هوشنگ گلشیر

کریستین و کید (۱۳۵۰) مجموعه داستان بعدی گلشیری، شامل هفت  داستان پیوسته است. در روایت رابطه ای عاشقانه میان یک جوان ایرانی و یک زن  انگلیسی که در اصفهان می گذرد. سلسله داستان های این مجموعه به دلیل اتکا بر حکایتی فردی و فقدان بعد اجتماعی روشن، مورد انتقادهای فراوان قرار گرفت  و هرگز مقامی را که به دلیل اعتلای کار روایتگری و فن داستان پردازی درخور آن بود به دست نیاورد. گلشیری در آثار بعدی خود ویژگی هایی را که در سبک  داستان نویسی از آن خود کرده بود با نثر کلاسیک فارسی درآمیخت و زبانی  پدید آورد که خاص خود اوست. دو اثر بعدی و مهم هوشنگ گلشیری مجموعه داستان نمازخانه کوچک من (۱۳۵۴) و رمان بره گمشده راعی (۱۳۵۶) است. رمان اخیر از نظر ژرفای کندوکاو ذهنی و گره خوردگی  داستان با سنت حکایت پردازی در ادب کلاسیک فارسی اثری است یگانه که  در آن گوئی نویسنده ناکامی های عاطفی مردان ایرانی نسل خود را به مویه نشسته  است; مردانی که در شیوه اندیشیدن درباره “زن ” همچنان فرزندان خلف راوی  بوف کور هدایت را به ذهن می آورند، یعنی هنوز “زن ” را در خیال  “اثیری ” رقم  می زنند و در عمل  “لکاته ” می یابند.
در میان داستان های نمازخانه کوچک من چهار داستان می یابیم به نام  “معصوم ” که با شماره های ۱، ۲، ۳، ۴از یکدیگر تفکیک شده اند. پنجمین  داستان در این رشته داستان ها در بهمن ماه ۱۳۵۸، یک سال پس از انقلاب ایران در هیئت کتابی مستقل انتشار یافت به نام معصوم پنجم، یا حدیث  مرده بردار کردن آن سوار که خواهد آمد. از نظر فن روایتگری و نثر داستانی، معصوم  پنجم گام بلند دیگری بود و جای ویژه ای را در مجموعه آثار نویسنده اشغال کرد که درخور بررسی مستقلی است. جبه خانه (۱۳۶۲) نیز شامل سه داستان  و یک طرح است که در واپسین سال های پیش از انقلاب نوشته شده، ولی  در سال های بعد بازبینی و بازنویسی شده است. …
در طول دو دهه گذشته هوشنگ گلشیری نیز مانند تنی چند از نویسندگان  صاحب نام ایران کلاس ها و کارگاه های قصه نویسی و نقد ادبی برگزار کرد و چندین تن از داستان نویسانی که امروز در سنین میانسالی قرار دارند، پروردگان  کلاس های اویند. در همین دوران گلشیری چندبار به اروپا -و  یک بار هم در سال  ۱۳۷۱ به ایالات متحده آمریکا- سفر کرد و در جمع های ایرانیان در شهرهای مختلف سخن گفت و آثار خود را عرضه کرد. در همین سال ها برخی از آثار گلشیری در ایران به چاپ رسید که از آن میان می توان حدیث ماهیگیر و دیو (۱۳۶۳)، دوازده رخ (۱۳۶۹) و مجموعه داستان دست تاریک، دست  روشن (۱۳۷۴) را نام برد. برخی دیگر از آثار او، اما در اروپا و آمریکا منتشر شده  است. این آثار عبارتند از پنج گنج (سوئد، ۱۹۸۹)، در ولایت هوا: تفننی در طنز (سوئد، ۱۹۹۱) و آینه های دردار (آمریکا، ۱۹۹۲).
در این میان رمان آینه های دردار از چند نظر حائز اهمیت ویژه ای است. مهم تر از همه ارتقا و اعتلای شیوه روایتگری است که هم از آغاز نویسنده در کار پروردن آن بوده است. تصاویری نظیر آینه و آینه کاری، کاشیکاری و معرق سازی  در آثار اولیه نویسنده نیز به چشم می خورد و شاید بارزترین نمونه تجلی محیط زیست او، یعنی شهر اصفهان، در آثارش باشد. ظرفیت استعاری این گونه تصاویر را هم در جای جای آثار گلشیری به صورت بالقوه می توان مشاهده کرد. اما در آینه های دردار برای نخستین بار تصاویری نظیر آینه و کاشی به استعاره هایی از شگرد نویسندگی گلشیری بدل می شوند. در یکی از مکالمات پایانی داستان  شخصیت اصلی داستان، ابراهیم -که نویسنده است و برای خواندن آثار خود برای  ایرانیان اروپانشین به شهرهای آن قاره سفر کرده است- به صنوبر، دختری که  روزگاری دوستش می داشته، می گوید: “… کار من، حالا می فهمم، بیشتر تذکر است، اشاره است به کسی یا چیزی، آن هم با کنار هم چیدن آنات یا اجزای  آن کس یا آن چیز.” و نیز: “در معرق هر جز» فقط قسمتی است از کل; برای من  هر بخش، روایت دیگری است از همه آنچه باید باشد.” و سرانجام: “من که گفتم، من از شکستگی شروع کرده ام، از شکست، از همین ضرورت که ما هر بار جایی  هستیم که جایی دیگر نیست.” در این جملات، گویاترین نظر نویسنده را می بینیم  درباره تکنیک داستان پردازی اش، نویسنده ای که بزرگ ترین اثر را در تکنیک  روایتگری داستانی در نسل پس از خود داشته است.