این مقاله را به اشتراک بگذارید
نشست نقد و بررسی میان‌رشته‌ای سریال «در حاشیه» توسط انجمن جامعه‌شناسی ایران و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات سه‌شنبه – ۲۲ اردیبهشت ماه – در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
در این نشست پنج‌ساعته هشت تن از اساتید جامعه‌شناسی و پزشکان حضور داشتند و هر یک به ارائه‌ی نقطه نظرات خود درباره این سریال پرداختند.
به گزارش مد و مه به نقل از ایسنا، در ابتدای جلسه که با تاخیر ۱۵ دقیقه‌ای آغاز شد، دکتر شیرین احمدنیا (عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی و مدیر گروه انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات) که مدیریت جلسه را بر عهده داشت به ذکر چند نکته پرداخت: این جلسه در چارچوب برنامه‌های مشترک بین انجمن جامعه‌شناسی ایران و انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات به همت سه گروه علمی در این انجمن، با حضور فعال گروه علمی ارتباطات سلامت و محیط زیست، که به ابعاد رسانه‌ای سوژه مورد بحث امروز توجه داشته برگزار می‌شود.
دو گروه علمی دیگر در چارچوب انجمن جامعه‌شناسی نیز در برگزاری این نشست همکاری داشتند؛ یکی گروه جامعه‌شناسی پزشکی و سلامت و دیگری گروه ارزیابی تاثیر اجتماعی. خوشبختانه این انجمن‌های علمی تلاش کردند نسبت به تحولاتی که در سطح جامعه رخ می‌دهد و پدیده‌هایی که انعکاس رسانه‌ای پیدا می‌کند و به تعامل رسانه‌ها، کنشگران و نهادهای اجتماعی می‌پردازند، حساس و هوشیار باشند.
وی در انتهای بخش اولیه برنامه از همکاران خود که دست‌اندر‌کار این برنامه بودند تشکر و قدردانی کرد.
نخستین سخنران این نشست دکتر احسان شمسی کوشکی، نماینده سازمان نظام پزشکی و دبیر کمیته ملی اخلاق در پژوهش حوزه نظام پزشکی بود.
وی در ابتدا اتفاقی که درباره این سریال رخ داده بود را تعریف کرد: آبان ماه سال ۹۳ بود که از ساخت سریال جدید مهران مدیری با نام «اتاق عمل» باخبر شدیم. کار ما در دپارتمان اخلاق سازمان نظام پزشکی نیز همین است که وضعیت کلان جامعه در حوزه کاری خودمان را رصد کنیم. از این موضوع که مطلع شدم فلش‌بکی به کارهای قبلی آقای مدیری زدم و تاثیرات کارهای او را بررسی کنم؛کارهایی مثل «شب‌های برره» یا «قهوه تلخ». چیزی که برای من تداعی شد این بود که کارهای ایشان یک خاصیت بسیار مهم دارد و تصویر خیلی جدی در اذهان ایجاد می‌کند که این ویژگی‌ها را می‌توان مثبت دانست. این تصویر ایجاد شده خیلی قوی و ماندگار است و یک فرهنگ را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد. در آن زمان ما فکر کردیم که باید به عنوان نمایندگان جامعه پزشکی واکنشی به این مسئله نشان دهیم، کنجکاو شدیم که ببینیم موضوع چیست و حداقل از داستان و نحوه کار عوامل سریال باخبر شویم. به دعوت عوامل سریال با همراهی ستاد ترویج اخلاق پزشکی که همگی از متخصصان این حوزه هستند، دکتر ایازی از وزارت بهداشت و مدیر شبکه پنج سیما(چون ابتدا قرار بود این سریال از شبکه پنج پخش شود) سر لوکیشن این سریال حاضر شدیم. نکاتی که ما در آن زمان به آقای مدیری گفتیم این بود که برای ما در حوزه‌ی اخلاق پزشکی اعتماد مردم به نظام سلامت بسیار مهم و کلیدی است. گفتیم شما با مجموعه‌ای مواجه هستید که برخلاف تصور رایج در سال‌های اخیر تاثیرات خیلی مثبتی داشته است. به ایشان اعداد و ارقامی دادیم مبنی بر این که نظام سلامت ما بر امید به زندگی و ایندکس‌های بهداشتی تاثیر مثبت داشته و اینطور نبوده که کاری برای مردم نکرده باشد و اتفاق مثبتی در آن رخ نداده باشد. برای ایشان مثال زدیم که شما سریال «قهوه تلخ» را ساختید، سریالی که با پول عمومی آن را نساختید و در تلویزیون ملی هم آن را پخش نکردید ولی چون شما یک طبقه حاکم و پادشاهی که شباهتی هم به طبقه حاکم ما نداشت را نشان دادید، نتوانستید ساخت آن را ادامه دهید، چون در ذهن مردم هنرمند بعد از مدتی حذف می‌شود و مردم در مورد آن سیستم تصمیم می‌گیرند. و این تصویرسازی به خصوص در جامعه ایران که صدا و سیما یک مونوپل است که کاملا یک طرفه به قاضی می‌رود و کسی نمی‌تواند به آنچه در صدا و سیما مطرح می‌شود به راحتی پاسخ دهد، به همین دلیل از آن‌ها سوال کردیم که شما از این تصویری که می‌سازید چه بهره‌ای می‌خواهید ببرید؟ می‌خواهید چه کنید؟ می‌خواهید مثل فیلم «اخراجی‌ها» یکسری جوک درباره جامعه پزشکی مطرح کنید که مردم بخندند؟ در واقع مقداری طنز بودن این قصه را به چالش کشیدیم؛ که آیا این طنز است؟ آیا این چیزی است که عیان نباشد و بخواهید آن را عیان کنید؟ مردم این ناراستی‌ها را می‌دانند و ما هم انکار نمی‌کنیم که هست، اما اگر بخواهید این موضوع را در یک سریال فقط به بهانه خنداندن مردم به کار ببرید، می‌توانید اولویت‌های دیگری هم برای خنداندن پیدا کنید؛ دوربین مخفی درست کنید، کارهای دیگری انجام دهید. ولی اثر خیلی عجیبی که این مساله بر جامعه دارد را نباید نادیده بگیریم.
نماینده سازمان نظام پزشکی و دبیر کمیته ملی اخلاق در پژوهش حوزه نظام پزشکی افزود: ما اعضای کمیته اخلاق پزشکی، که هیچ‌کدام طبابت نمی‌کنیم و تضاد منافعی با این سریال نداشتیم فقط این را می‌گوییم که برخلاف آنچه تصور می‌شود که پزشکان به اعتماد مردم نسبت به خودشان احتیاج دارند، ما مدعی هستیم که این اعتماد نیاز مردم است نه پزشکان. یعنی مردم نیاز دارند که به یک پزشک اعتماد کنند تا جان‌شان را در اختیار او قرار دهند؛ همان‌طور که در مورد سایر امور ارزشمند مثلا پول احتیاج دارند که به یک بانک اعتماد کنند و در آن پس‌انداز کنند. کسانی که فکر می‌کنند پزشکان به این اعتماد احتیاج دارند تا پول بیشتری به جیب بزنند اشتباه می‌کنند، چون این بی‌اعتمادی به نفع پزشکان است. زیرا فرد به جای آن‌که نزد یک پزشک رود سراغ چند پزشک می‌رود و به طور سیستماتیک نوعی تشویش در جامعه به وجود می‌آید و مردم به مقوله سلامت نگاه وسواس‌گونه پیدا می‌کنند. از این رو در مجموع ما ساخت این سریال را به نفع مردم نمی‌دانیم. از طرف دیگر نیز اذعان داریم به اینکه آزادی بیان باید وجود داشته باشد و امکان نقد باید فراهم باشد اما ما به این سریال اصلا به چشم نقد نگاه نمی‌کنیم و شخصا فکر می‌کنم این سریال حتی طنز نبود، در حد عاملی برای خنده بود که ما نیز ممکن بود به اتفاقات این سریال بخندیم. در مجموع در نتیجه این سریال اعتماد مردم به پزشکان خدشه‌دار شد و ما در اولین نامه‌ای که سال گذشته منتشر کردیم اصلا خواستار تعطیلی این سریال نبودیم، بلکه می‌خواستیم داستان تعدیل شود.
دکتر احسان شمسی کوشکی ادامه داد: نکته دیگر اینکه وقتی از آزادی بیان صحبت می‌کنیم باید هر مساله را در بافت خودش ببینیم. در جامعه ما که خنده و طنز کم است، سریال طنزی که پخش می‌شود ممکن است بالای ۵۰، ۶۰ درصد مردم به تماشای آن بنشینند چون سرگرمی مردم به سریال‌های این چنینی محدود است، تصویرسازی این مسائل در کشور ما نسبت به کشورهای دیگر قابل مقایسه نیست و از همه مهم‌تر این که پخش این سریال از رسانه عمومی که بودجه دولتی آن را تامین می‌کند، فرق می‌کند با اثری که به‌صورت شخصی ساخته می‌شود و نظام پزشکی هم نسبت به آن اعتراضی نداشته و ندارد. مردم حق نقد دارند اما این نقد باید منصفانه باشد. این که تلویزیون بخواهد به این موضوع بپردازد برای ما شائبه سیاسی هم داشت؛ البته ما مدعی مسائل سیاسی این سریال نبوده و نیستیم اما افرادی می‌گفتند چون سلامت تابلوی اصلی سیاست دولت کنونی است، ممکن است هدف اینگونه نقدها قرار بگیرد؛ البته هیچ قطعیتی در مورد این مساله وجود ندارد و من هیچ اظهار نظری در این باره نمی‌توانم داشته باشم.
در هرحال جمع‌بندی من این است که این اتفاق نه به نظام سلامت بلکه به اعتماد مردم نسبت به پزشکان ضربه زد و در مجموع هم به ضرر مردم بود.
دکتر حسن محدثی، جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه این نشست در موضعی کاملا مخالف با دکتر شمسی کوشکی و موافق با سریال «در حاشیه» گفت: من از پیشنهاددهندگان این برنامه بودم با این نگاه که حالا که هنرمند شناخته‌شده‌ای صدایی را در نقد بخشی از جامعه و فرهنگ ما پژواک کرده است، جامعه‌شناس نقش خودش را ایفا کند و این صدا را که می‌تواند سازنده باشد در سطح وسیع‌تری پژواک کرده و به بهبود زندگی اجتماعی مردم در کشور کمک کند.
نظر من روی این سریال در درجه اول بسیار مثبت است، البته بر این نکته هم نقد دارم که سریال می‌توانست بسیار موثرتر و جذاب‌تر به موضوع بپردازد. من ضعف مجموعه «در حاشیه» را در این می‌دانم که اگر این سریال پایه تحقیقات اجتماعی داشت، می‌توانست در برابر اعتراضات از خود دفاع کند.
وی ادامه داد: برای من مساله پزشکی از زمانی که برادرم را در یک بیمارستان خصوصی بر اثر پارگی تاندون انگشت از دست دادم تبدیل به مساله‌ای مهم شد، پس به سراغ آن رفتم. دلیل دیگری که برای پرداختن به این موضوع از منظر جامعه‌شناسی دارم این است که در وضعیت کنونی، جامعه‌شناسی به شدت مورد حمله است و ما کنشگران این رشته یکی از وظایف‌مان این است که نشان دهیم رشته ما ذاتا رشته مفید و موثری است، حتی اگر دولت نسبت به این صداها شنوایی نداشته باشد. ما باید به مردم و حداقل به دانشجویان این رشته نشان دهیم که جامعه‌شناسی چه اندازه می‌تواند مفید باشد، ولو با توصیف ساده امور اجتماعی که در جامعه‌مان می‌گذرد.
وی پس از تصمیم برای کار در حوزه جامعه‌شناسی پزشکی کاری تجربی با روش مشارکت میدانی انجام داد به این صورت که از کارکنان دو بیمارستان در شهر تهران، یکی خصوصی و دیگری دولتی، خواست یادداشت‌هایی از تجربه روزانه کار در بیمارستان را بدون هیچ‌گونه جانبداری بنویسند. نکات حاصل از تحقیق ما به زودی در مقاله‌ای انتشار می‌یابد؛ اما برخی از مهم‌ترین نتایجی که به دست آورده‌ایم بدین شرح است: ۱٫ انتقال غیرقانونی وظایف به زیردستان ۲٫ هزینه‌تراشی‌های تصنعی برای بیمار ۳٫ صوری شدن فرایندهای اداری و درمانی در بیمارستان‌ها ۴٫ اشتغال فراتر از حد استاندارد کادر پزشکی و افزایش خطاهای درمانی؛ وی در توضیح این نکته تصریح کرد که گاهی بیمارستان‌ها به جای آن که دروازه سلامت باشند، دروازه مرگ هستند ۵٫ جزئی ساختن فرآیند درمان ۶٫ خصوصی ساختن عملیات درمان؛ وی در تصریح این نکته به ایجاد فساد پزشکی ناشی از تجاری شدن بخش پزشکی اشاره کرد ۷٫ اختلال در نظارت بیمارستان‌ها به دلیل سهام‌دار بودن پزشک همان بیمارستان ۸٫ نابرابری شدید سلسله مراتب کادر پزشکی و تشدید سلطه در این نظام ۹٫ هتلینگ بیمارستان‌ها(به منظور دلالی بیماران خارجی)
دکتر محدثی نقد خود نسبت به عملکرد نظام پزشکی را این گونه بیان کرد که جمهوری اسلامی با پذیرش الگوی اقتصاد بازار آزاد به ویژه در بخش درمانی از درون خود انسانیت، کرامت و اخلاق‌زدایی کرده و از وظایفی که در قبال مردم دارد شانه خالی می‌کند.
دکتر شمسی در پایان سخنان دکتر محدثی و در نقد آراء او نکاتی را مطرح کرد.
وی معتقد بود تحقیق دکتر محدثی قابلیت تعمیم به تمام بیمارستان‌های کشور و همه پزشکان را ندارد، همچنین روش این تحقیق را زیر سوال برده و عدم تخصص دکتر محدثی در علم پزشکی را یادآور شد.
دکتر شمسی، این جامعه‌شناس را به دلیل تجربه تلخی که داشته به تعارض منافع متهم کرد. ربط دادن نامناسب مسائل نظام سلامت به اقتصاد نظام بازار آزاد به دلیل تحلیل‌های سطحی، نقد دیگری بود که به این محقق و تحقیق او وارد شد.
در مجموع، این نماینده سازمان نظام پزشکی، سریالی چون سریال «در حاشیه»، سخنرانی‌های احساسی و مقایسه‌ها و تحلیل‌های سطحی را نقدهای قابل دفاع درباره نظام سلامت نمی‌دانست.
نقد اصلی او به سریال این بود که سریال «در حاشیه» نقایص جزئی نظام سلامت را به غلط، به کل نظام پزشکی تعمیم داده است و دیگر اینکه در مواجهه با واقعیت، تصویر طنز سریال در ذهن مخاطب جای حقیقت را می‌گیرد.
دکتر محدثی در انتهای صحبت‌های دکتر شمسی گفت: دفاع دکتر شمسی ماست‌مالی است!
در ادامه این نشست دکتر امید زمانی، پزشک و عضو گروه ارتباطات سلامت انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات و گروه جامعه‌شناسی پزشکی و سلامت، به عنوان موافق سریال گفت: عوامل مختلفی در اعتمادسازی مردم به جامعه پزشکی نقش دارد و تنها یک عامل موثر نیست. بنابراین فقط یک سریال قادر به کاستن از این اعتماد نیست. ضمن اینکه عملکرد خود این جامعه بیش از هر چیزی در این اعتمادسازی موثر است.
عوامل موثر در اعتمادسازی مردم نسبت به پزشکان طی تحقیقی که در آمریکا از مردم به عمل آمده است، به این شرح است: ۱٫ عدم تامین مالی دولت و بیمه‌ها در نظام سلامت ۲٫خصوصی‌سازی و شرکت‌سازی طبابت ۳٫ جهانی شدن و انقلاب اطلاعاتی (از بین رفتن دانای کل بودن پزشک و تسلط او بر بیمار) ۴٫ تغییرات اپیدمولوژی بیماری‌ها(رواج بیماری‌های غیر واگیر) ۵٫ افزایش آگاهی مردم از جسم خود ۶٫ از بین رفتن ارتباطات انسانی میان پزشک و بیمار(فرآیند نسخه‌سازی) ۷٫ افزایش تخصصی و فوق تخصصی شدن طبابت ۸٫ کالاشدگی مسائل پزشکی و … .
وی افزود: ما منکر پیشرفت‌های پزشکی نمی‌شویم اما سوء مدیریت‌های حوزه پزشکی نیز قابل چشم‌پوشی نیست. بخشی از مشکلات جامعه پزشکی متوجه مسؤولان نظام پزشکی و وزارت بهداشت می‌شود. نظام پزشکی ما صنفی نیست، نظامی حکومتی است که ریاست آن به حکم رییس جمهور منصوب می‌شود و این نظام صرفا مجری سیاست‌های حکومت است.
حرفه پزشکی در جهان امروز قداستی ندارد که به موجب آن نتوانیم پزشکان را نقد کنیم. ۷۰۰۰ پزشک معترض به سریال «در حاشیه» پزشکان دارای قدرت هستند که به دلایلی نظیر ناکارآمدی، میل به تحریک احساسات مردم و تمایل به داشتن کاریزما از نقد شدن فرار می‌کنند.
مردم معمولا فشارهایی را که به ویژه به دلیل هزینه‌های درمانی متحمل می‌شوند را از چشم پزشکان می‌بینند، اما باید در نظر داشته باشیم که در چنین مواردی ضعف باید در ساختار، مدیریت و . . . جستجو شود.
دکتر زمانی علت حمله و انتقاد پزشکان به این سریال را در این نکته می‌دانست که مسؤولان وزارت بهداشت غالبا پزشک و متخصص هستند و نقد پزشکان متخصص در این سریال را توهین به خود تلقی کرده‌اند. اگر این سریال پزشکان عمومی و زیردستان را به چالش می‌کشید، اعتراضی در پی نمی‌داشت. صدا و سیما نیز از جمله عواملی است که به این تخصص‌گرایی در حرفه پزشکی دامن زده است.
دکتر حمید صاحب، پزشک و مدیر گروه اجتماعی و خانواده شبکه سلامت سیما، در پاسخ به بی‌اعتمادی‌هایی که دکتر شمسی در صحبت‌هایش به آن اشاره کرده بود، تصریح کرد: شوخی در جامعه ضرورت محسوب می‌شود. ماهیت طنز اغراق و مبالغه است و مخاطب نیز این مبالغه را درک می‌کند؛ پس لزومی ندارد جامعه پزشکی در نتیجه‌ی پخش این سریال نگران بی‌اعتماد شدن مردم نسبت به خود باشد.
در این حوزه، ضعف‌های مهم‌تر از پخش یک سریال وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کرد، مثل پایین بودن آستانه تحمل پزشکان کشور، عدم آگاهی و درک صحیح پزشکان از ارتباطات و رسانه و تقدس بیش از حد دادن به جامعه پزشکی تا جایی که کسی حق نقد آن‌ها را ندارد.
ایرادی که وی متوجه این سریال می‌دانست این بود که این مجموعه، ایثار در جامعه پزشکی و چهره‌ای مثبت از پزشکان را به تصویر نکشید، بلکه چهره‌هایی منفی معرفی کرد، حال آن که قاطبه پزشکان اینگونه نیستند.
وی افزود: اگر مشکلات حوزه پزشکی و سلامت را انکار می‌کنیم که هیچ؛ اما اگر معتقدیم مشکلاتی وجود دارد، اجازه دهیم این مشکلات در رسانه ملی که رسانه‌ای همگانی است مطرح شود. لاپوشانی نقایص مربوط به نظام درمانی حق نیست. طنز مدیری در خدمت حل مشکل کوچک اما مهم نظام درمان است نه به گمان پزشکان تشدید آن.
سخنران بعدی این نشست دکتر بابک قرایی مقدم، پزشک و متخصص جراحی مغز و اعصاب بود که در موضع مخالف با سریال «در حاشیه» صحبت می‌کرد.
او بدون در نظر گرفتن مباحث مطرح شده پیشین، سخنان خود را با واکنش نسبت به یکی از سخنرانی‌های دکتر قانعی‌راد مبنی بر جدایی دانشگاه علوم پزشکی از بدنه‌ی دانشگاه شروع کرد.
وی در تصریح بیان خود گفت: ما به‌عنوان جامعه پزشکی مخالف این جدایی هستیم و خلاف آنچه استاد قانعی‌راد می‌پندارد، جامعه پزشکی مقصر این اتفاق نیست.
دکتر قرایی مقدم در نقد بیانات و تحقیقات دکتر محدثی گفت: خلاف آنچه دکتر محدثی مطرح کردند، به بیمارستان هایی که سهام داران آن عضو کادر پزشکی همان بیمارستان هستند هم می شود نظارت کرد. این نظارت توسط دانشگاه علوم پزشکی اعمال می‌شود.
وی همچنین «در حاشیه» را اینگونه نقد کرد: شخصیت های منفی این سریال به‌صورت اغراق‌آمیزی برجسته شده، سیستم درمانی و نظام پزشکی را به بد‌ترین صورت نشان داده‌اند و ابعاد مثبت نظام پزشکی پنهان مانده است.
دکتر محمد امین قانعی راد، رییس انجمن جامعه‌شناسان ایران و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات سیاست عملی کشور، نکته منفی سریال را نحوه‌ی نه چندان درست طرح مساله سریال دانست که دلخوری‌هایی را نیز به وجود آورد. اما نکته مثبت این بود که، این موضوع که در حاشیه جامعه قرار گرفته بود به وسیله سریال به متن آورده شد.
وی معتقد است پیش از ساخت این سریال، زمینه پرداخت به چنین موضوعی به‌واسطه شکستن اقتدار پزشکان فراهم شده بود. این اقتدارشکنی به واسطه توزیع اطلاعات پزشکی در عرصه عمومی، به میدان آمدن پزشکی‌های جایگزین، اصلاح تصور ما از بدن خود، رسانه ای شدن پزشکان و … صورت گرفت.
رییس انجمن جامعه شناسی ایران در این زمان، وظیفه جامعه شناسان را صورت‌بندی صحیح این اتفاق مثبت دانست، نه همراه شدن با موج پوپولیسم ضد پزشکی.
او تغییر الگوی حاکمیت پزشکی را نیز ضروری خواند و بیان کرد: به تمام ارگان‌ها (از جمله معلمی، قضاوت و … ) نسبیت بخشیده ایم و اکنون باید به پزشکی نیز نسبیت ببخشیم.
دکتر قانعی‌راد درباره جدایی دانشکده پزشکی از بدنه دانشگاه تهران توضیح داد: جدایی دانشگاه علوم پزشکی از بدنه دانشگاه، اتفاق بدی است.
وی معتقد است دانشگاه علوم پزشکی اصلا دانشگاه نیست، بلکه دانشکده است، آموزش‌کده است. این دانشگاه ساختن علوم پزشکی باعث شده که نظارت صنف از روی آن برداشته شود؛ جدایی علوم پزشکی از دانشگاه، رابطه علم پزشکی را با دیگر علوم قطع کرد که این قطع رابطه منجر به تجاری شدن نظام پزشکی و به تبع آن فقدان نظارت دولت شد. این مسائل باعث به وجود آمدن این سریال شد تا مدیری آن‌ها را به تصویر کشید و از این طریق به متن جامعه آورده است.
پزشکی که در راستای تجاری شدن نظام آن دیگر حرفه محسوب نمی‌شود، به همین دلیل با حوزه مردم در تعامل نیست و به بازار فروش تبدیل شده پس انتظار هیچ گونه منزلت نباید نداشته باشد.
پیش از اتمام بخش اول این نشست، نکاتی مطرح شد از جمله اینکه دکتر شمسی گفت که معتقد است نقد موجود در سریال درست است اما به درستی مطرح نشده است.
او گفت: بحث ما پخش نشدن، نقد نکردن و طنز نکردن این مسئله اجتماعی نیست، اما باید روی محتویات بیشتر فکر شود.
وی اینطور ادامه داد که سریال «در حاشیه» ذهن مردم را مشوش می‌ساخت و ترسشان از اتاق عمل را افزایش می‌داد و ما به عنوان نماینده نظام پزشکی خواستار توقف سریال نبودیم بلکه می‌خواستیم محتویات آن اصلاح شود.
وی در انتهای سخنان خود از جامعه شناسان خواهش کرد که اگر می‌خواهند در زمینه جامعه شناسی پزشکی و در حوزه فعالیت پزشکان نظریه‌پردازی کنند، ابتدا مدتی در فضای بیمارستان و شغل پزشکی قرار گیرند و سپس به این کار بپردازند و در ادامه افزود: همان طور که به رسانه آزادی بیان و اجازه نقد می‌دهید به ما هم فرصت دفاع بدهید.
دکتر محدثی در پاسخ به مساله‌ی آخر که دکتر شمسی مطرح کرد گفت: هیچ دعوتی از جامعه شناسان در جلسات پزشکی وجود نداشته و ندارد؛ اساسا چرا باید برای نقد از پزشک اجازه گرفته شود؟چرا قدرت پزشک در فضای عمومی باید انقدر زیاد باشد؟ و … .
دکتر فرهاد نصرتی نژاد، جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، در موضع مخالف با این سریال گفت: به جای نقد پزشکان در نقد کنشگر باید نظام سلامت به‌عنوان ساختار را نقد کرد.
وی برای آثار تولیدی مهران مدیری کارکردهایی نظیر: طرح و بازنمایی مسائل اجتماعی، حساس ساختن وجدان جمعی و تابو زدایی برشمرد اما این کارکردها را محدود به ادراک متفکران دانست و مدعی شد که توده مردم به چنین درک عمیقی نمی‌رسند و در سطح باقی می‌مانند؛ یعنی در همان سطح تکیه کلام و فرم طنز.
دکتر صلاح الدین قادری، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد و پژوهشگر، سخنان خود را در حوزه نقد به نظام پزشکی در مواجهه با این سریال با توجه به مباحث اخلاق دورکیم و نقد سریال بر پایه مبحث اخلاق غایات وبر مطرح کرد.
وی موضع خود را در نقد این سریال این چنین تصریح کرد که سریال «در حاشیه» در حد دل خنک کردن بود و اخلاق غایات به معنای اخلاق رایج در میان مردم و به میدان آمدن سلایق را ترویج کرد.
دکتر قادری همچنین افزود، نظام پزشکی علاوه بر نقد و اعتراض به سریال باید به پزشکان نابهنجار هم اعتراض کند تا به ایجاد همبستگی در جامعه کمک کند و نه اینکه تنها بر پایه دفاع از نفع شخصی خود به نقد سریال بپردازد.
در پایان نشست، دکتر شیرین احمدنیا، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان سخنران آخر و در موضع موافق سریال گفت: رسانه‌ها و هنر در کشور ما عرصه‌ای است برای نمایش مسائل، ارزش‌ها و آسیب‌های اجتماعی؛ در بسیاری موارد که جامعه‌شناسان در عرصه عمومی حضور نداشتند، رسانه این خلاء را پر کرد.
وی افزود: باید قدردان شجاعت و شهامت مدیری برای ورود به این حوزه باشیم، این سریال در این حد که توانسته مخاطب عام را با خود همراه و نظر برخی مخاطبان خاص را جلب کند موفق بوده است.
دکتر احمدنیا همچنین اضافه کرد: شوخی گاهی وسیله‌ای است برای نزدیک شدن به موقعیت و افراد حساس و مدیری به خوبی از این وسیله در انتقال مفاهیم بهره برد.