این مقاله را به اشتراک بگذارید
حزب توده در روزهای کودتا
حزب توده در روزهای کودتا رابطه مصدق و حزب توده ایران و نقش این حزب بزرگ و سراسری در ماجرای منتهی به کودتای ٢٨ مرداد همواره محل بحث و بررسی تاریخ نگاران بوده است. مصدق که بعد از سقوط رضاشاه، از تبعید به عرصه سیاست بازگشته بود در سال ۱۳۲۸ با چندین حزب وارد اتحاد شد و با همکاری حسین فاطمی به تأسیس جبهه ملی ایران اقدام کرد. جبهه ملی و در رأس آنها مصدق، به پیشنهاد فاطمی برای شروع استعمارستیزی در ایران، ملی‌شدن صنعت نفت را مطرح کردند. مصدق در سال ۱۳۳۰ به نخست‌وزیری رسید و در اولین قدم، نفت ایران را ملی کرد. به همین دلیل طرح سقوط دولت او توسط انگلستان که تا قبل از ملی‌شدن نفت، صاحب عمده نفت ایران بود ریخته شد و سرانجام در کودتای ۲۸ مرداد که توسط سازمان سیا انجام شد، دولت مصدق ساقط شد. مصدق در دوره پهلوی، سیاست‌مدار، حقوق‌دان، نماینده هشت دوره مجلس شورای ملی، و دو دوره نخست‌وزیر ایران بود. او در زمان انتقال سلطنت از قاجار به پهلوی، اگرچه از حکومت قاجار مأیوس بود ولی با توجه به اینکه می‌دانست رضاشاه حکومتی بر مبنای دیکتاتوری ایجاد می‌کند، با این کار مخالفت کرد و بعد از آن یکی از منتقدان سرسخت رضاشاه شد. او سلطنت پهلوی را مخلوق سیاست انگلستان می‌دانست و در انجام اصلاحات دیدگاهی متفاوت با دربار داشت. مصدق می‌گفت اصلاحات باید از راه قانع‌کردن مردم و با همکاری ایشان و به دست ایشان انجام شود، نه از راه به‌کاربردن زور بی‌چون‌وچرا و شرکت‌ندادن مردم در کارها. کتاب «کارنامه مصدق و حزب توده» که به تازگی منتشر شده یکی از منابع مهم و دست‌اول درباره دوران نخست‌وزیری مصدق و نقش حزب توده در آن دوران است. این کتاب در حقیقت دست‌نوشته‌های «ارسلان پوریا» یکی از اعضای بلندمرتبه حزب توده و شاهدان عینی کودتاست. اولین‌بار خسرو شاکری ترتیب کتاب کارنامه مصدق را با نام مستعار پارسا یمگانی منتشر کرد. این کتاب در زمان خود نخستین تلاش از سوی یکی از اعضای سابق حزب توده در نقد و نفی رویکرد آن حزب نسبت به نهضت ملی محسوب می‌شد. اکنون انتشار متن کامل این کتاب، سند مهم دیگری در اختیار علاقه‌مندان به تاریخ معاصر ایران و نیز پژوهشگران تاریخ می‌گذارد تا با شناختی دقیق، به دور از غرض و پیشداوری بتوانند با بخشی از گذشته مبارزات ضداستعماری و ضداستبدادی مردم ایران آشنا شوند. تاریخ شروع کتاب به روز سوم شهریور ١٣٢٠ و پایان آن به روزهای بعد از کودتا پیش از زندانی‌شدن نویسنده بازمی‌گردد. حزب توده به‌عنوان وارث سوسیال‌دموکراسی عهد مشروطه و حزب کمونیست ایران و توسط روشنفکران و فعالان چپ‌گرا و ملی‌گرایی تأسیس شده بود که اغلب در دوره رضاشاه تحت تعقیب یا در زندان بودند. این حزب در دهه ۱۳۲۰ به یکی از بازیگران اصلی سپهر سیاسی ایران تبدیل شد، پس از کودتای ۲۸ مرداد و افشای سازمان افسری، حزب با سرکوب گسترده‌ای از سوی حکومت روبه‌رو شد و صدها افسر ارتش ایران به دلیل عضویت در این حزب به اعدام، زندان و تبعید محکوم شدند. در زمان کودتا، حزب توده نیروی اساسی آزادی را در بیرون از مرزهای کشور می‌دید و پیکار درونی ایران را یک زائده فرعی غیر‌اساسی و تابع سیاست‌های جهانی می‌پنداشت. برای نشان‌دادن این منطق حزب توده، بخشی از دفترچه «راه حزب توده ایران» در این کتاب منتشر شده است. رهبران حزب توده که خود را شاگرد دکتر ارانی می‌دانستند، نه دانش او را داشتند نه دلیری او را. این کتاب در سه بخش تدوین شده است؛ سیاست موازنه منفی، ملی‌شدن صنعت نفت یا به نام سعادت ملت ایران، فرمانروایی مردم. در «یادداشت ناشر» در ابتدای کتاب می‌خوانیم: «ارسلان پوریا از اعضای پیشین حزب توده ایران و معاون نادر شرمینی در سازمان جوانان توده بود که پس از کودتای ٢٨ مرداد ١٣٣٢ به زندان افتاد. این کتاب حاصل پژوهش‌ها و تجربه‌های شخصی وی از دوران نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق و نقش حزب توده ایران در آن دوران است. بنا به نوشته خسرو شاکری، که نخستین‌بار این کتاب را در انتشارات مزدک منتشر کرد، شخص دکتر مصدق، متن اولیه کتاب را دیده و حک و اصلاح کرده بود. نخستین پخش وسیع ولی مخفی آن نیز با مقدمه مصطفی شعاعیان صورت گرفته بوده».
به نقل از شرق
****
«کارنامه مصدق و خزب توده»
نویسنده: ارسلان پوریا
ناشر: ققنوس، چاپ اول ۱۳۹۶
۳۸۰۰۰ تومان