این مقاله را به اشتراک بگذارید
رشد جنسی و فرهنگ‌پذیری
فروید نخستین نظریه نظام‌مند از ناخودآگاه را در کتاب تفسیر خواب ارائه کرد. کتاب بعدی او «سه رساله درباره نظریه جنسی» بود که در زمان انتشار خود سروصدای زیادی به پا کرد و تابوهای عمیقی را شکست. این کتاب که در سال ١٣۴٣ به فارسی ترجمه شده بود اخیرا در ترجمه‌ای جدید مجددا روانه بازار شده است. در ترجمه جدید، نوشته‌های دیگر فروید در ارتباط با رشد جنسی که طی سال‌های ١٩٠۶ تا ١٩٣١ نوشته شده ضمیمه کتاب است. فروید در این کتاب، به تبیین نظریه جنجال‌برانگیز خود درباره عقده‌های ادیپ و الکترا پرداخته که به نوعی پایه و اساس اندیشه‌های بعدی او است. سه رساله شامل سه زیر‌مجموعه است: رساله اول درباره مسائل کلی جنسی و انحراف‌ها و کژروی‌های مرتبط با این غریزه است، رساله دوم میل در دوران کودکی تا زمان بلوغ را شامل می‌شود و رساله سوم درباره تکوین میل جنسی در دوران بلوغ است. فروید در طول این سه رساله مفهوم تکامل «لیبیدویی» یا رشد جنسی شخص را توضیح می‌دهد. او مفهوم لیبیدو را به معنای نیرویی متغیر می‌داند که می‌تواند فرایندها و تبادل‌های حوزه برانگیختگی جنسی را اندازه بگیرد. فروید لیبیدو را از کارمایه‌ای که به طور عام در فرایندهای روانی مفروض است از منشأ ویژه‌اش متمایز می‌کند و به این ترتیب به آن خصلتی کیفی می‌بخشد. تحلیل انحراف‌های جنسی و روان‌نژندی‌ها او را به این نگرش رهنمون می‌سازد که برانگیختگی جنسی توسط همه اندام‌های بدن انجام می‌شود. بنابراین ما برای خود تصوری از مقدار لیبیدویی را می‌سازیم که نماینده روانی‌اش را «لیبیدوی من» می‌نامیم، که تولید، افزایش یا کاهش، توزیع و جابه‌جایی‌اش می‌باید برایمان امکان توضیح پدیده‌های مشاهده‌شده روانی و جنسی را فراهم آورد.
نقطه عزیمت فروید در این کتاب انحراف در غریزه جنسی است و خواننده را با این پرسش مواجه می‌سازد که انحراف و کژ‌روی بر داده‌های ارثی منطبق است یا به دنبال تأثیرهای زندگی اکتساب می‌شود. او پاسخ به این پرسش را از بررسی در مناسبات غریزه جنسی در مبتلایان به روان‌نژندی به دست می‌آورد، یعنی در گروهی انسانی که از نظر تعداد کثیرند و فاصله چندانی با انسان‌های سالم ندارند. در نهایت او این ایده را مطرح می‌کند که «نِوروز، همان وجه امر منفی انحراف جنسی است.» (ص ١٣۴) او ناخشنودی خود را از این امر ابراز می‌کند که در علم پزشکی آن روز، غریزه جنسی در سنین کودکی انکار می‌شد و بیانکردهای نه‌چندان نادر و جنسی کودکانه به مثابه پیشامدهایی خلاف قاعده توصیف می‌شدند. در مقابل او این نظر نو را مطرح کرد که کودک نطفه فعالیت جنسی خود را با خود به دنیا می‌آورد و حتی در هنگام دریافت خوراک از ارضای جنسی بهره‌مند می‌شود. فعالیت جنسی کودک همگام با سایر عملکردهای او رشد نمی‌کند بلکه پس از دوره کوتاه شکوفایی از دو تا پنج‌سالگی، (سال‌های دوره موسوم به دوره نهفتگی) آغاز می‌شود. در این دوره اخیر تولید تحریک جنسی به هیچ وجه متوقف نمی‌شود بلکه ادامه مییابد و انباشته‌ای را فراهم می‌سازد که به طور عمده برای مقاصد دیگری به جز غریزه جنسی به کار گرفته می‌شود؛ یعنی از یک‌سو برای تحویل‌دادن مؤلفه‌های جنسی برای احساس‌های اجتماعی و از سوی دیگر (به واسطه واپس‌زدگی و ایجاد واکنش) برای ساختن سدهای جنسی آینده.
فروید در مطالعه اختلال‌های عصبی متوجه می‌شود که در زندگی جنسی کودکانه، سرآغازهای نوعی سازمان‌یابی مؤلفه‌های غریزی جنسی قابل شناسایی است. در یکی از مراحل ابتدایی و بسیار زودهنگام، لذت‌یابی دهانی در مرتبه نخست قرار مییابد. واقعیت دوزمانه‌بودن پیش‌آغاز تکامل جنسی انسان، یعنی گسستگی این تکامل از طریق زمان نهفتگی از نظر فروید یکی از شرط‌های مستعدبودن انسان برای تکامل فرهنگی عالی‌تر است اگرچه هم‌زمان تمایل به نِوروز را نیز درون خود گنجانده است. در خویشان جانوری انسان، مطابق دانش امروز، امری مشابه قابل اثبات نیست. اشتیاق خاستگاه این خصیصه انسانی را می‌بایست به احتمال در پیش‌تاریخ نوع انسان جست.
وابستگی «سه رساله درباره نظریه جنسی» به دستاوردهای تجربی روان‌کاوانه، که محرکی در نگارش آن بوده است، نه‌تنها خود را در گزینش، بلکه در ترتیب ارائه مواد و مصالح نیز نشان می‌دهد. در همه جای کتاب تناسبی بین تاریخچه تکوین فردی و تاریخچه تکوین نوعی برقرار است. تاریخچه تکوین فردی را می‌توان به عنوان تکرار تاریخچه تکوین نوعی مشاهده کرد منوط به آنکه تاریخچه تکوین نوعی به دنبال تجربه زیستی جدیدتری تغییر نیافته باشد. همچنین جنبه‌های وضعی مقدماتی در پیش‌زمینه باقی می‌ماند، تکوین فردی پیش از تکوین نوعی مورد مطالعه واقع می‌شود و به‌واقع امر تصادفی در تحلیل نقش اساسی را ایفا می‌کند. فروید در این کتاب بر پیوند دائمی این بررسی با پژوهش‌های روان‌کاوانه و ناوابستگی تعمدی آن به تحقیقات زیست‌شناختی به عنوان ویژگی این کتاب تأکید می‌کند. او از انتقال انتظارهای علمی متعلق به زیست‌شناسی جنسی عمومی یا زیست‌شناسی نوع‌های ویژه جانوری به درون این بررسی‌ها پرهیز کرده که نمایش عملکرد جنسی انسان را تنها از طریق فن‌های روان‌کاوی ممکن سازد.
به نقل از شرق
***
«سه رساله درباره نظریه جنسی»
نویسنده: زیگموند فروید
مترجم: ابراهیم ملک اسماعیلی
ناشر: نگاه، چاپ اول ۱۳۹۶
قیمت: ۲۴۰۰۰ تومان