توجه برای شناخت یونگ و اندیشه‌هایش بدل می‌سازد، نخست محتوای ساده فهم آنها و دیگری تنوع حاکم بر محتوای کتاب است. یونگ در مصاحبه‌ها و دیدارهای خود با توجه به موقعیت و فضای حاکم بر آن گفتگوها، ناچار بود مفاهیم خود را به طرزی ساده بیان کند. ضرورت چنین موقعیت‌هایی ایجاب می‌کرد که با دور شدن از فضای تخصصی و جزئیات پیچیده علمی از چهارچوب کلی شاخص‌ترین وجوه دیدگاه‌هایش، آنها را برای علاقمندان غیر متخصص توضیح بدهد.
دسترسی به چنین مطالبی با توجه به اینکه به طور دست اول توسط خود یونگ بیان شده‌اند برای مخاطبان غیرمتخصصی که علاقمندند از چکیده اندیشه‌های چهره‌ای تا این اندازه مهم تاثیرگذار بهره‌مند شوند واقعا مغتنم است. به ویژه اینکه روانشناسی تحلیلی یونگ تنها به عنوان نظریاتی علمی و کاربردی در حوزه روانشناسی درمانی محدود نمانده و به شکل وسیعی وارد دیگر حوزه‌ها نیز شده است.
دکتر سیروس شمیسا کتاب «یونگ می گوید» را که چاپ سوم این کتاب در سال ۱۹۹۳ توسط دانشگاه پرینستون منتشر شده به فارسی برگردانده است. در این کتاب پنجاه و پنج مصاحبه و خاطره از دیدارهای یونگ گردهم آمده است . ویلیام مگ گوئر ویراستاری این کتاب را برعهده داشته است. او استاد دانشگاه و متخصص در انتشار نوشته‌های پراکنده یونگ است. او پیشگفتاری هم بر کتاب «سمینار یونگ درباره‌ی زرتشت نیچه» نوشته که این کتاب نیز توسط نشر قطره به فارسی زبانان عرضه شده است.
ارزش کار ویراستاران کتاب حاضر این است که بسیاری از این مصاحبه‌ها و سخنرانی‌ها را که سال‌های سال در گوشه و کنار آرشیوهای مختلف خاک می‌خوردند، بیرون کشیده و در این کتاب گرد هم آورده‌اند. برخی از این گفتگوها برای نخستین بار در این کتاب منتشر شده‌اند. چراکه براساس نسخه‌های غیر مکتوب و گفتگوهای صوتی و تصویری انجام شده با یونگ تهیه شده‌اند که برخی پیشتر رسما منتشر نشده بودند. همچنین در این کتاب یکی از مهمترین و معروف‌ترین گفتگوهای تصویری انجام شده با یونگ نیز منتشر شده است. این گفتگوی مفصل که ریچارد آی اوانس پروفسور روانشناسی دانشگاه هوستن تگزاس در سال ۱۹۵۷ با یونگ انجام داد، در برگیرنده چهار فیلم یک ساعته بود که بعدها به درخواست و تایید خود یونگ به فیلمی دو ساعته و نیمه مبدل شد که در "سازمان‌های یونگی" به مناسبت‌های مختلف به نمایش گذاشته می‌شد. این گفتگو یکی از بهترین منابع برای شناخت یونگ و روش درمانی او به شمار می‌آید و قرار گرفتن آن در این کتاب یکی از امتیازات مهم آن محسوب می‌شود.
از دیگر ویژگی‌های این کتاب اشاراتی است که به جزئیات کمتر توجه شده از زندگی یونگ می‌شود. برای نمونه در بخش سیزدهم به دیدار یونگ با جیمز جویس پرداخته می‌شود. در این صفحات طی سوأل و جواب‌هایی، یونگ درباره برداشتش از جنبه‌های روانی شاهکار جویس (اولیس) اشارات جالب توجهی دارد. یونگ همچنین به بیماری روانی دختر جویس و اختلالات روانی که به خود او نسبت داده شده هم اشاراتی می‌کند.
زنان و خدا (مذهب) از دیگر بخش‌های مهم این کتاب است. یونگ در جایی گفته «زنان را جنس ضعیف خواندن مهمل محض است». بیان چنین دیدگاه‌هایی از سوی یونگ باعث محبوبیت بسیار زیاد او در میان زنان شده بود. او معتقد بود زنان محکم تر از مردانند و از زنان فرشته سیمایی که خود را بیچاره و ضعیف نشان می‌دهند باید حذر کرد.
برخلاف فروید که آشکارا مذهب ستیز بود، یونگ اگرچه رسما به مذهبی خاص گرایش نشان نمی‌داد، اما به همه مذاهب احترام هم می‌گذاشت. این ویژگی یونگ نیز در شهرت و محبویت او بی تاثیر نبود. با این حال کنجکاوی او نسبت به دیدگاهش درباره مذهب و خدا بسیار بود. این مهم در چند بخش از این کتاب به تناسب مصاحبه‌ها مورد توجه قرار گرفته است. رابطه یونگ با فروید و همچنین زندگی شخصی او که با شادکامی و موفقیت قرین بود، از دیگر جزئیاتی هستند که در کتاب می‌توان درباره آنها نکات گوناگون و مهمی را یافت.
دکتر سیروس شمیسا از این پنجاه و پنج دیدار و مصاحبه، بیست و نه مورد را گلچین کرده و به فارسی برگردانده است. طبیعی است که این گزینش چنانکه مترجم نیز اشاره داشته به سلیقه او انجام شده است و شامل جذاب‌ترین گفتگوها به زعم او و همچنین بخش‌هایی است که برای مخاطب فارسی زبان کاربردی و سودمندتر محسوب می‌شده‌اند. دکتر شمیسا ضمن نوشتن پیش گفتاری درباره‌ی زندگی و آثار یونگ و اشاره به کم و کیف کتاب حاضر که مدخل مناسبی برای ورود به کتاب محسوب می‌شوند این وعده را به خوانندگان علاقمند داده است، در آینده دیگر بخش‌های این کتاب را نیز به فارسی ترجمه کرده و به دوستداران یونگ عرضه کند.
به نقل از الف کتاب
****
«یونگ می‌گوید»
(مصاحبه‌ها و دیدارها)
ویراستاران: ویلیام مک گواریر، ریچارد فرانسیس کرینگتون هال
مترجم: دکتر سیروس شمیسا
ناشر: قطره، چاپ دوم ۱۳۹۶
۳۹۲ صفحه، ۳۱۰۰۰ تومان