نگاهی به مجموعه داستان «چه سینما رفتنی داشتی یدو؟!» نوشته قباد آذرآیین

پشت گویش‎ها، رفتار است. رفتاری که فرهنگ آن اقلیم را می‎نمایاند. چه سینما رفتنی داشتی یدو؟! با گویش آبادانی نوشته شده است. دقیقا به قول معروف « واو » ننداز به زبان آبادانی تحریر شده است. چیزی که اگر بخواهی به چگونگی پدیده چنین گویشی فکر کنی و بروی با رویکرد پژوهش آن را ورانداز کنی متوجه می‎شوی که وقتی می‎گویم پشت هر گویشی رفتاری است از چه حرف می‎زنم.

حرف من از آمدن قوم‎‎های مختلف به آبادان بود به‎دلیل استخدام شدن در شرکت نفت و همان‎‎هایی که از هرشهری آمدند، بعد از مدت کوتاهی با گویش آبادانی گفتند « مو آّبادانی‎ام » و چنین گویشی در افق آبادان سر زد.

قباد آذرآیین به خوبی از پس چنین زبان داستانی برآمده و در این داستان کوتاه آن‎چه مایه و دستمایه داستان است را ریخته در ظرف تا با مظروف همخوانی داشته باشد.

«او روز دریس کرده بودی چه جور! … . شلوار لی اصل آمریکایی… مکلون فرانسوی جیگری… کوش ئاکس زده… عینک ریبن… مو‎ها فیت زده خشک. بو ادوکلن بامبوست داشت گیجم می‎کرد… قد و بالاته سیل کردم… بلند سوت زدم و گفتم: ماشالا! سی تیپ! چه خبره کا؟!» صفحه ۹

این مونولوگ، مرا برد به چیزی حدود چهل سال پیش، درست روبه‎روی سینما رکس. کنار کافه قنادی لادن که جوان‎ها می‎ایستادند و با هم گپ می‎زدند. مکلون جیگری، دقیقا همان مکلون جیگری بود که بیشتر جوانان می‎پوشیدند. این حس نوستالوژیک مرا برد به آن وقت و آن زمان در آن دیار که آبادان بود و در تمام کشور فقط یک آبادان بود و بس. آبادانی با آمیزه‎ای از اقوام مختلف که هنوز که هنوز است برای خودم سئوال بر‎انگیز است که چرا دارای آن چنان فرهنگ و زیر ساختی غنی بود که هیچ کس « من » نبود. بلکه همه کس « مو » بود و ادای هر واک این « مو» رفتاری را القا می‎کرد که شاید بوی « خنجر بالی » یا «سرتاسر » می‎دهد. شاید هم بوی صمیمانه « آزاد » بازی مان در کوچه پس کوچه‎‎های خاکی احمد آباد با شانه انداختن به بالا یا با یله دادن بر ترک دو چرخه «هرکولس».

قباد آذر آیین، نثر روان و صمیمی دارد و به راحتی می‎شود در قلمش دید و حس کرد. شخصیت‎‎های داستانش را خوب می‎شناسد و با دستمایه قرار دادن رفتار شناسی، نگاه نافذ خویش را متمرکز می‎کند روی معرفی شخصیت‎‎های داستان و گاهی با آمیزه‎ای از طنز، تلنگری هوشیارانه به ذهن مخاطب می‎زند.
آذر آیین، با توجه به داستان و شخصیت‎هایش، زبان و لحن مناسب را بر می‎گزیند که در این محموعه داستان نیز به‎درستی از عهده کار برآمده است.

رویکرد نویسنده به روایتی با این مضمون، نشان از تسلطش بر زبانی است که لایه لایه زیر ساخت چنین فرهنگی را می‎شناسد، بعد واژه را انتخاب می‎کند با بار معنایی خودش که جایی دیگر چنین معنایی نمی‎دهد و درست می‎نشاندش آن‎جا که باید بنشیند تا تلنگری بزند به ذهن مخاطب، بویژه کسی که در آبادان رشد کرده و از جای جای آن شهر نفت خیز با صدای « فیدوس » خاطره‎‎هایی از « رادیو نفت ملی» را می‎پاشد توی ذهنت. ذهنی که سال هاست از آن‎جا و این‎جا، پژواک غم را برایت تداعی می‎کند و » یدو »‎ها را جار می‎زند :

« چه سینما رفتنی داشتی یدو»؟!

انتشار در مد و مه: ۸ تیر ۱۳۹۰