اشتراک گذاری
‘
امسال جایزهی نوبل ادبیات به شاعر آمریکایی لوئیز الیزابت گلوک (گلیک)- Louise Elizabeth Gluck (Glick) تعلق گرفت. در ایران این شاعر و آثارش چندان شناخته شده نیست. البته برای نخستین بار لوئیز الیزابت گلوک توسط فریده حسن زاده عرفی شده است؛ در کتاب «ردِ پای عشق در شعر زنان جهان از هزاره های قبل از میلاد تا امروز» به علاقمندان شعر معرفی شده، کتابی که چندی پیش توسط نشر فردا به چاپ رسید. مترجم کتاب برای آشنایی بیشتر با این شاعر نوبلیست، بخش مربوط به معرفی این شاعر را از کتاب مورد اشاره، در اختیار مد و مه قرار دادند که در ادامه می خوانید:
اشعاری از لوئیز الیزابت گلوک
ترجمه ی فریده حسن زاده
شعر ِاین شاعر امریکایی،شعر بسیار فکور و پرباری ست با ریشه هایی دراساطیر و تاریخ و روانشناسی اما در قالب کلماتی ساده و همه فهم. از خواننده های تخصصی وحرفه ای شعربا تحصیلات آکادمیک تا اقشار ِمختلف جامعه که دریافت شان از روزمرگی و مشغولیات ذهنی مآنوس شان فراتر نمی رود، شعر لوئیز گلوک تفکر برانگیزو پرمعناست و برامکانات ذهنی ِمخاطب می افزاید. به طورمثال درشعر"دَم ِملامت گر" خواننده می تواند، راوی را هم خدا بینگارد و هم مادر.
لوئیز گلیک که متولد نیویورک سیتی ست تحصیلاتش را در دانشگاه کلمبیا به پایان رسانده است.در سال 1993 جایزهی پولیتزررا برد ومی شود گفت تقریباهمه ی جوایز مهم و معتبر آمریکا را برده است چندان که اگر بخواهیم فهرستی ازآن تهیه کنیم باید حداقل سه صفحه رابه ان اختصاص دهیم!
اعتراف
راست نیست اگر بگویم
هیچ واهمه ای ندارم از چیزی.
می هراسم از بیماری ، خواری .
مثل همه ، رؤیاهایی دارم.
اما آموخته ام پنهان شان کنم
برای مصون ماندن از گزند خوشبختی:
شادی ها ، خشم ِ سرنوشت را بر می انگیزند
خواهرانی را ماننده اند شریر
که در نهایت
هیچ احساسی به یکدیگر ندارند جز حسد.
رؤیا
چیزی به تو بگویم: هر روزآدم ها می میرند.
و این آغازی دیگر است.
هرروز در مرده شوی خانه ها ،
بیوه های نو زاده می شوند
یتیمانی نو. آن ها خاموش وخیره بر جایگاه
باانگشتان ِ دستشان فرورفته در یکدیگر
می کوشند کنار بیایند با وضع تازه.
آن گاه نوبت تدفین فرا می رسد،
برخی بار ِ اولشان است.
می هراسند از گریستن
و گاه ار نگریستن.
نمی دانند چه کنند تا لحظه ای که کسی
زیر ِ گوششان بگوید وکلامی بیابند برای وداع با مرده
یا مشتی خاک بریزند در دهان ِ باز ِ گور.
سپس همه به خانه باز می گردند ،
که ناگاه پر شده است از جمعیت.
متین و موقر ، بیوه بر مبل می نشیند
تا دیگران در صفی آرام و منظم
یک به یک به اونزدیک شوند ،
گاه دستش را در دست گیرند ،
گاه در آغوشش کشند
او برای هر کس ،کلامی می یابد ،
تشکر می کند برای تشریف فرمایی شان .
در دل آرزو می کند همه شان بروند.
کشش عجیبی دارد برای بازگشتن به گورستان
به اتاق بیمارستان.
می داند که ناممکن است.
اما آرزویی جز بر گشتن به گذشته ندارد .
فقط کمی ،
نزدیک ِ نفس های آخر ِ او
و نه چندان دور چون روز عروسی
و لحظه ی نخستین بوسه.
زنبق سفید
شب ها دیگر بار سرد شده اند ،
همچون شب های اوایل ِ بهار، و آرام شده اند دیگر بار .
آیا حرف زدن بر می آشوبد آرامش ات را ؟
اکنون تنهائیم ما و دلیلی برای سکوت نیست.
آیا می توانی ماه ِ کامل را رؤیت کنی
بر فراز ِ باغ؟ این آخرین بار است که می بینمش.
بهاران ، وقتی ماه در می آمد ، زمان ابدی می نمود.
برفدانه ها رقصان میان ِ زمین و آسمان ،
و فرو افتادن ِ بذرهای خوشه ای ِ افراها
در توده های پریده رنگ . سپید و سپید تر ،
ماه درخشیدن می گرفت بر فراز درخت غان.
و در خم ِ کوچه باغها ، که فاصله می افتاد میان درختان ،
برگ های نخستین نرگس های زرد
به نقره ای می زد زیر ِ نور ِ ماه .
ما ، همزمان چنان نزدیک شده ایم به پایان ِ راه
که دیگرخیلی دیر است برا ی ترسیدن .
من که خود دیگر شک دارم
حتی معنای پایان را بدانم.
و تو ، که عاشق مردی بوده ای —
از پس ِ نخستین تپش ها
آیا شادی را بی صدا نیافتی
همچون ترس؟
شقایق
عظیم ترین موهبت ها نه در قدرت افکار است .
احساسات :
آه ، سرشارم از آن ها ؛ چیره اند بر من.
خدایی دارم در آسمان ها که خورشید را آفرید ،
ومن شکفتم به خاطرش ، و بنمودم به او آتش ِ دل را ،
شعله ور چون حضورش.
چیست چنین شکوهی اگر نیست تپش های دل ؟
آه خواهران و برادران ِمن !
آیا زمانی چون من بودید
یش از آن که به هیئت ِ انسان در آئید؟
آیا روا داشتید به خودیکبار شکفتن را
آگاه از اولین و آخرین بار؟
زیرا در حقیقت
من به شیوه ی شما سخن می گویم اکنون.
ومن سخن می گویم زیرا پرپر شده ام دیگر.
زنبق طلایی
در انتهای ِ رنج های من
دری بود.
بالای سر ، صداهایی ، تکان ِشاخه های ِ کاج .
سپس هیچ. خورشید ِ کم سو
خاموش شد بر فراز ِ زمین ِ خشک.
هولناک است هشیار ماندن
و ادامه دادن
مدفون در خاک ِ تیره.
آن گاه همه چیز تمام شد:
بلایی که از آن می ترسیدی ،
بدل گشتن به روح و ناتوان از سخن گفتن ،
ناگاه تمام شد ،
گور ، دیگر تنگ نبود.
و من احساس ِ گنجشکان را داشتم
پرواز کنان میان بوته های سبز.
برای تو که به خاطر نمی آوری
زندگی ِ پس از مرگ را
برای تو فاش می گویم که
دیگر بار به سخن در آمدم :
هر آن چه از دنیای فراموشی باز می آید
برای بازیافتن صدایی می آید:
فواره ای بلند سر بر کشید
از دل ِ زندگانی ِ من ،
سایه هایی آبی ِ آبی بر آب های نیلی.
هراس ِ تدفین
کنار ِ قبر ِ خالی، به سپیده دم
جسد منتظر است.
روح ، هنوز کنار ِ او نشسته است ، بر تکه سنگی –
دیگر دمیده نخواهدشد در کالبدی.
به تنهایی ِ تن بیندش.
شب ِ اول ِ قبر
سایه اش کمر شکسته پرسه می زند
در آن یک وجب جا
از پس آن سفر ِ طولانی.
و چر اغ های ِ شهر ،
سوسوزنان از دور
دیگر درنگ نمی کنند روی ِ او
ضمن ِ تابیدن بر ردیف ِ گورها.
چه دور به نظر می آیند
درهای چوبی ِ خانه ها ، و نان و شیر
به قلوه سنگ هایی می ماند روی میز.
نخستین خاطره
سال ها پیش
جریحه دار شد خاطرم.
زیستم
به امید ِ گرفتن ِ انتقام
از پدرم ، نه به خاطر ِ وجود ِ او
که به خاطر ِ وجود ِ خودم : از همان اول ،
از بچگی دریافتم که رنج یعنی
دوست داشتن
و دوست داشته نشدن.
نفخه ی ملامتگر
آن گاه که شما را آفریدم ، عاشقانه دوستتان داشتم.
امروز اما جز ترحم احساسی ندارم.
هرچه نیاز داشتید عطا کردم به شما:
زمینی حاصلخیز زیر ِ پایتان
و آسمانی آبی بالای سرتان-
هر چه دور تر می شدم از شما
عیان تر می دیدمتان .
ارواح ِ شما می باید عظیم تر شده باشند تا اکنون ،
نه آن چنان که امروزند ،
به گونه ی اشباحی بس وراج .
چه نعمت ها که ارزانی تان داشتم،
شکوه ِسپده دمان ِ بهاری ،
"زمان " که ندانستید چه کنید با آن ،
موهبتی که ارزانی ِ زمانه داشتید .
آرزوهایتان هر چه بود
خود را در باغ نخواهید یافت ،
میان ِ گیاهان ِ بالنده .
زندگی ِ شما بی شباهت به روند ِ گیاهی
راه خودرا خواهد رفت :
در مسیر پرواز پرنده
با آغاز و پایانی رام و آرام –
با آغاز و پایانی ،
به شکل ِ پژواک ِ پلِ
پروازی از شاخساران ِ درخت ِ غان
تا شاخساران ِ درخت سیب.
تابستان
به خاطر آور روزهای آغاز ِ خوشبختی را ،
چه نیرومند بودیم ، گیج ِ آن همه تمنا ،
تمام ِ روز با هم ، تمام ِ شب با هم
تابستان بود ،
گویی همه چیز ناگهان رسیده و آماده ی چیدن بود.
گرما ، شب و روز پس می زد رو اندازها را
گاه نسیمی می وزید و
بیدی می نوازید شیشه ی پنجره را.
اما ما انگار گم شدیم آرام آرام ،
حس نمی کردی تو؟
بستر به تخته پاره ای می مانست رها در آب
که از سواحل ِ ما دورتر و دورتر می شد
وسرانجام در جزیره ای کناره گر فت
که هیچ نیافتیم در آن.
نخست خورشید ، سپس ماه ، تکه تکه شدند ،
سنگ ها باریدن گرفتند از بیدها.
چیزهایی کاملا قابل رؤیت برای همگان.
سپس وسعت ِ بی کرانه تنگ تر و تنگ تر شد .
سوز ِ سردی وزیدن گرفت شب ها
آویزهای بید، برگ به برگ
به زردی گراییدند و ریختند .
و در هر یک از ما انزوایی عمیق رخنه کرد ،
و ما سکوت کردیم در این باره ،
و در باره ی فقدان ِ تاسف.
دیگر بار بازیگرانی شدیم ، شوی ِ من !
آماده ی از نو آغاز کردن ِ سفر.
تولد دیگر
عشق ِ زندگی ِ من ، رفته ای از دست و
من دیگر بار جوانم.
سال ها سپری شده اند
هوا را نغمه های دلکش آکنده اند ؛
در باغچه درخت سیب را دیگر بار
شکوفه ها آراسته اند.
می کوشم بازت گردانم ،
این است انگیزه ام برای نوشتن.
اما برای همیشه رفته ای از دست ،
همان گونه که در رمان های روسی می گویند ،
اصطلاحی که به یاد نمی آورم –
چه وفوری ست در این دنیا
پر از چیزهایی بی ربط به من –
به شکوفه های پر پر شده می نگرم ،
رنگ ِ رخ باخته ،
اما گلبرگ های پلاسیده ی زرد ِ زرد
گویی قطره های تشنه ی بارانند
فرو باریده بر چمن ِ سبز ِ سبز.
چه هیچ بودی ، که چنین آسان
بدل شدی به عکسی ، عطر ی –
همه جا هستی ،
سرچشمه ی رنج ِ جانکاه ِ جاودانگی.
اسطوره ی ایثار[1](هادس و پرسفونه)
آن گاه که هادس دلش را در بند ِ این دوشیزه یافت
زمینی برای او باز آفرید در دل ِ دنیای زیر ِ زمینی ،
با همان کوهسارها و چشمه سارها ، گلزارها و دشت و دمن ها
اما مزین به حجله ای.
همه چیز عینا همان ، حتی خورشید ،
زیرا طاقت فرسا می نمود برای دختری جوان
رانده شدن از دنیای نور و روشنایی به ژرفای ظلمات.
اندیشید ، اندک اندک باید شب را آشنا کند با او ،
نخست به شکل ِ سایه ی رقصان ِ برگ ها بر شاخسارها
سپس نوبت ِ ماه می رسید ، و ستارگان .
و یک شب دیگر نه ماه و نه ستارگان.
باید به تاریکی خو می کرد پر سفونه ، آرام آرام.
باورداشت که او سرانجام آرام بخش خواهد یافت تاریکی را.
جایی عین دنیایی که او رااز آن ربوده بود
اما لبریز ِعشق.
و مگر نه این که هر جان را نیازمند ِجانانی است؟
سال های طولانی منتظر ماند ،
گرم ِ باز آفرینیِ زمین ، محو ِ تماشای پرسفونه در دشت و دمن.
و پرسفونه غرق ِ بوییدن ِ عطر گل ها .
و هادس اندیشید آن که می بوید و می چشد
شکفتن و گل دادنش آرزوست، تن اش لبریز ِ تمناها.
مگر نه این که هر جان ِ خسته ای در شب
آرزومند ِگرمای تن ِیار است ،ره یافتن به اندرون ِ یکدیگر
برای شنیدن ِ صدای آرام ِ نفس ها که می گوید:
زنده ام من ، زیرا شنیده می شوم ،
وشنیدنی می یابی مرا. و تن های ما
پشت به دنیا ، رو به یکدیگر می کنند.
این بود خیالات ِ او ، سلطان ِ تاریکی ،
گرم ِ تماشای ِ دنیایی که برای عشقش باز آفریده بود.
غافل از فقدان ِ عطر در دنیای خود ساخته اش
نیز بی نصیبی ِ بی چون و چرای ِ پرسفونه
از خوردنی ها و آشامیدنی هادر دنیای مردگان.
گناه ؟ وحشت ؟ بیم ِ عشق؟
هادس را تاب ِ این تردیدها نبود ،
راست همچون عاشقان ِ دیگر.
رؤیا زده ، در پی ِ یافتن ِ نامی ست برای این مکان.
نخست می اندیشد : دوزخ ِ دیگر. سپس: باغ.
در نهایت این نام را بر می گزیند:
حجله گاه پرسفونه.
از زمین ِ شکافته ، نوری روشن می کند گلزار ِ زیر ِ زمین را ،
در نزدیکی حجله. هادس او را در میان بازوان خود می گیرد .
می خواهد بگوید:" دوستت دارم ،
دیگر هیچ چیز آرامش ِ تورا سلب نخواهد کرد."
اما می اندیشد این دروغی بیش نیست ،
پس حقیقت را می گوید:
"تو مرده ای ،
دیگر هیچ چیز آرامش ِ تو را سلب نخواهد کرد "
و این اظهار عشق را زیباترین آغاز می داند
برای پیوندشان ، و صادقانه ترین.
[1] پرسفونه(به یونانی: Περσεφόνη به انگلیسی: Persephone)، در اسطوره های یونان ملکه جهان زیرین است. یک زن جوان زیبا بود که همه او را دوست داشتند، حتی هادس (فرمانروای مردگان و دنیای زیرزمین) نیز او را برای خود میخواست.
یک روز وقتی پرسفونه در حال جمع کردن گلها در دشتی به نام انا "Enna" بود، ناگهان زمین شکافته شد و هادس از آن بیرون آمد و پرسفونه را ربود. هیچ کس غیر از زئوس و خدای جوان خورشید، هلیاس متوجه این ماجرا نشد. هنگامی که زمین زیر پای پرسفونه دهان گشود و او را به هادس رهنمون شد، پرسفونه فریادی از وحشت برآورد که دیمیتر صدای او را شنید و مشعل به دست، به جستجوی دختر خویش برآمد: کاری که در مراسم آیینی کورئه کاربرد یافت. سرانجام هلیاس آشکار کرد که چه اتفاقی افتادهاست. دیمیتر بسیار خشمگین شد و خود را در تنهایی اسیر کرد، و بدین سبب زمین حاصلخیزی خود را از دست داد. زئوس با دانستن این که این موضوع بیشتر از این نمیتواند ادامه پیدا کند، هرمس را نزد هادس فرستاد تا پرسفونه را آزاد کند. هادس با بی میلی این درخواست را قبول کرد. اما قبل از اینکه او آنجا را ترک کند، به او یک انار داد و وقتی او آن را خورد، ناچار بود نیمی از سال را نزد هادس در جهان زیرین باشد و نیمی را نزد مادرش روی زمین. وقتی پرسفونه نزد هادس است، دیمیتر دست از کار میکشد و به گیاهان اجازهٔ رشد نمیدهد و به کنجی میرود و بازگشت دخترش را انتظار میکشد و با بازگشت پرسفونه، دوباره به جهان میپردازد و از زمین گیاه میروید و جهان دوباره بارآور خواهد شد. صدای پای پرسفونه که نزد مادرش باز میگردد، برای زمین و گیاهان و جانوران به مانند پیک بهار است. در جهان زیرین پرسفونه هم ملکهاست و هم راهنمای ارواح مردگان در جهان هادس.
‘