چند نقد درباره فیلم دوران عاشقی ساخته علی رضا رئیسیان

۱

نگاهی به فیلم دوران عاشقی ساخته علی‌رضا رئیسیان

پایان نیمه باز!

نیره رحمانی/ مد و مه

دوران عاشقی ساخته علی‌رضا رئیسیان یکی از معدود فیلم‌های جشنواره امسال بود، که درمیان خیل فیلم‌های ساخته‌شده توسط جوان‌ها، امضای کارگردانی شناخته‌شده و باتجربه را پای خود داشت. رئیسیان فیلم‌سازی گزیده کار است، هر از چند سال یک فیلم می‌سازد و آن فیلم نیز از کیفیت مقبولی برخوردار است . با نگاهی به کارنامه رئیسیان به یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد او   پی می‌بریم. رئیسیان از انگشت‌شمار چهره‌هایی ست که کارنامه‌اش کمترین افت‌وخیز را داشته است. نه افت شدیدی در کارنامه‌اش می‌توان دید و نه اوج چشم‌گیری فیلم‌های خوبی می‌سازد که جای اثری فوق‌العاده نمایشان آن‌ها خالی ست.

مضمون فیلم حکایت خیانت است که در جشنواره امسال و به‌تناسب آن در فیلم‌های سینمای ایران بسیار دیده می‌شود. ایده‌ای که روزگاری خط قرمزی در سینمای ایران بود حالا به دستمایه بسیاری فیلم‌ها بدل شده است که نپرداختن به آن متفاوت بودن محسوب می‌شود. البته ناگفته نگذاریم که فیلم‌سازان باتجربه به‌خصوص رئیسیان کوشیده‌اند نگاهی پرداختشان غیرمستقیم‌تر و با عریانی کمتر باشند.

حسن کار رئیسیان این است که به جای متمرکزشدن بر روی خود رابطه و جزئیات آن کوشیده وزن بیشتر را به تبعات آن بدهد. بنابراین اینایده را به طور ضمنی در فیلم خود مطرح می کند که اگر مرد یا زن خود را در موقعیت این چنینی قرار دهد،احتمال بروز لغزش خیلی عجیب نیست. رئیسیان در عین حال کوشیده در بستر روایت چنین داستانی، معضلات اجتماعی را نیز مورد توجه قرار دهد.

دوران عاشقی از مجموعه عواملی حرفه ای برخوردار است که در توفیق هریک سهم ویژه ای داشته اند. نکته جالب اینکه در سالی که کثرت پایان های باز این فیلم نیز اگر چه پایانی نسبتا باز دارد اما سعی کرده از برخی جهات تکلیف مخاطب را مشخص کند.

****

۲

نگاهی به دوران عاشقی ساخته علی رضا رئیسیان

بهترین فیلم رئیسیان

مهرزاد دانش
 

این بهترین فیلم کارنامه‌ی رییسیان است و این امتیاز ناشی از فضای قصه‌گوی فیلم است؛ عنصری که اغلب فیلم‌های جشنواره (و سینمای ایران) از آن تهی هستند. فیلم در زمان درستی مقدمه‌چینی می‌کند، گره افکنی‌هایش را مطرح می‌سازد، بزنگاه‌های دراماتیک را ترسیم می‌کند، و موقعیت‌سازی پرتعلیقی را در باب تصمیم شخصیت‌های داستانش می‌آفریند و همه‌ی این‌ها معلول هماهنگی‌ای درست بین عناصر فیلم‌نامه و کارگردانی و تدوین است. اما نه… اشتباه نکنید. این‌که فیلم واجد این حسن‌هاست، دلیل نمی‌شود از هر جهت هم خوب باشد. مهم‌ترین نقطه‌ی ضعف فیلم آن است که وارد عمق ماجراها نمی‌شود و فردیت آدم‌ها قربانی صرف قصه‌گویی می‌شود. مقایسه‌ی فیلم با نمونه‌ی موفقی همچون لیلای مهرجویی شاید بهتر بتواند خلأهای فیلم رییسیان را توضیح دهد. سطح ماجرا که تعریف قصه است خوب است، اما عمق ماجرا که نقب به انگیزه‌مندی‌ها و دغدغه‌ها و تردیدهاست، نه. شاید برای سینمای پراداواصول ما چنین ظرفیتی هم زیاد بنماید، ولی به هر حال فیلم می‌توانست بهتر باشد که نیست. پیشنهاد می‌کنم در ویرایشی دوباره، نصیحت‌های پدر (پرویز پورحسینی) حذف یا تعدیل شود. بدجوری گفته‌هایش به شعار نزدیک است.

۳

علی شیرازی

تا این‌جا بهترین فیلم رییسیان و یکی از آثار برتر جشنواره. فیلم‌ساز با استفاده از شخصیت‌ها و داستان معاصرش توانسته سندی از روزگار ما به دست دهد. به یاد بیاوریم دختر جوانی را که پیش خانم تمدن (لیلا حاتمی) که وکیل است می‌آید و در پاسخ او که چرا صیغه‌ی مردی متأهل شده می‌گوید «چه کار باید می‌کردم؟ مگر در این شرایط من زن نیستم؟» فیلم از این صحنه‌ها زیاد دارد، هرچند که رییسیان گاهی دچار اغراق و شعارزدگی هم می‌شود (نظیر صحنه‌ی مربوط به همان دختر). از این نظر با نوسان‌های کوچکی فیلم تا جایی خوب پیش می‌رود اما دقیقاً زمانی که بنزین ماشین تمدن تمام می‌شود شعارهای پدر (پرویز پورحسینی) از حد خود خارج می‌شود. به علاوه فیلم‌برداری یک‌دست نیست و بر خلاف نورپردازی و رنگ‌های خوب فیلم، گاهی لرزش‌های بی‌جایی را در حرکت دوربین مشاهده می‌کنیم. ستار اورکی یکی از بهترین موسیقی‌های کارنامه‌اش را برای دوران عاشقی نوشته و اجرا کرده است. دقت کنیم به نقش پیانو در تکمیل حس و فضای صحنه‌های کم‌موسیقی فیلم. یا استفاده‌ای که اورکی گاهی از گروه سازهای زهی می‌کند. در کل موسیقی دوران عاشقی مصداق خوبی برای آن تعریف قدیمی و مشهور از موسیقی در سینماست که می‌گوید: «بهترین موسیقی فیلم آن است که شنیده نشود.» رییسیان می‌تواند با اصلاحاتی مختصر دوران عاشقی را به فیلم بهتری بدل کند. هرچند با همین وضعیت هم او می‌تواند به گیشه‌ی فیلمش در سال آینده امید ببندد.

*****

گزارش نشست فیلم «دوران عاشقی» ساخته علیرضا رئیسیان

این فیلم راجع به خیانت نیست

علیرضا رئیسیان گفت: این فیلم راجع به خیانت نیست، شخصیت در فیلم خطاکار است اما خائن نیست، چرا که او کارش را آشکارا انجام داده و هیچ چیزی را پنهان نمی‌کند. تم اصلی فیلم خیانت نیست بلکه بحران است.

به گزارش مد و مه، نشست فیلم دوران عاشقی صبح امروز با حضور علیرضا رئیسیان کارگردان فیلم، رؤیا محقق فیلمنامه‌نویس، علیرضا برازنده مدیر فیلمبرداری، هایده صفیاری تدوین‌گر، ستار اورکی آهنگساز، فرهاد اصلانی، لیلا حاتمی و مینا وحید بازیگران فیلم برگزار شد.

علیرضا رئیسیان در ابتدای این نشست در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا در فیلم از دوربین روی دست استفاده شده بود یا خیر،‌گفت: تکنیک فیلمبرداری این کار دوربین روی دست نبود، فکر می‌کنم این روش را آقای برازنده برای اولین‌بار در فیلم استفاده می‌کرد و حس سیال بودن را به مخاطب منتقل می‌کرد. تمام فیلم، سیال است، چه در روایت و چه در اجرا. درنهایت راجع به فیلمبرداری می‌توانم بگویم که فیلمبرداری فیلم به خصوص در پلان‌های ترکیبی و حرکت پرسوناژها فوق‌العاده بود.

علیرضا برازنده نیز در این خصوص گفت: از دوربین روی دست در این فیلم استفاده نشده، آقای رئیسیان دوست داشتند تا تصاویر سیال باشد و از این سیال بودن می‌خواستیم به تعلیق برسیم.

رؤیا محقق فیلمنامه‌نویس این فیلم در ادامه این نشست در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چرا دیالوگ‌های فیلم به ویژه دیالوگ‌های شخصیت پدر تکراری است، گفت: من با آقای رئیسیان سر دیالوگ‌ها بحث کردم، ایشان بسیار روی این موضوع وسواس دارند، در خصوص دیالوگ‌های پدر هم با توضیحاتی که آقای رئیسیان در این خصوص داده بودند سعی کردیم دیالوگ‌ها را هر چه بیشتر به فضای درونی این شخصیت نزدیک بکنیم.

ستار اورکی آهنگساز فیلم در خصوص شاخصه‌های موسیقی دوران عاشقی نیز گفت: من سعی کرده‌ام به موسیقی مینیمالی برسم که در بازی بازیگران فیلم تنیده شود، لحظات زیادی با آقای رئیسیان پای پیانو نشستم تا درنهایت موسیقی این کار شکل گرفت.

علیرضا رئیسیان در ادامه این نشست در پاسخ به این سؤال که پایان‌بندی فیلم چرا اینگونه است، و آیا شخصیت‌ها هم از یکدیگر گذشت می‌کنند، گفت: فیلم طوری پیش می‌رود که ما مدام این پرسش را در ذهن مرور می‌کنیم که پایان ماجرا به کجا خواهد انجامید، در پایان فیلم هم دو شخصیت اصلی به هیچ چیز اشاره نمی‌کنند، ما در واقع می‌خواستیم پایان‌بندی فیلم در ذهن مخاطب کامل شود.

لیلا حاتمی بازیگر این فیلم نیز در این خصوص گفت: ما خبر نداریم که چه اتفاقی خواهد افتاد، نکته‌ای که در سکانسی که در گلخانه شکل می‌گیرد به بیننده این احساس را می‌دهد که مسئله گذشت کردن نیست و مسئله اصلی میل این شخصیت برای انجام این کار است که به نظر من نکته جدید این فیلم همین موضوع است.

وی افزود: در پایان فیلم، به خاطر وجود نور و گل، امید هست و این امید را می‌توان حس کرد و همان موقع وقتی میترا از بیتا خداحافظی می‌کند می‌توانیم شادی درون او را احساس کنیم.

فرهاد اصلانی دیگر بازیگر این فیلم نیز در این نشست گفت: در مورد شخصیتم در این فیلم باید بگویم که کاملاً دراختیار آقای رئیسیان بودم و سعی کردم فقط خواسته‌های ایشان را اجرا کنم، همه چیز در مورد این شخصیت در ذهن آقای رئیسیان شکل گرفته بود و من کار خاصی انجام ندادم.

هایده صفیاری تدوین این فیلم نیز گفت: آقای رئیسیان دکوپاژهای دقیقی دارند و کاملاً مشخص است که چه اتفاقی قرار است بیفتد، ما در مرحله مونتاژ فیلم سعی کردیم با توجه به لحنی که فیلم داشت تغییراتی انجام دهیم.

علیرضا رئیسیان در ادامه این نشست در پاسخ به سؤال دیگری مبنی بر اینکه آیا این فیلم یک فیلم مردانه یا زنانه است، گفت: فیلم تأکیدی روی جنسیت ندارد. چندی پیش یکی از منتقدان می‌گفت که به این دلیل فیلم برای من جذاب است که شما خنثی نبودید و در عین حال بی‌طرف بودید، تمام فیلم های من بر روی شخصیت زن فیلم شکل می‌گیرد، به خاطر اینکه فکر می‌کنم به این بخش از جامعه بیشتر باید پرداخت.

لیلا حاتمی در خصوص سؤالی که درباره شباهت شخصیت او در فیلم دوران عاشقی با فیلم لیلا مطرح شد، گفت: این نوع شباهت به خاطر فیزیک و نوع بیان شخصیت است، من هم با دیدن این شخصیت یاد لیلا افتادم و مخالف این شباهت نیستم، اما این دو شخصیت تفاوت‌های عمده‌ای هم با هم دارند و این تفاوت در نوع زی‌اکشن‌ها و واکنش‌ها است و نکته جذاب این فیلم هم برای من همین بود.

علیرضا رئیسیان در پایان این نشست گفت: این فیلم راجع به خیانت نیست، شخصیت در فیلم خطاکار است اما خائن نیست، چرا که او کارش را آشکارا انجام داده و هیچ چیزی را پنهان نمی‌کند. تم اصلی فیلم خیانت نیست بلکه بحران است، اینکه آدم‌ها در بحران چه واکنش‌هایی نشان می‌دهند./ فارس