این مقاله را به اشتراک بگذارید
روایتی از «عشق» و «اعتماد»!
نگاهی به کتاب «آتش از پشت شیشه» اثر شهلا حائری
هوشیار مجتبوی
شهلا حائری، نویسنده، مترجم و مدرس دانشگاه متولد سال ۱۳۳۷ است. از او تا به امروز سه رمان با عناوین "بی خود و بی‌جهت"، "دیروز خیلی دیره" و "فهرست حسرت‌ها" منتشر شده است. او در حوزه ترجمه آثار بسیاری از نویسندگان از جمله آملی نوتومب، اریک امانوئل اشمیت، سباستین تیری، ساموئل بنشتریت، لوی کالافرت، کریسمن تایلور، گرگوار دولاکور و ژان میشل‌ریب را به فارسی برگردانده است. چهارمین اثر داستانی حائری، رمانِ "آتش از پشت شیشه" سال ۹۶ منتشر شد و پاییز امسال در نشر قطره به چاپ دوم رسید. این رمان حائری را باید در زمره آثار داستانی زنانه امروز ایران طبقه‌بندی کرد، آثاری که زندگی و افکار زنان امروزِ جامعه سوژه اصلی آن است و سعی در برساختن عناصر اصلی این زندگی دارند.
"آتش از پشت شیشه" روایتگر زندگی زناشویی زنی به نام مینا است که نمی‌داند چقدر می‌تواند به شوهرش، دارا، اعتماد کند. آغاز رمان با نوعی دلزدگی مینا از زندگی خانوادگی رقم می‌خورد. دارا به مینا می‌گوید عازم سفری کاری است و مینا با اینکه کمی از این سفر دلزده است، اما دوست دارد حالا کمتر خودش را درگیر خانه و خانواده‌اش کند و بیش از همیشه از تنهایی‌اش لذت ببرد. او حالا که همسرش به خارج از کشور رفته، می‌خواهد وقتش را با خواهرش افسانه و دوستش ژیلا بگذراند، تئاتر برود، در رستوران غذا بخورد و حتی کمتر زیر بار مسئولیت تنها پسرش، سام باشد. حائری خیلی زود مخاطب را با دنیای عینی و ذهنی شخصیت اصلی داستانش یعنی مینا آشنا می‌کند، و به مجرد این آشنایی داستان را روی ریل حرکت می‌نشاند. مینا در دوگانگی بزرگی سر می‌کند: از یک طرف میل به زندگی زناشویی دارد و مطمئن است عاشق داراست و اکنون شدیدا دلتنگ اوست و از طرفی می‌خواهد حالا که تنها شده حسابی از زندگی به اصطلاح مجردی لذت ببرد. این دوگانگی و تردید در تصمیم‌گیری از مشخصه‌های اصلی شخصیت میناست. او حتی در تصمیم‌گیرهای معمولی مثل پذیرفتن یا رد کردن یک دعوت معمولی هم دست بسته است. انگار هیچ وقت نمی‌داند چه کاری درست است، یا دست کم دوست دارد چه کاری بکند. خواهر او افسانه، مهم‌ترین شخصیت فرعی داستان است. او از زندگی زناشویی‌اش راضی نیست، به این دلیل ساده که شوهر سر به راهی ندارد و به قول معروف سر و گوشش می‌جنبد. با اینکه افسانه مثل خواهر بزرگتری دلسوز با مینا رفتار می‌کند، اما رفتارهای او مهم‌ترین دلیل دوگانگی‌های بیشتر و ناآرامی‌های ذهنی-روانیِ میناست. تضاد شخصیتی میان مینا و افسانه پراهمیت‌ترین پیشرانه‌ی قصه‌ی "آتش از پشت شیشه" است.
حسادت، بدخواهی، شک و دودلی و البته مسئله بی اعتمادی و اعتماد مضامین اصلی آخرین رمان شهلا حائری است. در یکی از داستان‌های مشهور عهد عتیق که مربوط به قصه‌ی لوط پیامبر است می‌خوانیم هنگامی که مردم سدوم و عموره به خانه‌ی لوط برای تجاوز به دو فرشته که میهمان او هستند، حمله می‌کنند، خشم الهی گریبانگیرشان می‌شود. خداوند به لوط فرمان می‌دهد که با خانواده‌اش از شهر خارج شوند، و آنگاه بارانی از سنگ و آتش بر شهرهای گناه باریدن می‌گیرد. اما دستور الهی این است که کسی نباید برگردد و به این منظره‌ی هولناک نگاه کند. کاری که همسر لوط انجام می‌دهد و به ستونی از نمک تبدیل می‌شود.
در رمان "آتش از پشت شیشه" واریاسیون دیگری از این روایت در تئاتری که مینا به تماشای آن می‌نشیند، تجلی پیدا می‌کند. اُرفه‌ی عاشق، همسرش اریدیس را از دست می‌دهد. خدایان به او رخصت می‌دهند به جهان مردگان برود تا او را از اعماق زمین بیرون بیاورد، تنها به این شرط که مادامی که بیرون نیامده به پشت سرش نگاه نکند. اما شک و دودلی همان بلایی را سر ارفه می‌آورد که همسر لوط تجربه کرده است. قصه‌ی زندگی مینا هم نسخه‌ی دیگری از این روایتهاست. حالا که دارا عازم یک سفر کاری شده است، سوال‌هایی که موجب این شک‌‌ها می‌شود بیشتر شده است. چرا دارا دیر به دیر جواب زنگ‌ها و پیام‌های مینا را می‌دهد؟ آیا دارا واقعا در یک ماموریت کاری است یا مثل مسعود، شوهر افسانه سرش جای دیگری گرم است؟ چرا وقتی مینا از آب و هوای استامبول می‌پرسد او می‌گوید همه چیز آرام است و افسانه می‌گوید، در پایتخت ترکیه سیل راه افتاده؟
مینا ذره ذره درگیر سوالاتی از این دست می‌شود و تا مرز بی اعتمادی کامل به شوهرش پیش می‌رود. حائری در روایتی که از زندگی مینا و اطرافیانش به دست می‌دهد این روند پر فراز و فرود شخصیتش را منطقی پیش می‌برد. زخم‌هایی همچون گذشته‌ی مغشوش دو خواهر، رابطه‌ی مینا با مادر مرحومش، مسائل خانوادگی افسانه و مسعود و تاثیر آن روی زندگی مینا، همه و همه به وقت مناسبِ داستانی، سر باز می‌کنند و علت اصلی بسیاری از اتفاق‌های مهم داستان را روشن می‌کند.
رمان "آتش از پشت شیشه" داستان خوش خوانی است از زندگی زنی که زندگی و خانواده‌اش را دوست دارد، اما باید موانع بزرگی را از پیش رو بردارد تا آن را حفظ کند.
به نقل از الف کتاب
****
«آتش از پشت شیشه»
نویسنده: شهلا حائری
ناشر: قطره، چاپ دوم ۱۳۹۶
۱۶۰ صفحه؛ ۱۳۰۰۰ تومان