این مقاله را به اشتراک بگذارید
بررسی کارنامه اصغر فرهادی به بهانه حضور «قهرمان» در جشنواره فیلم کن
مسیر «قهرمان»شدن
بهناز شیربانی
تازه‌ترین اثر سینمایی اصغر فرهادی، «قهرمان»، به‌عنوان یکی از فیلم‌های بخش رقابتی هفتادوچهارمین جشنواره فیلم کن پذیرفته شده است. کمپانی فرانسوی «ممنتو» که پخش بین‌المللی و مسئولیت اکران این فیلم در فرانسه را بر عهده دارد، به‌تازگی خلاصه‌ای کوتاه از داستان نهمین ساخته بلند اصغر فرهادی منتشر کرده است.
آنچه درباره «قهرمان» نوشته شده، این است که در مدت‌زمان دو ساعت و هفت دقیقه آن شاهد روایت قصه شخصیتی به نام رحیم هستیم که به دلیل ناتوانی در پرداخت بدهی‌اش در زندان به سر می‌برد؛ اما در دو روز مرخصی در تلاش است شاکی خود را با پرداخت بخشی از بدهی متقاعد به پس‌گرفتن شکایت خود کند؛ اما اتفاقات آن‌گونه که برنامه‌ریزی شده، پیش نمی‌رود.
مجله سینمای ایتالیا (Cinematografo) نیز خلاصه داستانی درباره «قهرمان» منتشر کرده و در بخشی از شماره جدید خود که به فیلم‌های مهم جشنواره کن پرداخته، آورده است: «قهرمان، فیلم جدید اصفر فرهادی کارگردان ایرانی برنده دو جایزه اسکار است. داستان این فیلم درباره مردی است که به دلیل بدهی در زندان است؛ اما وقتی آزاد می‌شود، متوجه می‌شود نامزدش یک کیف پر از پول پیدا کرده؛ اما تصمیم می‌گیرد از این پول استفاده نکند. زمانی که خبر این اقدام انسان‌دوستانه او در شهر می‌پیچد، به چهره‌ای شناخته‌شده تبدیل می‌شود و اهالی شهر برای کمک به او دست‌به‌کار می‌شوند و…».
استودیو آمازون حق پخش فیلم «قهرمان» را در آمریکا در اختیار دارد و کمپانی فرانسوی ممنتو پیکچرز، تهیه‌کنندگی و فروش بین‌المللی فیلم «قهرمان» را بر عهده دارد و این فیلم را در فرانسه نیز اکران خواهد کرد. همچنین کمپانی «لاکی رد» نیز فیلم جدید فرهادی را در ایتالیا اکران خواهد کرد. فیلم «قهرمان» به‌عنوان یکی از ۲۴ فیلم بخش رقابتی اصلی هفتادوچهارمین جشنواره فیلم کن با آثاری از کارگردانان سرشناسی مانند «وس اندرسون»، «نانی مورتی»، «شین بیکر»، «فرانسوا اوزون»، «پل ورهوفن» و «شان پن» برای کسب نخل طلای بهترین فیلم رقابت می‌کند.
اما اصغر فرهادی پنج سال پس از ساخت فیلم «فروشنده» بار دیگر در کشورش و با عوامل ایرانی تجربه دیگری را رقم زد. در این فیلم امیر جدیدی، محسن تنابنده، فرشته صدرعرفایی، سارینا فرهادی و جمعی دیگر از بازیگران که اغلب آنان چهره‌های جدید هستند، مقابل دوربین فرهادی رفته‌اند. «قهرمان» فرهادی در آینده‌ای نزدیک در یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای هنری جهان رونمایی خواهد شد و واکنش‌ها بعد از تماشای فیلم می‌تواند ارزیابی دقیق‌تری درباره رویکرد تازه فرهادی در فیلمش ارائه دهد و میزان موفقیت فیلم را در ادامه حضورهای جشنواره‌ای‌اش مشخص‌تر کند؛ اما نمی‌توان از این حقیقت به‌راحتی گذشت که اصغر فرهادی سال‌هاست به‌عنوان یکی از پرافتخارترین سینماگران کشورمان دستاورهای یگانه‌ای برای سینمای ایران داشته و راه بسیاری از سینماگران جوان را به رویدادهای هنری معتبر جهان هموارتر کرده است. بی‌اغراق نیست اگر بگوییم که به جز ما ایرانی‌ها، قطعا بسیاری از سینما‌دوستان در سراسر دنیا هم منتظر فیلم جدید اصغر فرهادی هستند؛ چرا‌که او سال‌هاست زبان مشترک صحبت با مردم جهان را از طریق فیلم‌هایش پیدا کرده است. چنانچه روزنامه ال موندو اسپانیا در نوشتاری «همه می‌دانند» فرهادی را فیلمی اسپانیایی و در‌عین‌حال جهان‌شمول توصیف کرد.
لوییس مارتینز منتقد سینما و فرستاده ال موندو به جشنواره کن نوشت: «بیشتر داستان‌های فرهادی در ایران روی می‌دهد؛ ولی همگی آن‌قدر انسانی، آشنا و در‌عین‌حال ساده هستند که مثل «همه می‌دانند» حتی می‌توانند در دهکده‌ای نزدیک مادرید اتفاق بیفتند. به زبانی دیگر سینمای او آن‌قدر رمز‌آمیز و در‌عین‌حال شفاف است که با هر تماشاگری ارتباط برقرار می‌کند و نمی‌دانیم که آیا ما بخشی از داستان او هستیم یا نه؟ و در نهایت تردید ما تأییدی است؛ بله عضو آن هستیم. «همه می‌دانند» که گشایشگر جشنواره کن بود، اسپانیای واقعی است. در این داستان که در یک روستای منطقه کاستیل (مرکز اسپانیا) جریان دارد، خود ما اسپانیایی‌ها حاضر هستیم؛ اما می‌تواند ایران هم باشد. تومبوکتو (مالی) هم می‌تواند باشد. بر همین مبناست که کارگردان فیلم تأکید می‌کند: آنچه فرهنگ‌های گوناگون را به یکدیگر پیوند می‌دهد، بسیار بیش از عوامل جدایی آنهاست. فرهادی بار دیگر از حرکات نمایشی دوری کرده تا واقعیت را از درون بسازد. این‌گونه مکان و منشأ تأثیر‌گذار نیست. عملکرد او در تمام ساخته‌هایش در همین چارچوب بوده؛ از شاهکار «جدایی نادر از سیمین» تا اثر تقریبا بی‌نقص «فروشنده» و اکنون در فیلم تازه خود. از منظری ممکن است فیلم تازه، هیجانی همانند کارهای بزرگ قبلی او نداشته باشد؛ ولی باز هم به تجزیه و تحلیل «دروغ» و بازگشت به آن و همچنین گذشته اغواگر تحریف‌شده و در‌عین‌حال دردناک برمی‌گردد. باز هم خانواده به شکل جامعه‌ای مرموز ترسیم شده و آن‌قدر به ما نزدیک است که سخت می‌توان فهمید ما عضوی از آن هستیم یا اوست که ما را در بر گرفته است. سال‌ها از توان فرهادی برای به‌تصویر‌کشیدن جامه ایران تمجید شده است و اکنون او در پی روایت‌های جهان‌شمول در ریشه‌های بومی هر محل است. او در فیلم تازه خود با همان شیوه‌های خویش، ویژگی‌های جامعه روستایی را بیان می‌کند و در لحظاتی ما را شگفت‌زده می‌سازد. به‌خوبی درون‌مایه‌های نفرت را به تصویر می‌کشد و همچنین خصومت‌های ویژه یک روستای آفتاب‌گیر را یادآوری می‌کند».
فرهادی بارها در گفت‌وگوهایش از تجربه زیستی‌اش برای به‌تصویر‌کشیدن ایده‌هایی که مکتوب می‌کند، صحبت کرده. قطعا بسیاری از علاقه‌مندان آثارش نیز در میان کارنامه پر‌افتخار او به فیلم‌هایی تعلق خاطر بیشتری دارند. چنان‌که برخی با نگاهی سخت‌گیرانه، مسیر فیلم‌سازی او را از فیلم «گذشته» به بعد قابل قیاس با تجربه‌های پیشینش نمی‌دانند و معتقدند که به‌نوعی فرهادی خودش را تکرار کرده است. با‌این‌حال باید منتظر ماند و دید جدیدترین تجربه سینمایی او با بازیگرانی ایرانی در کارنامه او چه جایگاهی خواهد داشت و در جشنواره فیلم کن چه امتیازی خواهد گرفت. به بهانه حضور «قهرمان» در جشنواره فیلم کن در مطالب پیش‌رو نظر منتقدان و سینمانویسان مطرح را درباره کارنامه فرهادی در چند سال گذشته و سیر فیلم‌سازی او می‌خوانید.
شرق/ شماره ۴۰۲۶ – ۱۴۰۰ سه شنبه ۲۵ خرداد