نگاهی به ترجمه «فلسفه فرانسوی و آلمانی» اثر «رابرت چ. سولومون» / محمدمهدی اردبیلی

کلکسیونی از اشتباهات در ترجمه

نگاهی به برگردان «فلسفه فرانسوی و آلمانی» اثر «رابرت چ. سولومون» کارِ محمدسعید حنایی‌کاشانی

محمدمهدی اردبیلی

اخیرا کتابی منتشر شده است که بر جلد آن عنوان «فلسفه فرانسوی و آلمانی» اثر «رابرت چ. سولومون» با ترجمه محمدسعید حنایی‌کاشانی درج شده است. البته که رابرت سی. سالمن کتابی با چنین عنوانی ندارد، اما با اندکی دقت می‌توان دریافت که این کتاب همان مجلد هفتم از تاریخ فلسفه آکسفورد است که مترجم فارسی حدود ١٨ سال پیش، آن را با نام راستینش – اگر ایراد ترجمه continental philosophy به فلسفه اروپایی را نادیده بگیریم – یعنی «طلوع و افول خود در فلسفه اروپایی» منتشر کرده بود. کتاب همان زمان از اقبال خوبی برخوردار شد و خود نگارنده این سطور نیز در آن مقطع آن را مشتاقانه خواند و از آن بهره برد، هرچند ابهامات و نواقص زیادی در طی مطالعه آن مشهود بود. سال‌ها بعد، زمانی که بنا به پیشنهاد ناشر دیگری اقدام به ترجمه مجدد این کتاب کردم، قاعدتا بخش‌هایی از ترجمه خود را با ترجمه آقای حنایی‌کاشانی مقابله کردم و نتیجه شگفت‌انگیز بود. ترجمه فارسی کتاب پُر بود از ایرادات نگارشی و ترجمانی ریز و درشت، تا جایی که شاید کمترصفحه‌ای را بتوان یافت که اغلاط فاحش در آن به چشم نخورد. البته ایرادات ترجمه، در آثار فلسفی اجتناب‌ناپذیر است و خود نگارنده این سطور نیز حتما ناخواسته مرتکب آنها شده است. برخی از ایرادات ناشی از بی‌دقتی و سهل‌انگاری است که باید با دقت مضاعف برطرف شود، و برخی ناشی از ضعف در فهم زبان مبدأ است که باید با ارتقای سطح زبان اصلاح شود. ایرادات نگارشی نیز عمدتا به عدم تسلط به زبان مقصد بازمی‌گردد. به‌هرحال از یک سو، از انتشار کتاب سال‌ها می‌گذشت و مدت‌ها بود که کتاب نایاب شده بود، در نتیجه، لزومی ندیدم که نقدی بر آن بنویسم و از سوی دیگر نیز به مترجم محترم دسترسی نداشتم که نکات انتقادی خود را منتقل کنم. پس از انتشار مجدد این اثر در زمستان ١٣٩۶، امیدوار بودم که نویسنده در طول این قریب به دو دهه، حداقل به بازخوانی و ویرایش تمام‌وکمال اثر مبادرت ورزیده و دست‌کم کل اثر را یک دور با متن انگلیسی مقابله کرده و ایرادات فاحش و ابتدایی را برطرف کرده باشد. اما پس از بررسی نسخه اخیر، دریافتم که هیچ‌کدام از این اتفاقات نیفتاده است. نویسنده، در بهترین حالت فقط چند اصطلاح منسوخ را با چند اصطلاح دیگر جایگزین کرده و ساختار اصلی اثر را ابدا مورد بازبینی قرار نداده است. حتی روی جلد کتاب هم نگارش غلط نام نویسنده «رابرت سالمن» را اصلاح نکرده و فقط حرف نخست نام میانی را، آن هم به غلط، تغییر داده است. شاهد این سخن نیز، این است که تمام ایرادات فاحش، اغلاط گرامری و حتی جاافتادگی‌ها – از یک کلمه گرفته تا یک جمله – متأسفانه هنوز در متن به چشم می‌خورد. در این یادداشت تنها و تنها به ذکر فاحش‌ترین این اغلاط گرامری و سهل‌انگاری‌ها بسنده خواهم کرد و از ذکر موارد مشکوک و حتی پیشنهاداتی برای بهبود متن اجتناب می‌کنم تا بهانه‌ای به دست ندهم که کل نقدم به سلیقه‌ای‌بودن یا مته به خشخاش گذاشتن متهم شود و در ذیل قسمی «نقد ترجمه»هایی قرار گیرد که لبریز از اغراض شخصی و جناحی و گروهی است. در نتیجه، یادداشت حاضر برخلاف نقدهای دیگرم در زمینه ترجمه کتاب، هیچ کاری با محتوای کتاب، نقد یا معرفی آن ندارد و صرفا در تلاش است نشان دهد که ترجمه فارسی اخیرالانتشار، مانند نسخه سابقش در اواخر دهه هفتاد، پرایراد و غیرقابل استفاده است. همچنین از نقد ترمینولوژی مترجم اجتناب خواهم کرد که بعضا از واژگانی بی‌ربط در ترجمه بهره برده است (مانند اروپایی به جای continental؛ اندیشه به جای idea در فلسفه هگل، اصلاح‌طلب به جای radical!، شبه‌مکانیکی به جای mechanistic، متجانس به جای organic، صحیح به جای ortodox، اقوام به جای people و…). البته در نهایت باید به جرئت ادعا کرد که حدود سی فقره منتخب زیر تنها مشتی است نمونه خروار ایرادات متعدد ترجمه. می‌شد تنها به اشاره به چند مورد معدود، بسنده کرد، اما آیا در آن صورت امکان نداشت که به بهانه طبیعی‌بودن برخی ایرادات در ترجمه، از زیر بار نقد شانه خالی کرد؟ با این همه، اغلاط زیر تنها بخش اندکی از کل ایرادات را دربر می‌گیرند و می‌توان ده‌ها مورد به آنها افزود. به منظور روشن‌ترشدن بحث، انتقادات را به سه دسته جاافتادگی‌ها، تبدیل مضامین و افعال مثبت به منفی و بالعکس، و سهل‌انگاری‌ها و اشتباهات نحوی تقسیم کرده‌ام: 
الف( جاافتادگی‌ها: 
١. صفحه ۵: «روش تجربه‌گرایان – هرچند با دکارت مخالف بودند – تأکیدها بر تجربه و تأمل درون‌بینانه و تأکیدها بر ماهیت هویت خود را تقویت کرده بود». متن اصلی: 
The method of the empiricists – however opposed to Descartes – strengthened the emphases on experience and introspective reflection, on nature of the identity of the self, and on the importance of the first-person standpoint. 
ترجمه پیشنهادی: «روش تجربه‌گرایان – هرچند با روش دکارت تضاد داشت – تأکید بر تجربه و تأمل درون‌نگرانه، بر ماهیت هویتِ «خود»، و نیز بر اهمیت دیدگاه اول شخص را تشدید می‌کرد». روشن است که ترجمه کل عبارت « and on the importance of the first-person standpoint» در ترجمه فارسی جاافتاده است. 
٢. صفحه ١٧: «… رشته اصلی در بافت داستان فلسفه اروپایی جدید را به دست ما می‌دهد، حتی اگر این مصطلحات بعد از پایان قرن نوزدهم چندان مورد استفاده نباشند. در جانب جنبش روشنگری تأکید بسیار بر علم و اصول کلی عقلانیت است. اما آنچه این دو جنبش درباره آن اشتراک نظر دارند همان‌قدر مهم است که اختلافاتشان». 
متن اصلی: 
… the main thread of the story of modern European philosophy, even if these terms are not much used after the turn of the nineteenth century. On the Enlightenment side is the heavy emphasis on science, universal principles, and rationality. On the romantic side are deep doubts about science, and reliance on intuition and feeling rather than reason. But what they share is as important as their disagreements. 
این عبارت دو ایراد بسیار فاحش دارد. یکی اینکه مترجم اصطلاح the turn of the nineteenth century را «پایان قرن نوزدهم» ترجمه کرده است، حال آنکه باید «آغاز قرن نوزدهم» ترجمه می‌شد و در نتیجه، به لحاظ تاریخی یک قرن زمان را تغییر داده است. اما مهم‌تر از آن، اینکه مترجم دقیقا یک جمله را جا انداخته است. یعنی این جمله که «On the romantic side are deep doubts about science, and reliance on intuition and feeling rather than reason.»، یعنی «در طرف رمانتیک، تردیدهایی بسیار عمیق درخصوص علم مطرح بود و به جای عقل، بر شهود و احساس اتکا می‌شد». 
٣. صفحه ۶١: «اما این جنبش نیز بخشی از همان طبقه متوسط و ذهنیات شهری بود که هسته اصلی روشنگری فرانسوی و انگلیسی را تشکیل می‌داد». متن اصلی: 
But it was part of the same middle-class, urban mentality that made up the core of the French and English Enlightenment – without its political opportunities. 
صرف‌نظر از اشتباه در فهم کارکرد صفت طبقه متوسط و ترجمه آن به اسمی مستقل، ایراد اصلی جاافتادگی عبارت معترضه بین خط تیره است. ترجمه پیشنهادی: «اما بخشی از همان ذهنیت طبقه متوسط و شهری بود که هسته اصلی روشنگری فرانسوی و انگلیسی را – البته بدون فرصت‌های سیاسی‌شان – ایجاد کرد». 
۴. صفحه ٩٠: «… احساس رمانتیک (به‌ویژه آرای روسو) و زندگی برخاسته از انگیزه موفقیت در…». متن اصلی: 
Romantic sensibility (especially the views of Rousseau) , the pious life (for example, of a Benedictine monk) , the success-motivated life of …
روشن است که عبارت میانی در اینجا جاافتاده و ترجمه نشده است. ترجمه پیشنهادی: «… احساسات رمانتیک (به‌ویژه، نظرات روسو)، زندگی پرهیزکارانه (برای مثال، یک تارک دنیای بندیکتی)، زندگی با انگیزه موفقیتِ…».
۵. صفحه ١٣۴: یک جمله کامل جا افتاده است: «بنابراین ماینونگ از ایدئالیسم اجتناب می‌کرد، زیرا نه وجود و نه قوام از ویژگی‌های آگاهی نیستند». 
ب( تبدیل مضامین و افعال مثبت به منفی و بالعکس
۶. صفحه ١٠: «جنبش روشنگری مجموعه متمایزی از تعالیم بود… اما…». متن اصلی: 
It was not the distinctive set of doctrines … but …
جمله دقیقا معکوس ترجمه شده و ایراد واضح است. ترجمه درست: «هرچند روشنگری مجموعه مشخصی از آموزه‌ها نبود… اما…».
٧. صفحه ۶١: «و هم او و هم شیلر، با به هم آمیختن بیشتر مطالب، خودشان را همان‌قدر مخالف با مکتب «کلاسیک» می‌دانستند که مخالف مکتب رمانتیک بودند.» معنی جمله روشن است: [گوته] و شیلر، هر دو، هم مخالف مکتب کلاسیک بودند هم مخالف مکتب رمانتیک! متن اصلی: 
And to make matters more confusing, both he and schiller referred to themselves as ‘classic’ as opposed to romantic. 
ترجمه پیشنهادی دقیقا برعکس است: «و برای آشفته‌تر کردن اوضاع، هم او و هم شیلر در تضاد با رومانتیک‌ها، خود را «کلاسیک» می‌نامیدند». 
٨. صفحه ٨۴: «… از الگوی صرفا روشن‌اندیش سلطنتِ مشروطه پروس استفاده می‌کند». یعنی سلطنت مشروطه پروسی، حکومتی صرفا روشن‌اندیش است؟! متن اصلی: 
… he follows the barely enlightened model of the Prussian constitutional monarchy. 
مترجم با فهم نادرست قید barely جمله را حدودا معکوس ترجمه کرده است. ترجمه پیشنهادی: «از الگوی سلطنت مشروطه پروسی پیروی می‌کند که به زحمت می‌توان آن را محصول روشنگری دانست». 
٩. صفحه ٨٧-٨٨: «روسو بیش از هرکس دیگری این معنا از فرد بریده از خودش و طبیعت، و بریده از جامعه را گرامی داشت». حتی اندک آشنایی با اندیشه‌های طبیعت‌گرایانه روسو باید مخاطب را متوجه ایرادی در ترجمه کند. متن اصلی: 
Rousseau more than anyone else celebrated this sense of the isolated individual in touch with himself and nature, and out of touch with society. 
مترجم in touch را نیز out of touch دیده است. ترجمه پیشنهادی: «روسو بیش از هرکس، این معنا از فرد منزوی در ارتباط با خود و طبیعت، و بی‌ارتباط با جامعه را ارج نهاد». 
١٠. صفحه ١٠٢: «اراده، شیءفی‌نفسه، بر ما ناشناخته است و دست تجربه از آن کوتاه است». متن اصلی: 
The Will, the thing in itself, is not unknown to us and beyond the reach of experience
در اینجا مترجم نظر شوپنهاور درباره شیء فی‌نفسه کانتی را دقیقا برعکس ترجمه کرده است. ترجمه پیشنهادی: ««اراده»، یا شیء فی نفسه، برای ما ناشناخته و فراسوی دسترس تجربه نیست»
١١. صفحه ١٠۵: «شوپنهاور… اصرار می‌ورزد که ضمیر ناآگاه سطح محض ذهن است…». متن اصلی: 
Schopenhauer … insists that consciousness is the mere surface of the mind. 
مترجم با ترجمه consciousness به ضمیر ناآگاه (! ) معنای جمله را معکوس کرده است. 
ترجمه پیشنهادی: «شوپنهاور… تأکید کرد که آگاهی صرفا سطحِ ذهن است».
١٢. صفحه ١٠٧: «کسی نمی‌تواند پارسایی یا دمدمی‌مزاج‌بودن را برگزیند». متن اصلی: 
One can no more choose to be saintly or not to be moody. 
ترجمه پیشنهادی: «نمی‌توان پرهیزگار بودن یا دمدمی نبودن را انتخاب کرد». در اینجا نیز بخشی از جمله منفی ترجمه شده است. نکته جالب این است که این عبارت در نسخه قبلی (چاپ ١٣٧٩) چنین آمده است: «کسی نمی‌تواند پارسایانه بودن یا دمدمی مزاج بودن را برگزیند». این امر نشان می‌دهد که در ویراست جدید نه به مقابله با متن اصلی، بلکه صرفا به روان‌ترسازی فارسی بسنده شده است. 
١٣. صفحه ١٣١: «… بلکه در اشاعه این خطا که فرگه به جرم «روان‌شناسی‌نگری»… مجازات شود نیز مقصر بودند». اندک آشنایی با اندیشه فرگه و ضدیت او با روان‌شناسی‌گری کافی است تا به خطا بودن جمله پی ببریم. متن اصلی: 
They were also guilty of promulgating the error that Frege chastised as ‘Psychologism’. 
ترجمه پیشنهادی: «آنها همچنین مقصر ترویج و اشاعه خطایی بودند که فرگه آن را به‌عنوان «روان‌شناسی‌گری»… مورد انتقاد قرار می‌داد».
١۴. صفحه ١٣۶: «اشتومپف… معتقد بود که حقیقت از خصایص مفاد آگاهی نیست». متن اصلی: 
Stumpf held that truth was a property of the contents of consciousness. 
روشن است که مترجم بازهم فعل مثبت را منفی ترجمه کرده است. ترجمه پیشنهادی: «اشتومف بر این باور بود که حقیقت ویژگی محتوای آگاهی است». 
١۵. صفحه ١۴٣: «تاریخی‌نگری دیلتای پیش از آن عصر تازه‌ای را ندا در داده بود که در آن قیاس‌ناپذیری جهان‌بینی‌ها بیش از آنکه مقدمه باشد به نتیجه‌ای تردیدآمیز مبدل می‌شد». متن اصلی: 
Dilthey’s historicism already heralded a new era in which the incommensurability of world-views would become more of a premiss than hesitant conclusion. 
بازهم بخش دوم جمله معکوس ترجمه شده است. ترجمه پیشنهادی: «تاریخ‌گرایی دیلتای پیشاپیش منادی‌بخش دوره نوینی بود که در آن، قیاس‌ناپذیری جهان‌بینی‌های مختلف بیشتر به یک پیش‌فرض مقدماتی بدل می‌شد تا نتیجه‌ای پرتردید».
ج( سهل‌انگاری‌ها و اشتباهات نحوی
١۶. صفحه ٧: «این دعوی… همچنین تحمل نامحدودی را برای وطن‌پرستی و از خود راضی بودن توجیه کرد». متن اصلی: 
tolerance for paternalism and self-righteisness…
روشن است که صرف‌نظر از ناروان‌بودن ترجمه فارسی، مترجم paternalism (پدرسالاری) را به‌اشتباه patriotism (وطن‌پرستی) دیده است. 
١٧. صفحه ١٠: «البته صحیح است که جنبش روشنگری اغلب در نزد مقامات کلیسا از غرایب بود». اندکی تأمل درباره معنی فارسی این عبارت مخاطب مبتدی را نیز به شک می‌اندازد. متن اصلی: 
It is true that the Enlightenment was often at odds with Church authorities
ایراد روشن است. مترجم اصطلاح at odds with را با معنای صفت odd (به معنای عجیب و غریب) خلط کرده است و بر همین مبنا کلا ترجمه غلطی ارائه داده است. ترجمه پیشنهادی: «درست است که روشنگری اغلب با مرجعیت و اقتدار کلیسا سر نبرد داشت».
١٨. صفحه ٢۶: «و آنچه هنوز شگفت‌تر است، کمی خواسته‌های طبیعی و مبرم او، و کثرت میل شدید او به شهواتش… است». متن اصلی: 
And what is yet stranger, the less natural and pressing his wants, the more headstrong are his passions …
مترجم از کاربرد گرامری the less … the more … غافل است و به همین دلیل جمله را به‌کلی غلط ترجمه کرده است. ترجمه پیشنهادی: «و آنچه هنوز غریب است: هرچقدر موضوع مورد مطالبه‌اش کمتر طبیعی و اضطراری باشد، شهواتش لجوجانه‌ترند». 
١٩. صفحه ٣١: «اما در آلمان موقعیت سیاسی چنان بود که اصلاح همه چیز بود جز چیزی که نتوان آن را به اندیشه درآورد». معنی عبارت فوق حقیقتا مبهم و نامفهوم است. متن اصلی: 
But in Germany the political situation was such that
 reform was all but unthinkable. 
مشخص می‌شود که مترجم ترجمه اصطلاح all but (تقریبا) را درنیافته و جمله چنان پیچ‌وتاب داده است که نامفهوم شده است. ترجمه پیشنهادی: «اما در آلمان وضعیت سیاسی به نحوی بود که اصلاحات تقریبا غیرقابل تصور بود». 
٢٠. صفحه ۴۶: «برای کانت شناخت مهم است، اما او فلسفه خودش را خلاصه می‌کند چون لازم است «شناخت محدود شود تا برای ایمان جا باز شود»». معنای این سخن این است که کانت برای اینکه جا برای ایمان باز شود، فلسفه خودش را خلاصه می‌کند! معنای جمله ابهام دارد و قابل فهم نیست. متن اصلی: 
Knowledge is important for Kant, but he summarized his own philosophy as the need to ‘limit knowledge in order to make room for faith’. 
ترجمه پیشنهادی: «شناخت برای کانت مهم است، اما او فلسفه‌اش را چنین جمع‌بندی می‌کند: نیاز برای «محدودکردن دانش تا جا برای ایمان باز شود»». 
٢١. صفحه ۴٨: «علم و شناخت توانایی‌های خودشان را دارند و یکی از این توانایی‌ها مرز فعل و کنش انسانی است». اینکه «مرز فعل و کنش انسانی»، یکی از «توانایی‌های علم وشناخت» است، اصلا قابل فهم نیست. متن اصلی: 
Science and knowledge have their limits, and one of those limits is the boundary of human action. 
روشن نیست که مترجم بر چه اساسی limit را به «توانایی» برگردانده است؟ ترجمه پیشنهادی: «علم و دانش حدود خود را دارند، و یکی از این حدود، مرزهای عمل انسانی است». 
٢٢. صفحه ۵١: «در اینجا ما به طور اخص دِین عمیق او به روسو و نیز شباهت با نقد اول را می‌بینیم». بخش دوم جمله، معنای چندان مفهومی ندارد، در بهترین حالت می‌توان استنباط کرد که در اینجا [عقل عملی] علاوه بر دین عمیق کانت به روسو، شباهت‌هایی را با نقد اول نیز مشاهده می‌کنیم. متن اصلی: 
Here especially we see his deep indebtedness to Rousseau, as well as a paralled with the first Critique
ترجمه پیشنهادی: «در اینجا نیز همانند نقد نخست، ما به‌ویژه شاهد دینِ عمیق کانت به روسو هستیم». 
٢٣. صفحه ۵٣: «دین فقط به نحوی متفاوت عقلی است و در قلمروی متفاوت با عقل قرار می‌گیرد». معنای جمله متناقض است، از یک‌سو مدعی است که دین به شکلی عقلی است، اما در قلمروی عقلی قرار ندارد. این تناقض با نگاهی به متن اصلی برطرف می‌شود. متن اصلی: 
It is just rational in a different way, in a different realm of reason. 
ترجمه پیشنهادی: «دین فقط به نحو دیگری، و در ساحت متفاوتی از عقل، عقلانی است»
٢۴. صفحه ۶٢: «چراکه روسو قهرمان احساس در برابر عقل نیست، یعنی کسی که در اینجا بسیار با این بحث مربوط است». جمله مبهم است و معنی اشتباه منتقل شده است. متن اصلی: 
It is not rousseau the champion of sentiment against reason who is so relevant here…
ترجمه پیشنهادی: «روسوی حامی احساسات در برابر عقل، روسویی نیست که به بحث فعلی مربوط است». 
٢۵. صفحه ۶۵: «اختیار را فقط در قلمرو عقل نباید یافت». متن اصلی: 
Freedom is not to be found only in the realm of action. 
مترجم در اینجا «action» را به «عقل» برگردانده است! ترجمه پیشنهادی: «آزادی تنها در ساحت عمل یافت نمی‌شود». 
٢۶. صفحه ۶٧: «شک نیست که فیشته گمان می‌کند در موضع بالاتری است». متن اصلی: 
There is no doubt which Fichte thinks is superior
متن مطلقا غلط ترجمه شده است. ترجمه پیشنهادی: «تردیدی وجود ندارد که فیشته کدام نگرش را برتر می‌داند». 
 ٢٧. صفحه ٨٨: «در این روند هر دوی آنان می‌آموزند که زیستن بیش از فرد بازمانده وجود دارد». جمله مطلقا نامفهوم است و حتی یک نگاه ویراستارانه فارسی نیز می‌تواند دست‌کم خطایی را در ترجمه تشخیص دهد. متن اصلی: 
In the process both of them learn that there is more to life than survival
معنی بسیار روشن است: «در این فرآیند هر دو می‌آموزند که زندگی چیزی بیش از زنده‌ماندن است». 
 ٢٨. صفحه ١٠٩: «آدمی باید نخست از راه توهمات فردانیت و میل ببیند و سپس پیرو زهد شود، اما یک بار یا دوبار از راه این توهمات دیدن کافی نیست». متن اصلی: 
One must first see through the illusions of individuality and desire, and asceticism follows, but it is not enough to see through these illusions once or twice. 
این جمله کلکسیونی از خطاهای ترجمه است. مترجم
 see through را تحت‌اللفظی ترجمه کرده و در نتیجه عبارت نخست را بی‌معنا ساخته است. همچنین فعل follow که در اینجا به معنای از پی آمدن است را با بدل ساختن فاعل آن (یعنی زهد) به مفعول، به پیروی کردن ترجمه کرده است. 
ترجمه پیشنهادی: «فرد باید ابتدا از توهمات ناشی از فردیت و میل رها شود، و آنگاه زهدگرایی فراخواهد رسید، اما رو کردن دستِ این توهمات برای یک یا دوبار کافی نیست».
٢٩. صفحه ١١۴: «فوئرباخ… با سبکی روشن می‌نوشت که بعد از نثر مبهم ایدئالیست‌ها آسودگی بزرگی بود». مترجم اینجا after را به دم‌دستی‌ترین معنایش گرفته و جمله را غلط انتقال داده است. 
ترجمه پیشنهادی: «سبک نوشتارِ فوئرباخ نیز روشن ‌و سرراست بود که البته در برابر نثر مبهم و پیچیده ایدئالیست‌ها مایه خوشحالی و تسلی به شمار می‌رفت».
٣٠. صفحه ١۵١: «نیچه… برخلاف کی‌یرکگور، هیچ علاقه‌ای به مسیحیت نجات‌دهنده در صورتی تجدیدشده ندارد.». متن اصلی: 
Nietzsche … unlike Kierkegaard, has no interest in
 salvaging Christianity in a renewed form. 
ترجمه پیشنهادی: « برخلاف کی‌یر‌که‌گور، هیچ علاقه‌ای به نجات مسیحیت در قالبی احیاشده نداشت». 
٣١. صفحه ١٨۴: «روان‌کاوی آن بیماری است که بیماری برای آن مدعی فراهم کردن درمان است». معنی جمله نامفهوم است. متن اصلی اما بسیار واضح است: 
Psychoanalysis is the disease for which it purports to provide the cure. 
ترجمه پیشنهادی: «خود روانکاوی همان بیماری‌ای است که وانمود می‌کند به دنبال درمانش است»
نهایتا لازم است مخاطب انتقادم، بیش از مترجم فارسی، ناشر جدید اثر باشد. یکی از عوامل انتشار ترجمه‌های مغلوط و پرایراد ناشران هستند. مترجم در حد توان و زمان خویش کتابی را به ناشر عرضه می‌کند، و حق دارد که بخواهد کتاب خود را در هر سطحی منتشر کند. 
این قوه داوری ناشر، یعنی ویراستاران و ارزیابانش هستند که باید متن را داوری کنند، ترجمه‌ها را مقابله کنند و در نهایت، از انتشار متونی که هنوز به سطح استاندارد نرسیده‌اند اجتناب کنند. اگر ناشر صرفا به فکر درآمدزایی باشد، نتیجه جز این نمی‌شود که به جای ویرایشی حرفه‌ای و دقیق، فقط به «جذاب‌سازی» فرمالیستی طرح جلد کتاب توجه می‌کند و لابد به انگیزه «فروش بیشتر» حتی عنوان اثر را نیز به‌گونه‌ای تغییر (یا ترتیب) می‌دهد که بسیاری از مخاطبان را بدین گمان اندازد که گویی با کتابی دیگر (و چه‌بسا جدید!) از رابرت سالمن مواجه‌اند. و در انتها، اضافه می‌کنم که انتقادات مشابهی در مورد سایر مجلدات این مجموعه، اعم از تاریخ فلسفه یونان، فلسفه قرون وسطا، فلسفه رنسانس و غیره نیز می‌توان مطرح کرد. بنابراین به ناشر جدید پیشنهاد می‌کنم که شاید هرچند متضرر خسارت مالی شود، اما اخلاقِ حرفه‌ای را رعایت کند. در این صورت، نگارنده این سطور بدون هیچ چشمداشتی حاضر است، چنان‌که پیش از این نیز بارها این کار را کرده، تمام ایرادات و انتقاداتی که در این ترجمه یافته‌ است را به دست ناشر برساند تا در ویرایش نهایی از آنها نیز استفاده شود. بدیهی است که این کار موجب خواهد شد که در آینده این کتاب، در کنار ترجمه تاکنون منتشرنشده این قلم، با حضوری جدی‌تر و شایسته‌تر در بازار کتاب به مخاطبان عرضه شود. 

شرق