این مقاله را به اشتراک بگذارید
گفتگوی جان بنویل (نویسنده ایرلندی) با دانلد وست‌لیک (جنایی نویس امریکایی)
داستان‌های جنایی پرفروش‌ترین آثار ادبی هستند
مترجم: مُنا آلاشتی
وقتی از رمان‌های کارآگاهی و جنایی حرف می‌زنیم نخستین نام‌هایی که ذهنمان می‌رسد آرتور کانن دویل، ژرژ سیمنون و آگاتا کریستی است. اما نباید از دانلد وست‌لیک (۲۰۰۸-۱۹۳۳) که جایزه معتبر «استاد بزرگ معمایی‌نویسان آمریکا» را دریافت کرده و نیویورک‌تایمز از او با عنوان «نیل سایمون ادبیات جنایی» یاد می‌کند، غافل ماند. نویسنده‌ای که از ۱۹۵۹ در این ژانر می‌نویسد، با بیش از چهل رمان که بیشترشان برنده جایزه گرندمستر نویسندگان جنایی شده و ساختن بیش از ده‌ها فیلم از آثارش، اکنون با دو رمان به خوانندگان فارسی معرفی شده: «تبر» (۱۹۹۷) و «زمرد نحس» (۱۹۷۰) با ترجمه محمد حیاتی و محمد عباس‌آبادی در نشر نیلوفر. اهمیت وست‌لیک در ادبیات جنایی تا آنجا است که جان بنویل نویسنده ایرلندی برنده جایزه بوکر، دانلد وست‌لیک را در کنار ژرژ سیمنون به‌عنوان دو تن از بهترین نویسنده‌های قرن بیستم معرفی می‌کند و ویلیام کریستول از وست‌لیک به عنوان نویسنده‌ای یاد می‌کند که شایسته دریافت جایزه نوبل ادبیات بوده است. «تبر» آنطور که مایکل واین‌رب می‌گوید یکی از بهترین آثار وست‌لیک است و «زمرد نحس» هم آنطور که نیویورک‌تایمز می‌نویسد ژانر سرقت کمیک را به حد اعلی رسانده است و به‌نوعی می‌توان گفت وست‌لیک با این رمان ژانر جدیدی را پایه‌گذاری کرده است: ژانر سرقت کمیک. آنچه می‌خوانید گفت‌وگوی سه نفره جان بنویل نویسنده ایرلندی، دانلد وست‌لیک نویسنده آمریکایی، و ملکوم جونز خبرنگار نیوزویک است درباره ژانر جنایی و مسائل پیرامون آن و اینکه چرا این ژانر یکی از پرفروش‌ترین و شاید پرفروش‌ترین ژانر در ادبیات داستانی است؛ به‌طوری‌که از هر پنج کتابی که به انگلیسی منتشر می‌شود، یکی به این ژانر تعلق دارد؛ درست برعکسِ ایران که این ژانرِ وطنی هرگز نتوانست راهی در میان کتابخوانان پیدا کند.
جونز: از قرن‌ها پیش تاکنون که باستان‌شناسان به کندوکاو در خرابه‌ها می‌پردازند تا به فهم دقیق از فرهنگ بشرى برسند، با خوش‌شانسی زیاد موفق به کشف آثار دانلد ای وست‌لیک با نام مستعار ریچارد استارک شدند. رمان‌هاى جنایى هوشمندانه او بسیار قابل فهم و در حقیقت طنزى است که به راهنمایی ما در شناخت دقیق از جامعه مى‌انجامد. آن دسته از باستان‌شناسانى که ممکن است تا حدى با خواندن آثار او بر خود لرزیده باشند اگرچه به ضمیر فرازمینی وست‌لیک پى برده‌اند، براى مثال تصویر خلق‌شده او از شخصیت «پارکر» دزد بی‌عاطفه و قاتل گاه و بی‌گاه، تصویر ما از دنیاى واقعی را به چالش کشیده و وجود چنین ساکنان خطرناکی با توجه به تصویر ذهنى ما متقاعدکننده نیست. به عبارت دیگر وست‌لیک به نوعی شبیه نویسنده ایرلندى گرامى جان بنویل یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان قرن بیستم است. بنویل که شاهکارش «دریا» برنده جایزه بوکر سال ۲۰۰۵ شده است، با تغییر در ژانر نوشتارى خود تحت‌نام مستعار بنجامین بلک اقدام به نوشتن در ژانر جنایی کرده است. اثر فوق‌العاده او با نام «پاییز مسیحى» درواقع وقایع‌نگاری روزانه از کشفیات یک پاتولوژیست دوبلینى دست‌و‌پاچلفتی و بی‌مهارت با پى‌رنگ قاچاق کودک و طرح داستان در کلیساى رومن کاتولیک است. در فوریه ۲۰۰۷ در تور کتاب، در حین عبور از نیویورک‌سیتى او برای اولین‌بار دانلد وست‌لیک را ملاقات کرد. آنها در نیوزویک در آپارتمان وست‌لیک در منهتن بعدازظهرى را با هم به گفت‌وگو پرداختند.
وست‌لیک: برای نوشتن تحت‌نام مستعار دلایل بسیارى وجود دارد. اما جان، من فکر می‌کنم یکى از دلایلی که تو این کار را انجام دادى و تحت‌نام مستعار بنجامین بلک نوشتى من هستم. نه اینکه واقعا من باشم بلکه این دلیل به تو آزادى می‌دهد و باعث می‌شود تمام ناراحتى و عصبانیتی که قصد داشتى به گزاف به جان بنویل نسبت دهى تو را بیشتر در مواجهه با بنجامین بلک قرار می‌دهد.
بنویل: اوه بله. این یک تجربه فوق‌العاده برای من بود که گور ویدال با شگفتى به آن «بهار احساسات من» لقب داده است. یافتن راه جدید براى ادامه‌دادن آزادی است. من به نوعى با این بازى کردم و هنوز هم کاملا به درستی آن ایمان ندارم و ممکن است این یک اشتباه وحشتناک باشد.
وست‌لیک: آیا این شروع سریال است؟
بنویل: بله. من تقریبا دومین سرى آن را نیز تمام کرده‌ام.
وست‌لیک: با همان شخصیت‌ها؟
بنویل: بله. حدود دو سال است که ادامه دارد. در این مدت افراد زیادى فوت کرده‌اند و اتفاقات مختلفی رخ داده است. براى مثال در جلد دوم کتاب (داستان پاتولوژیست) دختر کوئیکر که فوب نام دارد در حقیقت بسیار علاقمند است. به دلیل تجربه وحشتناکش در جلد اول او آسیب دیده است. اما درعین‌حال به من بسیار علاقه دارد و این هرگز تا قبل از این براى من اتفاق نیفتاده بود که ناگهان شخصیت‌ها علاقمند شوند . چراکه شیوه پردازش جان بنویل در نگارش شخصیت‌ها به این شکل است: آنها (شخصیت‌ها) عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی‌اند که من حرکتشان می‌دهم. آنها کارهایی را که من می‌خواهم انجام می‌دهند و خودمختار نیستند. من هر آنچه را که با تاخیر در دوره کاری‌ام انجام داده‌ام در حیطه روایت داستان بوده است. از دیرباز علاقه سیری‌ناپذیری در انسان‌ها براى روایت داستان بوده است و تا همیشه نیز خواهد بود.
وست‌لیک: بله لطفا یک داستان برای ما بگویید.
بنویل: چه احساسی دارید اگر استارک و وست‌لیک باشید؟ آیا در این میان شکافى هست یا صرفا فقط دو نام وجود دارند؟
وست‌لیک: شکاف فقط از حیث زبان است. من نمی‌خواهم اغراق کنم. اما فکری به ذهنم رسیده است؛ لطفا چند لحظه صبر کنید؛ استارک این را نخواهد گفت. این مبحث کمی تصنعی است؛ چراکه کتاب‌های ریچارد استارک کمی بیش از حد ساختارگرایانه هستند. من در این میان فقط یک صدا می‌شنوم و آن صداى دانلد وست‌لیک است.
بنویل: وست‌لیک بسیار فعال است.
وست‌لیک: بله؛ مثل شعاری است که در دیکتاتوری‌ها داده می‌شود و آن این است که آزادی از دیسیپلین مى‌آید.
نیوزویک: در سال‌های اخیر لیست داستان‌هاى پرفروش منحصرا به داستان‌های جنایی و قتل اختصاص یافته است. نظر شما چیست؟
بنویل: من در این مورد یک تئوری کوچکی دارم. فکر می‌کنم ما در زمانه‌ای پر از خشونت زندگى مى‌کنیم. تعداد زیادی از مردم شاید هیچ وقت در طول زندگى خود با خشونت مواجه نشده باشند. آنها ممکن است با ماشین همسایه خود برخورد کرده باشند و موضوع با یک داد و فریاد ساده حل شده باشد و این نزدیک‌ترین برخورد خشونت‌آمیزی است که از نزدیک شاهد آن بوده‌اند. همین موضوع است که آنها مى‌گویند «این همه خشونت و خونریزی و وحشت است» اما این موضوع کمى احمقانه به نظر مى‌رسد و من اینطور فکر نمى‌کنم. در حقیقت آنها این امر را از کتاب‌ها آموخته‌اند. من متوجه شده‌ام این روند دلهره‌آور به طور کامل با صحنه‌هاى چکیدن خون در قتل‌های زنجیره‌ای و کشتن مردم در ارتباط است.
نیوزویک: بالعکس در رمان‌های جدید پارکر به نام‌های «از طوطی بپرس» و «سقوط کریستین» چه نقاط مثبتی وجود دارد و هر دوى این آثار دارای کمبود عبارت‌هاى درست و طرح‌هاى بشری هستند. پارکر یک پیشرو است؛ اما هرگز در آثارش کارى نمی‌کند که کسی بخواهد یا بتواند در حیطه کارى خود انجام دهد.
بنویل: دقیقا نکته همین است، مقصودم این است که شخصیت پاتولوژیست فقیر داستان من در نیمی از زمان‌ها نمی‌داند چه مى‌کند. دوست پاتولوژیستی دارم که قبل از خلق این داستان توصیه‌هاى زیادى به من کرد و وقتی که کتاب مرا مطالعه کرد از او پرسیدم «چطور است؟» و او پاسخ داد «تو هیچ یک از توصیه‌هاى مرا انجام ندادی و تمام آنها را اشتباه انجام دادی.» پرسیدم «جواب از کجا معلوم است؟» اما نکته دقیقا همین‌جا بود «فوق حرفه‌ای‌بودن در خلق و رهبری شخصیت‌ها»؛ آنها باید همه‌چیز را راجع به همه کس بدانند. این یک تجارت جالب است. باید اعتراف کنم که یک چیز قابل لمس باید توسط خواننده وجود داشته باشد. آنها مى‌خواهند چیزی راجع به تو بدانند که خودت نتوانى بدانى؛ و آنها مى‌خواهند تمام تو را بدانند و فکر مى‌کنند تو بیشتر از آنها مى‌دانى. من دوستى دارم که زندگی‌اش آشفتگی دائمی است. او با من تماس گرفت و پرسید «من در مورد این مشکلات عاشقانه و تحصیلات دخترم چه کار باید بکنم؟» پاسخ دادم که نمی‌دانم. او گفت «اما تو رمان مى‌نویسی، پس باید درباره این مسائل بدانى.» پاسخ دادم «من درباره آنها مى‌نویسم اما درباره‌شان نمى‌دانم.» اما او گیج شده بود و متوجه حرف من نشد. گفتم «ما روی مطالب عمیقا تمرکز مى‌کنیم تا آن را ملموس کنیم. این همه کاری است که با تمرکز و خیالپردازی انجام مى‌دهیم. این مساله حاصل تجربه نیست. من تمام روز در اتاقم می‌نشینم و این کار را انجام مى‌دهم. نیمی از این تجربیات که تو در زندگى به دست مى‌آوری من نمی‌آورم.»
جونز: (خطاب به وست‌لیک): آیا هنگام خلق این تصاویر مضطرب نیستید؟ آیا تحمل چنین اتفاقاتى براى خواننده آسان است؟
وست‌لیک: هر بار از همسرم سوال مى‌کنم آیا این زیادى دور از دسترس نیست؟ معمولا مشکلی پیش نمى‌آید. ولی نه، وقتى من در حال انجامش هستم آن را برای خودم انجام مى‌دهم. تمام بخش آخر اثر «بازگشت» درواقع نبرد بین پارکر و سایرین در خانه متروکه و خالی است و درنهایت پارکر توسط همان افراد وادار به عقب‌نشینی مى‌شود. پارکر روی صندلى و در حال رانندگى در جواب «آیا جرج را دیدی؟» پاسخ مى‌دهد «بله» و این «بله» پایان ۷۵ صفحه نبرد در تمام داستان است. من با این پایان به شدت موافق هستم و برایم مهم نیست چه کسی آن را مى‌خواند. برای من این بهترین پایان است.
بنویل: آیا شما هیچ تجربه جنابی دارید؟ منظورم این است که آیا راجع به کلاهبردارها یا گانگسترها چیزى مى‌دانید؟
وست‌لیک: بله اطلاعات اندکى دارم. اما خیلی جامع نیست.
بنویل: من در کتابم دنیای جنایی را خلق نکردم، تنها به نمایش آدم‌هایی پرداخته‌ام که خود را اندکى به دردسر مى‌اندازند. چراکه هیچ‌کس بالفطره جنایتکار حرفه‌ای نیست.
وست‌لیک: نه ولی منظورم آن سیستم هرمى کاتولیکی است و ما هرگز چرایی این انتخاب در آن دوره خاص در ایرلند در دهه ۵۰ را از خود نپرسیده‌ام.
بنویل: این دوره در حقیقت دوره کامل رمان‌های نوآر است که در مه، دود سیگار و زنانی با جامه‌هاى نامناسب خلق شده است. آیا لباس‌های نایلونی و ابریشمی را به خاطر مى‌آورید؟
وست‌لیک: من به طور واضح و کامل سیگار را به خاطر مى‌آورم.
بنویل: با خودم می‌گفتم یعنی ممکن است با این‌همه دود سیگار، ناشر قبول کند و کارم چاپ شود؟
وست‌لیک: و حتى بدون برچسب هشدار.
بنویل: درواقع این نوعى عصر محافظکارانه و کوته‌فکرانه‌ای است. این احساسی است که به طور مستقیم به دلیل قوانین به انسان دست مى‌دهد. ما موظف به اطاعت از کلیسا و عوامل استبداد و اقتدار هستیم. این مطلبی است که برای این نوع پى‌رنگ بسیار کارآمد خواهد بود و مستقیما به افرادی مربوط است که قابلیت داشتند رمزورموز را با خود حفظ کنند، خشونت داشته باشند و به همین دلیل این موضوع تا اوایل دهه ۹۰ به طول انجامید و همان افرادی که مى‌گفتند ما نیازى به گفتن این امور نداریم یا بهتر است شما ندانید، ما می‌دانیم، ما در کنترل هستیم، ما افراد آگاهى هستیم، اشرف مخلوقات هستیم… و من برای خلق اثرم به این ایده‌ها و این نوع نگاه و آن سیگارها نیاز داشتم.