منتقدان از نگاه نویسندگان بزرگ (۲)

اظهار نظر نویسندگان در مورد منتقدان اغلب ضد و نقیض است، گاه با دلخوری، گاه از سر احترام و… در روزهای گذشته یک بخش از تظر منتقدان در باره نویسندگان را خواندیم، امروز بخش دیگری از آن را می‎خوانیم که دربردارنده نکات جالب توجهی‎ست، در آینده می‎کوشیم گزیده‎ای از نظر نویسندگان داخلی درباره منتقدان را هم به همین شکل منتشر کنیم.

***

منتقد بودن عبارت است از داوری کردن در باب ارزشها.

ریچارد دز

نقد فقط باید این را معلوم کند که هنرمند چه می‎خواسته بگوید و آیا آنچه را می‎خواسته‎ بگوید، توانسته یا نه.

جویل اسپنگارن

در رابطه میان هنرمند و منتقد، همه چیز در چارچوب قدرت صورت می‎گیرد و جالب‎ است که منتقد هرگز این واقعیت را از نظر دور نمی‎دارد که در این رابطه تنها قدرت‎ اوست که ضعیف است، حتی اگر سعی کند حقیقت را پشت لحن پرخاشگری پنهان‎ کند. حال آنکه هنرمند دائما برتری معنوی‎ خود را از نظر دور می‎دارد. عدم وجود یک‎ دید همه‎جانبه در مورد هنرمند را می‎توان‎ به عاطفی بودن حساسیت-و مطمئنا-به‎ حس سوء ظن کم‎وبیش قدرتمندی که در وجود اوست، نسبت داد.

هنرمند همواره معتقد است که منتقدان‎ همیشه علیه او هستند-و همیشه هم علیه‎ او خواهند بود-زیرا حافظه‎ی انتخابگر او به نحوی بدخیم به عقده‎ی سوء ظن او دامن‎ می‎زند.

فرانسوا تروفو

در وجود یک نویسنده باید در آن واحد یک‎ متفکر، یک هنرمند و یک ناقد با هم مشغول‎ کار باشند. وجود یکی از این مفروضات کافی‎ نیست. متفکر، فعال و دلیر است. پاسخ‎ چراها را می‎داند، هدفهای نهایی را می‎بیند و نشانه‎های راهنما را مشخص می‎کند.

هنرمند احساساتی است و عواطف زنانه دارد. از هر طرف محاط در این سؤال است که‎ چگونه کار را باید انجام داد. به دنبال چراغ‎ راهنما می‎رود، نیاز به فارغ شدن دارد. وگرنه‎ پخش‎وپلا می‎شود و تجزیه می‎گردد. اگر از این تعبیر نرنجید، می‎گویم هنرمند اندکی‎ خل است. ناقد باید از متفکر هشیارتر و از هنرمند بااستعدادتر باشد. ناقد آفریننده نیست، بسیار سنگدل است.

آلکسی تولستوی

تا زمانی که در یک جامعه میان مردم بر سر مضامین اخلاقی و مذهبی اتفاق نظری وجود نداشته باشد، نقد ادبی نمی‎تواند موجودیت‎ مستقلی داشته و نسبت به معیارهای مذهبی‎ و اخلاقی بی‎تفاوت باشد.

تی. اس. الیوت

شما نمی‎توانید مقاله‎ی برجسته‎ای در مورد آنچه که دیگری آن را آفریده است بنویسد، نقد همین است.

وریس یان

نقدهای بد، مؤلف را بهتر از الکی که میوه‎ای‎ را در خود نگاه می‎دارد، حفظ می‎کنند.

ژان یلهام

در شناخت و بازنگری وحدت کلی هر اثر، نویسنده‎اش ناتوان می‎ماند. بیگانه‎ای باید بود تا بتوان آن را شناخت. این خواندن کامل، کنش نقادانه است. وحدت دیرپایی در هر اثر وجود دارد. وحدتی سخت روشنگر، که‎ آن را می‎توان وحدت نهایی میان پاره‎های‎ وابسته هر اثر خواند. شناخت این وحدت‎ کار ناقد است.

ژرژ پوله

اگر منتقد به جای نقد آثار دیگران همت به‎ انشاء اثری از خویش بگمارد بهتر است. هرچند نتواند اثری عالی به وجود بیاورد.

ورد زورت

منتقد همواره قاضی ادبیات خوانده شده‎ است. نه بدین لحاظ که نسبت به شاعر از منزلتی رفیع‎تر برخوردار است، بلکه‎ همان‎گونه که تکیه زدن قاضی بر مسند قضاوت مبتنی بر دانش قضایی اوست. منتقد نیز باید درباره ادبیات اطلاعاتی داشته باشد. ادبیات مکاشفه‎ای انسانی است. وحی بشر بر بشر و نقد نیز مشتی احکام و فناوری‎ نیست، بلکه آگاهی از آن وحی و داوری‎ نهایی بشر است.

نورتروپ فرای

امروز هرکس که می‎نویسد، و هرچیزی‎ که می‎نویسد-رمان یا مقاله، شعر یا تئاتر- از نبود یا قلت نقد، یعنی نبود یا قلت داوری‎ روشن، عاری از سستی، سرسخت و خالص، می‎نالد. در آرزوی چنین داوری‎ای، شاید خاطره‎ی نیرو و جدیتی که شخصیت پدر بر طفولیت ما بازمی‎تاباند، پنهان داشته می‎شود. از نبود نقد رنجه‎ایم، به همان شیوه‎ای که‎ از نبود یک پدر، در دوران بزرگی خود رنج‎ می‎بریم.

امّا اکر سلاله‎ی منتقدان نابود شده یا در حال‎ نابود شدن است، برای این است که سلاله‎ی پدران نابود شده یا در حال عقیم شدن است. ما، که مدتهاست یتیم شده‎ایم، یتیم‎هایی‎ به دنیا می‎آوریم، چرا که خود از پدر شدن‎ عاجزیم.

ناتالیا گینزبورگ

فکر می‎کنم نقدنویسی برای نویسنده از این‎ جهت که از نقد بی‎پرده‎ی خویش حیرت‎زده‎ می‎شود و پی می‎برد چقدر خلاصه کردن طرح‎ داستان و طرح آزادانه‎ی واکنش حسی صادقانه‎ی ناقد در برابر اثر سخت است، مفید باشد. اما نقدنویسی نباید به صورت عادت درآید، چون کم‎کم نویسنده را ملاّ لغتی می‎کند و او را ترغیب می‎کند که فکر کند داستان کاری‎ جمعی و یکی از انواع چیزهای فنی، و تخیل یک فعالیت عقلانی و اجتماعی است، که‎ همه این تصورات مخرب است.

جان آپدایک

با نقد هم باید منتقدانه روبرو شد.

پل ریکور

کار منتقد این است که دو شخص را در برابر یکدیگر قرار دهد که اگر او نمی‎بود، شاید با یکدیگر آشنا نمی‎شدند. و با این حال‎ وجودشان برای یکدیگر ضروری است: نویسنده و خواننده. منتقد، به قول موریس‎ بلانشو “دلال شرافتمند” است. در نظر اول‎ چنین می‎نماید که با این تعریف، وظیفه‎ی او به پایان می‎رسد: همین‎که مراسم آشنایی‎ صورت گرفت، منتقد باید کنار برود. در مدارکی که یک سویش نویسنده و سوی‎ دیگرش خواننده است، منتقد واسطه‎ای بیش‎ نیست، اما با نظری دقیق‎تر می‎بینیم که‎ منتقد نه خود نویسنده بلکه نوشته او را با خواننده آشنا می‎کند.

برنار پنکو

منتقدی که به غافل بودن از همه‎ی پیوستگی‎های تاریخی قانع باشد، دائم در داوری‎های خود راه خطا خواهد پیمود. وی‎ نخواهد توانست که بداند کدام اثر اصیل‎ است و کدام یک زاییده‎ی دیگری است و در نتیجه‎ی غفلت از اوضاع تاریخی، دائم در فهم آثار معین هنری دچار لغزش می‎گردد. منتقدی که یا کم تاریخ بداند و یا اصلا نداند به حدس‎زدنهای بی‎ربط گرایش پیدا می‎کند.

رنه ولک

نقد همانا تلقی ادبیات به منزله‎ی قلمرو ارزشهاست.

ژ. س. کارلونی

نقد یک نظرپردازی بی‎فایده نیست، بلکه‎ وظیفه‎ای اخلاقی و به همان اندازه ادبی‎ است.

سن مارک ژیراردن

هنرمند فرصت گوش کردن به منتقد را ندارد. نقدها را معمولا کسانی می‎خوانند که‎ می‎خواهند نویسنده شوند، ولی آنهایی که‎ می‎نویسند یعنی نویسنده‎اند، وقت خواندن‎ مطالب منتقدها را ندارند. نقاد برای هنرمند می‎نویسد. مقام هنرمند بالاتر از نقاد است، چون هنرمند با نوشته‎هایش بر نقاد تأثیر می‎گذارد و او را هدایت می‎کند؛ امّا آنچه‎ منتقد می‎نویسد، بر همه تأثیر می‎گذارد الاّ هنرمند.

ویلیام فاکنر

[منتقدان‎]هیچ تأثیری روی من نگذاشته‎اند؛ فقط به این دلیل ساده که من هرگز نقدهای‎ آنها را نخوانده‎ام. هیچ‎یک از آثار من برای‎ شخص یا مخاطب خاصی نوشته نشده، بلکه‎ سعیم صرفا این بوده که کارم را به نحو احسن انجام بدهم و بعد فکرش را از سرم‎ بیرون کنم. به نقادان هم علاقه‎ای نداشته‎ام، چون آنها با گذشته و آثاری که نوشته شده، سروکار دارند، اما من به آنچه از این پس به‎ وجود خواهد آمد، علاقه‎مندم.

آلدس هاکسلی

گاهی بررسی‎ها و نقدهای آثارم را می‎خوانم، امّا بدون استثنا همه نقدهایی را که برایم‎ می‎فرستند، مطالعه می‎کنم. مقالات انتقادی‎ به نوبه‎ی خود خیلی جالب است. البته صرف‎ دیدن اینکه کسی کار آدم را بخواند، درک‎ تحسین کند و واکنش نشان بدهد.

لذت‎بخش است. . . خواندن نقدهای متوسط شتابزده که هدف مشخصی را دنبال‎ نمی‎کنند، موجب گمراهی نویسنده می‎شود. من خواندن آنها را توصیه نمی‎کنم.

جویس کرول اوتس

آه از این منتقدان! منتقدان مرا مثله کرده‎اند. مرا در نهایت عشق یا نفرت تشریح و یا تکه‎تکه کرده‎اند. انسان در آثارش نیز، چنان‎ که در زندگی‎اش، نمی‎تواند همه را راضی‎ نگاه دارد. همیشه همین‎طور است.

پابلو نرودا

به یک اعتبار، نقد ادبی بسیار دشوارتر از آفرینندگی است. مثلا قصه‎نویس می‎تواند به هوش خود اعتماد و بدان تکیه کند و نیازی به این کوشش ندارد که گزینش‎های‎ هوش را بفهمد. حال آنکه منتقد موظف‎ است پاسخ همه پرسش‎ها را ارائه کند. وی‎ باید به صراحت سودمندی‎های کتاب را بیان‎ کند. علت علاقه‎ی خود را به این کتاب بگوید و در باب آن داوری‎های مطلق و معتبر ابراز دارد.

آلن رب-گری‎یه

منتقدبودن مثل هنرمند بودن یک قابلیت‎ ذاتی می‎خواهد.

وودی آلن

نقد یعنی جستجوی همگانی برای رسیدن‎ به قضاوت حقیقی.

تی. اس. الیوت

نقد در نزد ما همان نوشته یا سخن رسمی‎ است که مردم انتظار دارند درباره ادبیات‎ گفته شود. در صورتی که بعضی‎ها دوست‎ دارند محدوده‎ی استعمال این کلمه را وسعت‎ بخشند تا شامل آنچه که بعضی‎ها در مجلات، درباره قصه‎های بی‎ارزش‎ می‎نویسند نیز بشود. در صورتی که من‎ معتقدم چنانچه ما راه استفاده از این اصطلاح‎ را در سخنان خود بررسی کنیم، خودبه‎خود متفق خواهیم شد که منظور از نقد، آن‎ مقالاتی است که در مجلات معمولی چاپ‎ می‎شود یا مجادلاتی که درباره یکی از شخصیتهای فلان داستان بین ما صورت‎ می‎گیرد یا کف زدن‎ها و تشویق کردن‎های‎ مردم. بنابراین منظور از نقد نوشته‎ای‎ مترقی و باارزش است.

ریچارد اوهمن

کار یک ناقد در درجه نخست نشان دادن‎ آن چیزهایی است که متن پنهان می‎کند و چیزهایی که متن نمی‎خواهد بیان کند. ناقد چون روانکاو با یاری علائم و نشانه‎ها می‎تواند ناآگاهی متن را کشف کند.

پیر ماشری

نقد برای نویسنده نوشته نمی‎شود، بلکه‎ برای مردم است. به آنها کمک می‎کند تا اثر فلان نویسنده را بهتر دریابند. توصیه‎ می‎کند که آن را بخوانند یا اصلا نخوانند. وظیفه نقد ارائه اطلاعاتی است در مورد فرم، سبک، شیوه و محتوای اثر، پس از ارائه‎ چنین اطلاعاتی منتقد می‎تواند نظر شخصی‎ خود را نیز ارائه دهد.

آلفرد آندرش

دیدن “رویداد” مسافران قله شهرت بر عهده‎ منتقد ادبی است.

لوین ل. شولینگ

هرکس دو حرفه دارد؛ یکی حرفه خودش‎ و دیگری منتقد بودن.

فرانسوا تروفو

تا آنجایی که می‎دانم هنرمندان همواره در زمینه هنرشان کاهلی داشته‎اند. نویسنده با خواندن شروع می‎کند، موسیقیدان با گوش دادن. هیچ‎کس قادر نیست چیزی را که از نزدیک نمی‎شناسد، ویران یا بازآفرینی‎ کند.

به یک معنا هر هنرمند، منتقد هنرمندان‎ پیش از خودش تلقی خواهد شد.

میشل سیمان