این مقاله را به اشتراک بگذارید
پیش‌بینی جایزه نوبل ادبیات
کدام نویسنده نوبل را به خانه می‌برد؟
بهار سرلک
اعضای کمیته آکادمی سوئد براساس چه ضوابطی یک نویسنده را انتخاب می‌کنند؟ گاهی آنها نویسنده‌ای را انتخاب می‌کنند که آثارش با ایده‌های مباحثات معاصر صدق می‌کند، مانند «هرتا مولر» در سال ٢٠٠٩. کمیته نوبل ادبیات دلیل انتخاب این نویسنده را این‌طور اعلام کرد: «نوبل ادبیات به هرتا مولر تعلق می‌گیرد؛ کسی که با تمرکز بر شعر و نثر ساده دورنمای زندگی کسانی را که زندگی‌شان مصادره شده به تصویر کشیده است. » اما اعطای نوبل ادبیات به این نویسنده آلمانی، تقریبا همزمان با بیستمین سالگرد فروریختن دیوار برلین صورت گرفت و بسیاری از رسانه‌های آلمان نسبت به آن واکنش مثبت نشان دادند. اگر این موضوع را اساس انتخاب برگزیده امسال قرار دهند «آدونیس» نویسنده‌ای که زاده سوریه است و بعد از زندانی شدنش به لبنان مهاجرت کرد یا نویسنده روسی «یوگنی یفتوشنکو» از مدعیان اصلی کسب جایزه نوبل ادبی هستند.
این کمیته سال ١٩٩٠ «اوکتاویو پاز» را برگزیده خود معرفی کرد. این نویسنده مکزیکی جایزه ادبی بین‌المللی (Neustadt) را به دست آورده بود. در همین راستا ممکن است «نورالدین فرح» شاعر سومالیایی که به تبعید فرستاده شد و جایزه «نیواستادت» را سال ١٩٩٨ به دست آورد، انتخاب این کمیته باشد.
اما کمیته انتخاباتی نوبل گاهی هم نویسنده‌هایی را که به خانه و کاشانه‌شان نزدیک هستند انتخاب می‌کند؛ مانند نویسنده سوئدی «توماس ترانسترومر». بنابراین نویسنده هلندی «سیس نوتبوم» یکی از محتمل‌ترین نامزدهایی است که اتفاقا نامش در فهرست نویسنده‌هایی است که در خانه شرط‌بندی «لادبروکس» وجود دارد.
ماه می‌نیز نویسنده مجارستانی «لاسلو کراسناهورکایی» جایزه بین‌المللی «من بوکر» را از آن خود کرد. به دست آوردن چنین جوایزی نقطه عطفی برای یک نویسنده محسوب می‌شود؛ بدین صورت که کمیته انتخاباتی جایزه نوبل این دست نویسندگان را در بررسی‌های خود لحاظ می‌کنند.
از دیگر نویسندگان قدری که می‌توانند این جایزه را به خانه ببرند، می‌توان به «پیتر هانتکه» نویسنده اتریشی که آثار بحث‌برانگیزش جوایز ادبی معتبری را برای او به ارمغان آوردند، «هاروکی موراکامی» نویسنده ژاپنی که آثار سوررئالیست او که از عناصر تاریک و مکتب «فاتالیسم» بهره می‌برد او را به یکی از تحسین‌شده‌ترین نویسنده‌های معاصر تبدیل کرده، «سزار آیرا» نویسنده آرژانتینی که موجزنویسی، ضرباهنگ آرام و نثری باطمانینه از ویژگی‌های آثار او هستند، اشاره کرد. همچنین نویسنده‌های امریکایی مانند «جویس کرول اوتس» و «فیلیپ راث» از پیشتازترین نویسنده‌های سال‌های اخیر بوده‌اند.
جایزه نوبل ادبیات تاکنون ١١١ بار از کشورهای مختلف برندگانی را اعلام کرده است و در میان زبان‌های دنیا، زبان انگلیسی بیشترین سهم را دارد. داستان این جایزه از آنجا کلید می‌خورد که سال ١٨٨٨ «آلفرد نوبل»، شیمیدان سوئدی و مخترع دینامیت انتشار مطلب دروغین فوت خود را در روزنامه فرانسوی دید. این روزنامه، نوبل را به خاطر اختراع دینامیت گناهکار خوانده بود. آلفرد نوبل پس از خواندن این مطلب به فکر ایجاد ذهنیتی مثبت نزد آیندگان افتاد. بنابراین ٢٧ نوامبر ١٨٩۵ آلفرد نوبل در کلوب نروژی-سوئدی‌ها آخرین وصیت‌نامه خود را مبنی بر اینکه سهم زیادی از دارایی او به جایزه‌ای اختصاص بیابد که همه ساله بدون توجه به ملیت خاص به افراد شایسته و پیشرو اعطا شود، امضا کرد. نوبل بر اثر سکته قلبی درگذشت و مبلغ ٣١ میلیون کرون، معادل ۴ میلیون و ٢٠٠ هزار دلار امریکا، به جایزه نوبل که از سال ١٩٠١ برگزار می‌شود، تعلق گرفت.
جایزه نوبل ادبیات از سال ١٩٠١ تا ٢٠١۴ مجموعه ١١١ جایزه به برگزیدگانش اعطا کرده است. این جایزه در هفت مورد در سال‌های ١٩١۴، ١٩١٨، ١٩٣۵، ١٩۴٠، ١٩۴١، ١٣۴٢و ١٩۴٣ جایزه نداده است. اما چرا جایزه نوبل در این سال‌ها به کسی تعلق نگرفت؟ در اساس‌نامه آکادمی نوبل آمده است: «اگر هیچ کدام از آثار ادبی در یک سال قابل توجه نباشند که پاراگراف اول آن آثار بتواند بر اهمیت آنها صحه بگذارد، مبلغی که برای این جایزه در نظر گرفته شده برای سال آینده ذخیره می‌شود. حتی اگر جایزه داده نشود آن مقدار باید به سرمایه بنیاد اضافه شود. » همچنین در طول جنگ جهانی اول و دوم جایزه‌های نوبل کمتری اهدا شدند.
تا به حال جایزه نوبل ادبیات چهار بار به طور مشترک به دو نویسنده اعطا شده است؛ در سال ١٩٠۴ جایزه به «فردریک میسترال» و «خوزه اچه‌خارای‌ای ایزاگیره»، در سال ١٩١٧ به «کارل آدولف گیلروپ» و «هنریک پانتوپیدان»، در سال ١٩۶۶ به «شموئل یوسف آینون» و «نلی زاکس» و در سال ١٩٧۴ به «ایویند جانسون» و «هری مارتینسون» به طور مشترک تعلق گرفت.
هم‌اکنون جایزه نوبل ادبیات عالی‌ترین جایزه برای یک نویسنده شناخته می‌شود. این جایزه که آثار نویسندگان را از سراسر جهان و یک عمر دستاورد ادبی آنها را مورد بررسی قرار می‌دهد تا به حال به نویسنده‌های بی‌همتایی همچون «گابریل گارسیا مارکز» نویسنده کلمبیایی، «ویلیام فاکنر» نویسنده امریکایی، «آیزاک بشویس سینگر» نویسنده لهستانی، «آلبر کامو» نویسنده الجزایری فرانسوی‌تبار، «آلکساندر سولژنیتسین» نویسنده روسی، «نجیب محفوظ» نویسنده مصری، «پابلو‌نرودا» نویسنده شیلیایی، «ارنست همینگوی» نویسنده امریکایی، «هرمان هسه» نویسنده آلمانی- سوییسی، «جان‌اشتاین‌بک» نویسنده امریکایی و «تونی موریسون» نویسنده امریکایی اهدا شده است.
تونی موریسون که در سال ١٩٩٣ برنده این جایزه شد، تا به امسال آخرین نویسنده امریکایی است که کمیته آکادمی سوئد این جایزه را به او اعطا کرده است. گفته می‌شود کمیته این آکادمی گرایشات ضد امریکایی دارند و برنده این جایزه در سال ٢٠١۴ نویسنده فرانسوی «پاتریک مودیانو» بود که خوانندگان امریکایی هیچ شناختی از او نداشتند. / اعتماد