این مقاله را به اشتراک بگذارید
تازه‌ترین نشست «اندیشه و قلم» با موضوع اندیشه نگاری ادبی در داستان «جاناتان مرغ دریایی» نوشته ریچارد باخ با حضور امیر علی نجومیان و موسی اکرمی یکشنبه ۶ دی در فرهنگسرای اندیشه برگزار شد.
به گزارش مد و مه به نقل از ایلنا، در ابتدای این نشست امیرعلی نجومیان (نویسنده، نظریه‌پرداز و مترجم و دانشیار ادبیات انگلیسی و نظریه ادبی دانشگاه شهید بهشتی) درباره حضورش در این نشست گفت: زمانی که یاد دورانی می‌افتادم که در نوجوانی دوست عزیزی کتاب «جاناتان مرغ دریایی» را به من داد و با خواندن این اثر به نوعی نگاهم به زندگی شکل گرفت و تاثیر زیادی بر من داشت. وقتی جست‌و‌جویی در فهرست کتاب‌های فلسفی دنیا کردم، بیشتر فهرست‌ها نام این کتاب را نیز قرار داده بودند.
او در ادامه بخش‌هایی از داستان «جاناتان مرغ دریایی» را برای حضار خواند.
نجومیان همچنین با بیان اینکه کتاب «جاناتان…» به لحاظ حجم کتاب بسیار کوچکی است، اظهار داشت: اگر تصاویر کتاب را از آن جدا کنیم، می‌بینیم که این کتاب یک داستان کوتاه است. همچنین داستان در سه بخش نوشته شده، در بخش اول جاناتان برای پرواز تلاش می‌کند و البته این تلاش فردی است و پرواز‌هایش باعث می‌شود گله او را رها کند، در بخش دوم به آگاهی ثانویه می‌رسد و آنجا تعلیم پیدا می‌کند و در بخش سوم جاناتان با تعدادی از یارانش به زمین باز می‌گردد.
این استاد دانشگاه سپس خاطرنشان کرد: باید توجه داشته باشیم در سال ۱۹۷۰ که کتاب به چاپ می‌رسد پایان یک دهه تاثیر فرهنگ، فلسفه و عرفان شرقی در آمریکا ست و آثار زیادی در این دوره شکل می‌گیرد که می‌خواهد این فرهنگ را وارد ادبیات انگلیسی کند. جاناتان مرغ دریایی نیز نمادی از نگاه و بینش آمریکایی به عرفان شرقی برای کمک به زندگی مادی انسان‌ها ست و با عرفانی که ما سراغ داریم بسیار متفاوت است.
نجومیان همچنین گفت: کتاب ریچارد باخ به عنوان یک اثر روان‌شناسی نیز شناخته شده است که می‌خواهد به انسان کمک کند معنا دار‌تر زندگی کند. در پیام‌هایی که مخاطبان بسیاری از کشورهای مختلف برای این کتاب گذاشته بودند بسیاری گفته‌اند که این اثر من را نجات داد و این موضوع نشان از تاثیرگذاری کتاب به لحاظ روان‌شناسی دارد. در مجموع می‌خواهم این نتیجه گیری را کنم که عرفان آمریکایی تلاش دارد زندگی معنوی را با زندگی مادی پیوند بزند.
او با تاکید بر اینکه کتاب «جاناتان مرغ دریایی» با مخاطب نوجوان ارتباط خوبی برقرار می‌کند، عنوان کرد: کسانی که در سنین پایین‌تر هستند خیلی تحت تاثیر این کتاب قرار می‌گیرند. اما به لحاظ ادبی می‌توانیم این اثر را به دو حوزه مختلف تمثیل و افسانه تقسیم کنیم.
این نویسنده و منتقد ادبی، داستان «جاناتان مرغ دریایی» را فاقد عمق ادبی دانست و گفت: دلیل عدم وجود عمق ادبی در این داستان نماد بودن شخصیت‌ها برای انتقال پیام اصلی نویسنده است. البته در رابطه با درون مایه اثر می‌توانم به چند کلید واژه از جمله کشف و جست‌و‌جو یا سفر اشاره کنم. مخاطبان جست‌و‌جو را دوست دارند و علاقه دارند داستانی بشنوند که شخصیت‌اش در حال جست‌و‌جو باشد و اگر در پایان نتواند چیزی که می‌خواهد به دست بیاورد احساس می‌کنیم چیزی کم است. جست‌و‌جو برای هر فردی معنای به خصوصی دارد. همه ما در حال جست‌و‌جو برای رسیدن به عشق، شهرت، معنا، ثروت و… هستیم و همیشه در این مسیر حرکت می‌کنیم.
وی ادامه داد: این داستان همچنین درباره آموزش است. درست است که سفر «جاناتان مرغ دریایی» معنوی و فردی است. اما به تنهایی نمی‌توانیم چنین کاری کنیم و در قبال دیگران هم مسئولیت داریم. در واقع این داستان درباره مسئولیت هم هست. البته داستان در عین حال درباره فردیت هم هست. در واقع این فردگرایی است که در جهان غرب بیشتر و بیشتر شکل گرفته است. مساله دیگر در این اثر آزادی است. در طول داستان بار‌ها و بار‌ها جاناتان به این موضوع اشاره می‌کند که همه کار‌ها درباره آزادی است.
نجومیان گفت: پیام نهایی «جاناتان مرغ دریایی» عشق است. عشق به دیگران و بخشیدن دیگران به خاطر گناهانی که می‌کنند و به نوعی این داستان می‌تواند تمثیلی از حضرت مسیح هم باشد. البته صاحب اثر فردی مومن و معتقد به آیین مسیحیت نیست. اما این موضوع اهمیتی ندارد، چرا که حتی در داستان‌های انسان‌هایی که خدا را باور ندارند، می‌توانید او را ببینید.
در ادامه این نشست موسی اکرمی (نویسنده، مترجم، ویراستار و استاد دانشگاه در گروه فلسفهٔ علم دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران) با بیان اینکه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی هرمز ریاحی و فرشته مولوی کتاب «جاناتان مرغ دریایی» را به طور کامل ترجمه کرده‌اند، اظهار کرد: به نظر نسخه قدیمی کتاب با نسخه‌های جدید غیرقابل مقایسه است. بخشی از این است مربوط به تصاویر زیبای آن است که در ترجمه‌های جدید حذف شده‌اند. همچنین ریچارد باخ در ابتدای این کتاب تقدیم نامه ایی دارد و نوشته است: «تقدیم به جاناتان راستین، که در همه ما می‌زیید.» اما متاسفانه این تقدیم نامه در ترجمه جدیدی که به دستم رسیده حذف شده است.
اکرمی با تاکید بر اینکه در کتاب «جاناتان مرغ دریایی» جاناتان در می‌یابد که لذت پرواز به عنوان هدف زندگی به او داده شده است، عنوان کرد: پرواز برای همه مردم نوعی نماد و سمبل است. ما در سنت‌های خودمان، چه مولانا و عطار خوانده باشیم و چه سنت‌هایی که به ما رسیده است با عنوان کمال روح آشنا شده‌ایم و به همین دلیل خیلی راحت با کتاب جاناتان مرغ دریایی ارتباط برقرار می‌کنیم.
استاد دانشگاه علوم تحقیقات افزود: پرنده در این اثر و در تجربه‌های ابتدایی‌اش زمین می‌خورد و شکست می‌خورد. اما هدف‌های بزرگتری دارد و به تلاش خود ادامه می‌دهد. او سیر و سلوک دارد و در نهایت مرز‌ها را می‌شکند و به حدی می‌رسد که محدودیت زمانی و مکانی برایش وجود ندارد و مجرد می‌شود. اما وقتی به میان گله خود بازمی گردد، او را توبیخ می‌کنند. او می‌گوید کدام مسئولیت بزرگ‌تر از اینکه من به شما نوع دیگری از زندگی را می‌آموزم و می‌خواهم به شما نشان دهم که زندگی بسیار بزرگ‌تر از آن چیزی است که شما فکر می‌کنید.
این نویسنده و مترجم کشور با اشاره به اینکه ریچارد باخ نویسنده کتاب «جاناتان مرغ دریایی» یک خلبان بوده است، عنوان کرد: نویسنده خود نیز علاقه بسیاری به پرواز داشته و در روایت اثرش هم این موضوع را می‌بینیم. در این اثر داستانی عرفان شرقی همچون این جمله معروف که «ای برادر تو همین اندیشه ایی» و یا ۳۰ مرغ عطار نیشابوری تکرار می‌شود. البته برخی نگرش ها نیز برای دوره مدرن است. همچون این پیام که هیچ تفاوتی بین انسان‌ها وجود ندارد و هیچ قانونی به جزء آزادی وجود ندارد.
اکرمی با اشاره به شباهت‌های داستان «ماهی سیاه کوچولو» اثر صمد بهرنگی با کتاب «جاناتان مرغ دریایی» گفت: ماهی سیاه کوچولو نمونه دیگری از این سفر و رفتن به دنبال راهی است که دیگران نرفته‌اند و هر دوی این شخصیت‌ها به هستی می‌پیوندند.
نجومیان نیز گفت: ریچارد باخ چند سال قبل دچار سانحه هوایی شد که البته زنده ماند. زمانی که در دوران نقاهت به سر می‌برد، همسرش داستانی از او پیدا کرد و به او نشان داد. باخ نیز گفت که این داستان فصل چهارم کتاب «جاناتان مرغ دریایی» است که در آن دوران قصد نداشته منتشر کند. این فصل از داستان به بازگشت جاناتان اشاره دارد، چرا که مرغ‌های دریایی از او یک مذهب ساخته‌اند و اتفاقات عجیب و وحشتناکی را رقم زده‌اند. ریچارد باخ نیز گفته است اخیرا با دیدن گروه‌هایی مانند داعش تصمیم گرفته است فصل چهارم کتاب را نیز منتشر کند.
وی تصریح کرد: آثار ادبی ماندگار هستند که مفاهیمی جهانی را ارائه می‌کنند. داستان‌های ماندگار ساده هستند و روایت‌های تو در تو ندارند و در عین حال فضایی را فراهم می‌کنند که بتوان تفسیر‌های متفاوتی را از آن‌ها ارائه داد. این اثر را نیز می‌توان به شکل‌های مختلف خواند و تفکرات مختلف را در آن پیدا کرد.