از تازه های نشر نی

زبان موسیقی ایرانی

«تحلیل ردیف» بر اساس نت‌نویسی ردیف میرزاعبدالله، کتابی است نوشته داریوش طلایی. این کتاب، به بررسی و توصیف گونه‌های مختلف انگاره‌ها و جملات موسیقی کلاسیک ایرانی، خصائل ذاتی‌شان و نحوه به‌کارگیری، گسترش و دگردیسی آن‌ها در قالب گوشه‌ها، مقام‌ها (شاه‌گوشه‌ها)، آوازها و دستگاه‌ها می‌پردازد. این کتاب درواقع بخشی اساسی از پژوهشی است که داریوش طلایی طی سال‌ها انجام داده و خود او هدف آن را، شناختن و شناساندن طبیعت واقعی موسیقی ایرانی دانسته است. طبق توضیح پیشگفتار، اولین محصول این پژوهش درباره ساختار مُدال و آوازها و دستگاه‌ها بود که در کتابی با نام «نگرشی نو به تئوری موسیقی ایرانی» در سال ١٣٧١ به چاپ رسید. سپس در کتاب «ردیف میرزاعبدالله: نت‌نویسی آموزشی و تحلیلی»، او کوشیده بود تا ملودی‌‌های مدل و الگوهای ملودیک را که در نظم ردیف دستگاهی، روی ساختار مُدال جای می‌گیرند معرفی کند: «در تبیین و تدوین این دو بخش مُدال و ملودیک همواره دیدگاهی در جهت خلاقیت و به عبارتی ساخت و تولید موسیقی ایرانی براساس ساختار ذاتی‌اش به مثابه زبان داشتم. در مسیر پژوهش سرانجام به این نتیجه رسیدم که همان‌طور که زبان از قواعدی دستوری برخوردار است که شناخت آن می‌تواند به درک و شناخت بهتر و درست‌تر ساختار متون ادبی بیانجامد، در موسیقی ایرانی نیز – که از جهاتی شباهت و قرابت زیادی با زبان فارسی دارد- می‌توان اجزاء عناصر و قواعد آن را مشخص و تعریف کرد تا بتوان در اجراهای مبتکرانه در آرایش‌های جدید و متنوع عرضه‌اش کرد. همان‌طور که واژگان و جملات نقش‌های مختلفی در متن‌های ادبی دارند، مانند نقش‌ واژگان در قالب‌هاب شعری و یا انواع جمله و یا قواعد صرف و نحو، در یک گوشه نیز انگاره‌ها و جملات موسیقی، نقش‌های مختلفی ایفا می‌کنند مانند آغازین، معرف، گسترشی، تکمیلی و پایانی و یا جنس و نوع آن‌ها می‌تواند شعری، تحریری و مضرابی باشد».
در این کتاب به منظور ارتباط و استفاده آسان‌تر خواننده، موارد ذکرشده در تمامی متن ردیف به شکل گرافیکی در کادرهایی یا تُن‌های متفاوت خاکستری مشخص شده و توضیحات مربوط به هریک در کنار آن آمده است. موضوع این کتاب، همان‌طور که اشاره شد، بررسی و تحلیل مجموعه عناصر صوتی، ریتمیک و نحوه به‌کارگیری و ترکیب آن‌ها در شکل‌گیری بیان موسیقایی خاصی است که آن را «زبان موسیقی ایرانی» می‌نامند. در توضیح ابتدای کتاب، موسیقی ایرانی متعلق به خانواده‌ای از موسیقی‌ها دانسته شده که در موسیقی بین‌المللی، موسیقی‌های مُدال(مبتنی بر مُد) نامیده می‌شوند. اعضای نزدیک‌تر این خانواده به موسیقی را موسیقی‌های عرب و ترک تشکیل می‌دهند. در بخشی از کتاب درباره شیوه آموزشی موسیقی ایرانی آمده: «در روش‌ آموزشی قدیم، برای تکمیل دوره آموزشی موسیقی، بعد از فراگیری یک دوره ردیف، که شامل گوشه‌های منظم‌شده در آوازها و دستگاه‌هاست و اکثرا مدل‌های غیرضربی را شامل می‌شود، بخش دیگری به عنوان رپرتوار و الگوهای ضربی مانند رِنگ‌ها، تصنیف‌ها و چهارمضراب‌ها نیز به آن افزوده می‌شدند. در مرحله نهایی فراگیری این موسیقی کار خواننده و نوازنده با یکدیگر بود که در آن مرحله هنرآموز موسیقی پا را از مرحله مشق‌نویسی فراتر می‌گذاشت و  درک و شناختی جامع‌تر از آن‌چه جوهر اصلی هرمقام و گوشه را تشکیل می‌دهد پیدا می‌کرد.»