دیوید ممت و «انواع مرغابی و سه نمایشنامه دیگر» / حقایق پنهان

‘

نگاهی به «انواع مرغابی و سه نمایشنامه دیگر» اثر دیوید ممت

حقیقت پنهان
یکی از مستعد ترین نمایشنامه نویسان تاریخ معاصر امریکا، که بسیاری او را هم ارز هارولد پینتر انگلیسی محسوب می کنند. مهمترین دوره زندگی او دهه هفتاد و هشتاد قرن بیستم بود که نه تنها با آثارش به شهرتی روز افزون دست یافت، مهمترین جایزه زندگی خود یعنی جایزه پولیتزر را نیز برای نمایشنامه گلن‌گری گلن راس (۱۹۸۲) کسب کرد. اهمیت آثار او باعث شده بسیاری از آنها دستمایه ساخت آثاری موفق در سینما باشند. خود دیوید ممت نیز فیلمنامه های شاخصی برای هالیوود نوشته که در این حوزه نیز اعتباری بسیار برایش به همراه آورده است. شاید تنها تنسی ویلیامز نمایشنامه نویس بزرگ امریکایی در نیمه اول قرن بیستم، آثاری به ارزش و غنای نمایشنامه های دیوید ممت از خود به یادگار گذاشته باشد.

ممت متولد ۱۹۴۷ در خانواده ای یهودی و روشنفکر بود، او در اوایل دهه هفتاد به نیویورک رفت. فعالیت در تئاترهای سطح بالای این شهر در شکوفایی توانایی هایش تاثیر فراوانی داشت. در همین دوران وارد حوزه سینما نیز شد. اولین فیلمنامه او، اقتباسی بود از رمان معروف پستچی تنها دوبار زنگ می زند اثر جیمز ام کین که به اثری شاخص بدل شد . خیلی زود دیوید ممت علاوه بر نمایشنامه‌نویسی، به عنوان فیلمنامه نویس و کارگردان هم چهره ای دارای اعتبار بدل شد.

کتاب «انواع مرغابی و سه نمایشنامه دیگر»، چنانکه از عنوانش پیداست در برگیرنده چهار نمایشنامه است. عناوین نمایشنامه های این کتاب عبارتند از  «شال»، «انواع مرغابی»، «سنجاب ها» و «پیوند دوباره» که برای نخستین بار به فارسی برگردانده شده اند و  یازدهمین کتابِ مجموعه «جهان تازه نمایش» نشر چشمه را تشکیل داده اند.

البته دیوید ممت در ایران چهره شناخته شده محسوب می شود و آثار گوناگونی از او پیشتر به فارسی در آمده است. نمایشنامه‌های «بوفالوی آمریکایی» با ترجمه آراز بارسقیان، «گلن گری گلن راس» با ترجمه امید روشن ضمیر، «زندگی در تئاتر» با ترجمه داریوش مودبیان، «اولئانا» با ترجمه علی اکبر علیزاد، «نوشته رمزی» با ترجمه امیر امجد، «آقای شادی» با ترجمه محمد منعم، «گاه دلتنگی» با ترجمه شهرام زرگر و کتاب تئوریک «درست و نادرست: بدعت و عقل سلیم برای بازیگر» با ترجمه علی منصوری، عناوین تعدادی از کتاب‌های منتشر شده ممت در ایران است.

چهار نمایشنامه «شال»، «انواع مرغابی»، «سنجاب ها» و «پیوند دوباره» نمایشنامه هایی تقریبا کوتاه هستند که بازتاب دهنده گرایش‌های تجربه گرایانه دیوید ممت در نمایشنامه نویسی هستند. بی شک باید او را یکی از صاحب فکرترین نمایشنامه نویسان ساختار شکن دهه‌های گذشته محسوب کرد؛ البته دیوید ممت بی‌دلیل از هیچ سنت کلاسیک در نمایشنامه نویسی آشنایی زدایی نمی‌کرد، مگر اینکه چیزی هم اندازه و هم قدر آن را جایگزین کرده باشد. ایده ای که بتواند در محتوا و فرم  نمایشنامه اش جابیفتد.

این تغییر و تحول براساس باوری در دیوید ممت شکل گرفته بود که حکایت از ناکافی بودن توانایی سنت‌های پیشین تئاتر از متن تا نحوه اجرا و حتی شیوه بازی هنرپیشگان، برای تاثیر گذاشتن بر مخاطبان امروز داشت؛ بنابراین او از چنین نقطه نظری شروع به نوآوری در کار نمود.

شاخص ترین ویژگی این نمایشنامه‌ها دیالوگ نویسی در آن هاست، رکنی در نمایشنامه نویسی که عامل پیش برنده داستانِ نمایش نیز هست اما اینجا بیش از آنکه نمایش را پیش ببرد، بدان عمق و غنا می دهد.

جذاب ترین نمایش کتاب حاضر را باید سنجاب ها محسوب کرد، نخست از این لحاظ که ممت از تجربیاتی همانند آنچه خود در هنگام نوشتن فیلمنامه یا نمایشنامه می توانسته پشت‌سر بگذارد استفاده کرده است. صرف نظر از محتوای این نمایش فرم چهارتکه آن نیز در کلیت آن به خوبی جا افتاده. در واقع ممت برای فاصله گذاری از عوض شدن پرده ها استفاده نکرده است و این تکه تکه کردن را جایگزین پرده ها ساخته و جالب اینکه در بین آنها میان پرده نبز قرار گرفته است که همگی رویکردهایی نوآورانه جلوه می کنند.

درگیری دو فیلم‌نامه‌نویس اد (ادموند) و آرت (آرتور) در این نمایش که هریک نسلی از فیلمنامه نویسان را نمایندگی می کنند، به شکلی نمادین می تواند چالش های میان رویکردهای جدید و قدیم در هنر را به نمایش بگذارد، نویسنده هایی که هیچکس را قبول ندارند و سر نکته ای ساده با هم درگیرند. شخصیت های آثار ممت اگر چه گاه دغدغه هایی فراتر از دغدغه های معمول بین توده مردم را دارند، اما در دنیای خود آنها نیز این دغدغه چیزی فراتر از حساسیت های پیش پا افتاده نیست.

اشاره شد به اینکه دیالوگ ها در این نمایشنامه برخلاف سنت های معمول، باعث پیش بردن قصه نمایش نمی شوند، چرا که مهمترین شگردنوآورانه ممت در این است که در طول نمایش آنچه  را که در لایه های زیرین موقعیت داستانی وجود دارد، به سطح می آورد. چنانکه گویی رازی از پرده بیرون می افتد و افشاگری درباره شخصیت های اتفاق می افتد و موقعیت ها را دگرگون ساخته و یا جهت آنها را عوض می کند.

خلاصه سخن اینکه درک اهمیت نمایشنامه های ممت جز با شرکت در آنها میسر نمی شود و این چهارنمایشنامه که با ترجمه خوب بهرنگ رجبی به همت نشر چشمه در اختیار ما قرار گرفته فرصتی ست که نباید از دست داد.

«انواع مرغابی و سه نمایشنامه دیگر»
نوشته : دیوید ممت
ترجمه: بهرنگ رجبی
ناشر : چشمه، چاپ اول ۱۳۹۴
۱۶۱صفحه، ۱۱۰۰۰تومان

نقل از الف کتاب

‘