این مقاله را به اشتراک بگذارید
ارزش تجربه
نگاهی به کتاب «مبانی ویرایش کتاب و مقدمه زبان داستان» اثر محمد حسینی
حمیدرضا امیدی‌سرور
در میان خیل کتابهای ریز و درشتی که در زمینه ویرایش در سالهای اخیر منتشر شده، «مبانی ویرایش کتاب و مقدمه زبان داستان» اثر محمد حسینی یکی از بهترین هاست. آنچه این کتاب کوچک و به ظاهر، نه چندان جامع را به اثری مهم بدل می سازد، از یک سو رویکرد و نگاهی است که ایده اصلی نگارش آن به عنوان اثری کاربردی قرارگرفته است و از دیگر سو تجربه و دانش نویسنده در این حوزه که پشتوانه خلق اثری موجز اما غنی شده است.
محمد حسینی گذشته از جایگاه معتبری که به عنوان یکی از جدی ترین داستان نویسان دو دهه اخیر داشته است، همواره به عنوان یکی از بهترین ویراستاران در حوزه نشر نیز مطرح بوده، هرچند که ترجیح داده، این حوزه از فعالیت او بیشتر در پشت صحنه بماند تا در معرض دید قرار بگیرد. از این رو داستان نویسان و مترجمان جوان بسیاری هستند که لغزش های نوشتاری و زبانی آثارشان به مدد تجربه و توانایی محمد حسینی، مرتفع و نثر ناهموارشان با ویرایش او شکل هموار و خواندنی پیدا کرده است.
مهمترین ویژگی «مبانی ویرایش کتاب و مقدمه زبان داستان» از نحوه شکل گیری آن ناشی شده است. چرا که تجربه عملی دو دهه فعالیت حسینی به عنوان ویراستار در حوزه نشر، در پشت آن قرار گرفته است و به زبانی ساده و کاربردی برای کسانی که قصد آشنایی و ورود به این حوزه را دارند، فعلیت یافته است. بنابراین اغراق نیست اگر بگوییم می تواند کتاب بالینی آنهایی باشد که تازه در این راه قدم گذاشته اند.
آنچه اثر حاضر را از دیگر کتابهای این حوزه متفاوت و ممتاز می سازد، مشخص بودن مخاطبان آن، نزد نویسنده بوده است. حسینی از همان ابتدا می‌دانسته برای چه طیفی از مخاطبان و با چه انگیزه‌ای می نویسد. هدف او از نگارش این کتاب پرداختن به ویرایش و ویراستاری به طور جامع نیست. چنانکه خود او نیز در ابتدای کتاب اشاره کرده است: «این کتاب تلاشی است برای عرضه دانش اولیه به علاقمندان ویراستاری، و راهنمایی است برای کسب مهارت ایشان… محدود ماندن به این کتاب برای ویراستاران خطاست و نوآموزان این حرفه بیش از هر چیز باید از خواندنِ بی وقفه بیاموزند.»
این کتاب به کسانی که می خواهند وارد حرفه ویراستاری شوند کمک می کند، نخستین قدمها را محکم بردارند؛ نخستین قدمهایی که از قضا مهمترین قدمها نیز هستند. نویسنده با دانش تجربی و تئوریک خود، مهمترین سرفصلها و نکاتی را که در چنین موضعی، خواننده کتاب باید بیاموزد، به زبانی موجز و دقیق و ساده در کتاب خود ارائه کرده است. بخصوص کسانی که هدف آنها انجام ویرایش در حوزه کتاب و به طور متمرکزتر در زمینه داستان است و از همین فصلی را نیز به زبان داستان اختصاص داده است و به اصول مقدماتی آن نیز به شکلی گذرا پرداخته است.
کتاب در ده فصل نوشته شده است که عناوین آنها بدین قرارند: ویرایش چیست؟ ویراستار کیست؟؛ از چه حرف می‌زنم؟؛ همه چیز در زبان اتفاق میافتد؛ توصیه‌هایی برای زبان سالم؛ زبان داستان؛ نشانه‌گذاری؛ رسم‌الخط؛ نشانه‌های اختصاری ویراستاران، حروف‌چینان و نمونه‌خوانان؛ نکاتی درباره شکل کتاب و املای واژه‌ها. تکمله، پیوست‌ها و منابع، دیگر بخش‌های «مبانی ویرایش کتاب و مقدمه زبان داستان» را تشکیل می‌دهند.
حسینی در فصول آغازین کتاب پس از اشاره به چیستی ویرایش و کیستی ویراستار، به ارائه توضیحاتی می‌پردازد که خواننده کتاب به روشنی دریابد جایگاه ویراستار در صنعت نشر کجاست و چه حساسیت‌هایی باید داشته باشد. در ادامه با تمرکز بر بحث زبان به یکی از کلیدی‌ترین مفاهیمی که یک ویراستار با آن سروکار دارد، یعنی چگونگی زبان و ساختار آن می‌پردازد. از زبان گفتار و زبان نوشتار می‌گوید و ویژگی‌های زبان معیار را برای خواننده بر‌می‌شمرد. او با تاکید بر این نکته که همه چیز در زبان اتفاق میافتد از اهمیت سبک و گونه‌های مختلف زبان می‌نویسد تا خواننده را به دریافتی مقدماتی از مبانی ساختاریِ زبانی سالم برساند.
نیمه‌ی دوم کتاب به مباحثی اختصاص دارد که در دیگر کتب مربوط به ویرایش می‌توان مشابه آن را یافت اما در اینجا به شکلی خلاصه و دسته بندی شده از مهمترین نکاتی را که در بحث نشانه‌گذاری، رسم الخط و همچنین آنچه ویراستاران و نمونه خوانان درباره‌ی کم و کیف و سرو شکل کتاب باید بدانند، به آنان گوشزد می‌کند.
در پیوست‌های کتاب، تحت عنوان «نمونه‌هایی از سه متن راهنما»، برای آشنایی خواننده با نثرهای ارزنده در ادبیات فارسی، بخش‌هایی از سفرنامه ناصر خسرو، تاریخ بیهقی و گلستان سعدی انتخاب و ارائه شده است. حسینی در جای جای کتاب و حتی در تکمله کوتاهی که برای آن نوشته بر یکی از مهمترین نکات در زمینه‌ی ویراستاری تاکید کرده که متاسفانه اغلب از دید کسانی که وارد این حوزه می‌شوند پنهان می‌ماند و آن چیزی نیست جز خواندن و خواندن و خواندن… و افزودن به اندوخته‌ی دانش مطالعاتی خود که هنگام ویرایش بسیار کمک حال ویراستار خواهد بود.
اگر آن جوان جویای کار که قریب به دو دهه پیش آگهی استخدام ویراستار را پشت شیشه نشر ققنوس دید و سه روز بعد از آزمون آن سربلند بیرون آمد، نه بدلیل آن سه روزی بود که به گفته حسینی صرف خواندن کتابهای آموزشی ویراستاری کرد، بلکه حاصل اندوخته‌هایی بود که در سالهای پیش از آن به واسطه عشق به خواندن و نوشتن با مطالعه متون مختلف ادبیات فارسی عاید او شده بود و این همان حلقه مفقوده‌ای است که اغلب با کم توجهی روبرو می‌شود.
در این کتاب یکی از بهترین ویراستاران حوزه نشر امروز، به صورتی مستقیم و بی‌واسطه و البته بی‌دریغ تجربیات ارزشمند خود را که در طول دو دهه فعالیت حرفه‌ای مستمر کسب کرده در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد و بر پایه همین تجربیات است که دست روی مهمترین و کاربردی‌ترین وجوه این وادی که می‌تواند به درد هر ویراستار جوانی بخورد می گذارد. و ارزش همین تجریه است که کتاب حاضر را به عنوان یکی از بهترین آثار برای آشنایی با مبانی ویرایش کتاب و بخصوص زبان داستان مطرح می‌کند.
*****
«مبانی ویرایش کتاب و مقدمه زبان داستان»
اثر محمد حسینی
ناشر: ثالث
چاپ اول ۱۳۹۵
۲۵۶ صفحه ، ۱۵۰۰۰ تومان