این مقاله را به اشتراک بگذارید
نوشتن زندگی، ژانری است که در ایران نادیده گرفته شده است اما در جهان ادبیات (رک و راست باشیم، کتاب یک تجارت است و برمبنای ارقام فروش، جهان ادبیات می‌شود کشورهایی که تیراژ معمولی کتاب‌شان ۳۰۰ هزار نسخه است و کتاب‌های یک نویسنده‌ی خوب به راحتی فروش ۱۰۰ میلیون نسخه‌ای را رد می‌کند) این ژانر، یکی از محبوب‌ترین، شناخته شدن‌ترین و عام‌ترین شاخه‌های کتاب محسوب می‌شود. لازم نیست تا مانند گذشته، چهره‌ای محبوب و شناخته شده باشید تا زندگی‌تان خریدار داشته باشد. هرکسی که حرفی برای گفتن داشته باشد، می‌تواند کتاب‌اش را به بازار عرضه کند و کتاب او، می‌تواند تبدیل به فروشی عالی هم بشود. نوشتن زندگی، همچنین یک تخصص محسوب می‌گردد.
این روزها، شغلی وجود دارد که تعریف معین خویش را دارد. به آدم‌های واجد شرایط پول مناسبی پرداخت می‌شود تا در زمانی کافی، زندگی چهره‌ای را بنویسند یا کمک کنند تا انسانی، زندگی‌اش را با همراهی این آدم، بنویسد. مایکل ایگناتیف یکی از این آدم‌هاست، ده سال به او حقوق پرداخت کرده‌اند و از طرف چند بنیاد از وی حمایت شده تا به گفت‌وگو با آیزایا برلین مشغول شود و عاقبت، با اجازه‌ی برلین، زندگی او را در قالب کتابی رمان‌گونه نوشته است. کتابی که جلد پنجم مجموعه‌ی کامل آثار آیزایا برلین است که نشر ماهی، چند سالی است انتشار آنرا در برنامه‌هایش قرار داده است.
روزی که نشر ماهی پروژه‌ی انتشار مجموعه آثار آیزایا برلین را شروع کرد (تاکنون جلدهای «ریشه‌های رومانتیسم» با ترجمه عبدالله کوثری، «مجوس شمال» و «کارل مارکس – زندگی و محیط» با ترجمه رضا رضایی و «آزادی و خیانت به آزادی – شش دشمن آزادی بشر» با ترجمه‌ی عزت‌الله فولادوند و عاقبت «زندگی‌نامه‌ی آیزایا برلین» نوشته مایکل ایگناتیف با ترجمه عبدالله کوثری منتشر شده‌اند) شاید انتظار این نمی‌رفت که یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های فارسی در حال عرضه باشد. به قول مدیران نشر، انتشار کامل این مجموعه، حداقل ده سال زمان خواهد برد. در فاصله‌ی سه ساله انتشار این مجموعه، یک اتفاق کوچک افتاده: چاپ نخست چهار جلد اول، با جلدهای گالینگور عرضه شده بود اما در نوبت‌های جدید انتشار، کتاب‌ها به صورت شومیز منتشر می‌شوند. تمامی کتاب‌ها یونیفرم واحدی دارند با رنگی مشکی که آقای برلین خیره به گوشه‌ای و کتابی در دست، رویشان نقش بسته است.
برلین چهره‌ای خاص و متمایز است. آشنایی با وی، مایه افتخار هر خواننده‌ی جدی فرهنگ و ادبیات خواهد بود. کتاب‌های وی تکان‌دهنده هستند، چون او نگاهی ویژه دارد به زندگی و به انسان‌ها و به سیاست و به فرهنگ. او در تمامی زندگی پر ماجرایش (تولد در لتونی در خانواده‌ای بورژوا، فرار از دست کمونیست‌ها، زندگی در انگلستان، فراگیری زبان و فرهنگ کشوری جدید و سرانجام گام به گام رد کردن پله‌های شهرت در محیط آکادمیک و سیاسی این سرزمین) تماشاگری متمایز بر کلیت انسان، جهان و فرهنگ باقی مانده و با نگاه تیزبین‌اش، آثاری ویژه منتشر ساخته است. البته اگر دست خودش بود، تنها یک کتاب منتشر کرده بود اما ویراستاری کارکشته نزدیک به سه دهه وقت گذاشت و سخنرانی‌ها، مقاله‌ها، کلاس‌های درس و همچنین صداهای ضبط شده‌ی برلین را تبدیل به انبوهی کتاب کرد که زیرنظر خود برلین ویرایش شده و عاقبت برای انسان معاصر، به ارث رسیدند.
«زندگی‌نامه‌ی آیزایا برلین» برای خواننده‌ای که چهار جلد قبلی ترجمه‌های وی را خوانده باشد، اثری گیرا، جذاب و جدی است که هر خط‌اش، او را به فکر و اندیشه و تصویری جدید می‌رساند اما اگر خواننده با آیزایا برلین آشنا نباشد یا با انبوهی از نام‌های فرهنگی، ادبی و سیاسی قرن گذشته آشنایی نداشته باشد (از ویرجینیا ولف و آنا آخماتوا گرفته تا چرچیل و انیشتن) کتاب برایش اثری سخت‌خوان خواهد بود که سر و ته‌اش را به هیچ عنوان نخواهد فهمید. کتاب از یک سو زندگی برلین است و از سویی دیگر، نگاهی به جهان معاصر. برلین ظهور کمونیست را دیده و در تمامی زندگی‌اش، با نگاهی آکادمیک، با این اندیشه مبارزه کرده است. وی لیبرالی انسان‌گرا بود و با وجود هویت جهود خویش، توانست مستقل بماند. او جنگ جهانی دوم را از نزدیک (در امریکا و به عنوان وابسته سیاسی انگلستان) دنبال کرد و در طول جنگ سرد، توانست به شوروی سفر کند. همچنین کشورهای گوناگونی را دید و کتاب، در نگاهی دیگر، تاریخچه‌ای مفصل از ظهور صهیونیسم نیز می‌باشد و در قلب تندروهای مذهبی یهود، می‌تواند اندیشه‌های شکل دهنده‌ی ماجرایی را توضیح دهد که بیش از شش دهه است جهان را دل‌مشغول خویش نگه داشته است. کتاب همچنین صحنه‌هایی است از زندگی آکادمیک انگلستان (با توصیف کامل جزئیات) و همچنین نگاهی است به آموزش در قرن بیستم، تفاوت‌های فرهنگی و هزار و یک مساله‌ی دیگر، که همگی به چهره‌ای برجسته و متمایز مانند آیزایا برلین، شکل داده‌اند. «زندگی‌نامه‌ی آیزایا برلین»، با حجم معقول خویش (۵۶۸ صفحه) کتابی است که در طول یک سال گذشته، نادیده گرفته شده است. این حق کتاب نیست. اگر به دنبال اثری حیرت‌انگیز هستند، سراغ کتاب‌های آیزایا برلین بروید. کسی پشیمان نخواهد شد: کتابی خوب، با ترجمه‌ای خوب با چاپی تر و تمیز. همه‌چیز مهیا است تا از خوانشی ادبی / فرهنگی، لذتی وافر ببرید.
زندگی‌نامه‌ی آیزایا برلین. مایکل ایگناتیف. ترجمه‌ی عبدالله کوثری. تهران: نشر ماهی. چاپ اول: پاییز ۱۳۸۹٫ ۲۰۰۰ نسخه. ۵۶۸ صفحه. ۱۱۵۰۰ تومان