این مقاله را به اشتراک بگذارید
‘
سوسیالیسم از نگاه ماکس وبر
حمید رضا امیدی سرور
سوسیالیسم اگر چه روس‌ها را خانه خراب کرد و طی یک انقلاب بلشویکی این کشور پهناور را در دام حکومتی کمونیستی انداخت که جنایاتش، تزارهای ظالم را روسفید کرد؛ اما پایه‌گذاران این مرام و مسلک اندیشمندانی آلمانی بودند. شاید به همین خاطر بود که برخی از سیاست‌مردان و متفکران آلمانی هراس بسیار از آن داشتند و با توجه به شرایط دشوار تحمیل شده بر آلمان و مردمش بعد از جنگ جهانی اول، این کشور را مستعد افتادن در دام سوسیالیسم می دانستند.
از منظر ماکس وبر صنعتی شدن و سرمایه داری نه فقط تقدیر تاریخی غرب که تقدیر آلمان نوین هم بود، آلمانی که بسیمارک آن را پایه‌گذاری کرده بود.
از منظر تقدیری، این مفاهیم (سرمایه داری و صنعتی شدن) نشانه‌های تحقق یاقتن عقلانیت غربی هستند که از نظر وبر تقدیر آلمان نیز بودند. عقلانیتی که تجلیات آن به عنوان تقدیر آلمان مدرن، باید سیاستهای رایش را معین سازند. وبر این مهم را یک تکلیف می دانست تکلیفی تاریخی برای بورژوازی آلمان؛ به عبارت دیگر او باورداشت بورژوازی آلمان مکلف است با تغییر دولت فئودال محافظه کار و دموکراتیزه ساختن جامعه به مبارزه علیه انقلاب و سوسیالیسم بپردازند.
او تصور می کرد با این اقدامات شرایطی مهیا می شود که مانع بروز انقلاباتی نظیر آنچه در روسیه اتفاق افتاد خواهد بود. کتاب کوچکی که نشر کتاب فردا با عنوان سوسیالیسم با ترجمه حسام حسین‌زاده به بازار فرستاده است حاصل چنین نظری در ماکس وبر بوده است.
در ژوئن سال ۱۹۱۸ زمانی که یک سال از انقلاب اکتبر روسیه (۱۹۱۷) گذشته بود، ماکس وبر تصمیم گرفت که سخنرانی برای یگان ارتش پادشاهی اتریش ایراد کند. بخشی که درواقع وظیفه اش دفاع در برابر تبلبغات دشمن بود.
انتخاب این سوژه برای سخنرانی در ادامه ذهنیتی بود که ماکس وبر داشت و برای خود این رسالتی قائل بود تا با ایراد این سخنرانی شنوندگان خود را با ماهیت واقعی سوسیالیسم آشنا سازد؛ به خصوص که ماهیت واقعی انقلاب سوسیالیستی و نتایج حکومت کمونیستی در آن زمان برای بسیاری شناخته شده نبود و عملا هنوز تجربه روشنی به عنوان مصداق عملی از آن وجود نداشت. بنابراین درهیاهوی ایجاد شده توسط سوسیالیست ها و شور و شوق این انقلاب، بهشت سرشار از عدالت و برابری که وعده داد می شد، سرابی فریبنده بود که موجب هراس جدی در اروپای مرکزی شده بود.
ماکس وبر در این کتاب کوشیده تصویری از سوسیالیسم پیش روی شنوندگان خود بگذارد و جالب اینکه چنان هوشمندانه سخن گفته است که هیچ کس نمی توانسته به او وصله محافظه کاری یا راست‌گرایی افراطی و هر جانبداری کورکورانه از یک مرام مسلک بچسباند. در جایی که ماکس وبر در باره مانیفیست کمونیسم سخن می گوید؛ در عین رد کردن محتوای آن، منکر ارزش‌های موفق علمی آن نمی شود و اگر به مخالفت به نظریه ارائه شده با آن می پردازد، خطای این نظریه را خطایی الهام بخش ارزیابی می‌کند که باید از آن سود جست! خلاصه اینکه ماکس وبر به مخاطب خود می آموزد که اگر مخالف نظری هم بود چگونه منصفانه و مردانه به مخالفت بپردازد.
ماکس وبر در این سخنرانی به شکلی منطقی و دقیق سخن گفته و هرجا لازم یافته به شرح دیگر مفاهیم همانند دموکراسی و سرمایه داری و… پرداخته تا اصل بحث را روشنتر سازد. مهمترین حسن کتاب آن است که چون ماکس وبر برای جمعی از افسران ارتش سخن می گفته، بنابراین زبانی ساده و روشن را برای قابل فهم شدن صحبت‌های خود انختاب کرده است. او برای نشان دادن دیدگاه های خود درباره سوسیالیسم تا آنجا که امکان داشته از مطرح ساختن مباحث نظری پرهیز کرده و به جای آن از شواهد تاریخی استفاده کرده است تا نتیجه بحث برای مخاطبانش ملموس‌تر گردد.
یک سال بعد از ایراد این سخنرانی نسخه مکتوب آن در قالب کتابی کوچک منتشر شد تا این متن ساده و کارآمد برای درک سوسیالیسم مخاطبان بیشتری در جامعه آن روز آلمان داشته باشد.
متن حاضر ترجمه همین کتاب است، البته حسام حسین زاده برای یکدستی متن بخشهای ابتدایی این سخنرانی را که به صحبت های ماکس وبر با افسران ارتش اختصاص داشته کوتاه کرده و تنها به موضوع اصلی سخنرانی بسنده کرده است.
در آخر باید اشاره کرد که این کتاب کوچک اما خواندنی و کارآمد در شناخت سوسیالیسم، در مجموعه‌ای منتشر شده است که نشر کتاب فردا با عنوان «کتابک» در دستور کارخود قرار داده است. کتابهایی کوچک در قطع پالتویی و حجم کم که دربر گیرنده سخنرانی ها، مناظره ها یا گفتگوهایی که متفکران بزرگ است. آثاری در قالب موضوعاتی از سنخ کتاب حاضر که با حجمی اندک و بهایی ارزان برای علاقمندن کتاب تدارک دیده شده است.
نقل از الف کتاب
سوسیالیسم
نویسنده: ماکس وبر
مترجم: حسام حسین زاده
ناشر: کتاب فردا، چاپ اول۱۳۹۴
۸۰ صفحه، ۳۵۰۰ تومان
‘