این مقاله را به اشتراک بگذارید
نگاهی به کتاب‌های غزالی و ابن باجه و ابن طفیل
تلاش برای تبیین تاریخ فلسفه اسلامی
آنچه امروز فلسفه اسلامی خوانده می‌شود کم و بیش جریانی است که نه نقطه آغاز قطعی و مشخصی می‌توان برایش معرفی کرد و نه حدود و ثغور آن را می‌توان به یقین شناخت. اما با شناختی قریب به یقین می‌توان در آن به تامل نشست و چشم‌انداز پیش روی آن را نظاره‌گر بود. هویت فلسفه اسلامی را هویت فیلسوفان مسلمان بدانیم یا ندانیم، در این تردیدی نیست که تاریخ فلسفه اسلامی تاریخ فیلسوفان مسلمان است و این روایت، روایت موجود از تاریخ فلسفه اسلامی بوده و هست. در تلاش برای تبیین تاریخ فلسفه اسلام بنگاه نشر پارسه، انتشار مجموعه‌ای تحت عنوان فیلسوفان مسلمان را آغاز کرده است که در آن گزارشی از زندگی‌نامه، افکار و آثار فیلسوفان برجسته جهان اسلام ارایه می‌شود. نویسنده این مجموعه یوحنا قمیر، اندیشمند معاصر دنیای عرب، است و این مجموعه شامل درسگفتارهای او در دانشگاه قدیس یوسف است. دغدغه‌های یوحنا قمیر، بیشتر انسان‌شناختی است و برای همین عمده آثار خود را به معرفی بزرگانی معطوف کرده است که بیشتر به ساحت وجودی انسان توجه داشته‌اند و حکیمانی انسان‌مدار بوده‌اند که عمدتا اندیشه خود را در قالب شعر حکیمانه و حکمت شاعرانه عرضه کرده‌اند. یوحنا قمیر با وجود اینکه مسیحی و حتی کشیش عالیرتبه‌ای بود، هیچگاه تعصب دینی نداشت و با رویی باز، با ادیان دیگر مواجه می‌شد. خواننده این مجموعه نه تنها هیچ شاهد و قرینه‌ای از مسیحی بودن مولف پیدا نمی‌کند، بلکه برعکس شواهدی می‌تواند پیدا کند که در آن قمیر از بزرگی و عظمت اسلام و شخص پیامبر سخن گفته و از اصطلاح «دین» ما به جای اسلام نام برده است. پیش از این، دو جلد از این مجموعه درباره فارابی و ابوالعلا معمری منتشر شده بود و اکنون نیز دو جلد دیگر از این مجموعه به نمایشگاه امسال رسیده است: «غزالی» و «ابن باجه و ابن طفیل». در کتاب غزالی، که با ترجمه محمد منافیان منتشر شده است. شهرت غزالی بیش از هر چیز در گرو انتقاد ویران‌کننده او از فلسفه فارابی و ابن‌سینا معرفی شده است، چون در این راه تاآنجا پیش رفت که از تکفیر ایشان نیز خودداری نکرد، اما برای نویسنده، شخصیت چند‌بُعدی غزالی از ابعاد و جنبه‌های دیگری نیز اهمیت دارد که می‌کوشد به تفصیل، این جنبه‌ها را بررسی کند. در کتاب بعدی، «ابن‌باجه و ابن‌طفیل»، با ترجمه مرتضی حسینی، نویسنده با پرداختن به ابن باجه و ابن‌طفیل بخشی از میراث فلسفی غرب را برگرفته از جهان اسلام و اندلس معرفی می‌کند. ابن‌طفیل را میراث‌دار بسیاری از فلاسفه از جمله کندی و فارابی تا ابن‌سینا و غزالی می‌دانند. او در اندلس، بعد از ابن‌باجه، در کنار ابن‌رشد از او حمایت کرد و فلسفه خود را شکل داد؛ این کتاب تفسیر و تبیینی از همین منظر است.
اعتماد