این مقاله را به اشتراک بگذارید
‘
«تماشای رنج دیگران» اثر سوزان سانتاگ
نمایش هولناک واقعیت
پارسا شهری
«تصویرنگاری رنج قدمتی طولانی دارد.» سوزان سانتاگ در یکی از آثارش این گزاره را با میانجی هنر عکاسی تحلیل می‌کند. او از خلال تمرکز بر عکس‌های خاص تاریخی از جنگ‌ها نشان می‌دهد که ما حقیقتا نمی‌توانیم تصور کنیم جنگ شبیه چیست. نمی‌توانیم تصور کنیم چه‌قدر رعب‌آور و هراس‌انگیز است «و چه‌قدر درنهایت عادی به‌نظر می‌رسد؛ نه می‌توانیم بفهمیم، نه می‌توانیم تصور کنیم. این فهمیدن چیزی است که هر سرباز، فتوژورنالیست، امدادگر یا آدم عادی‌ای که زندگی‌اش زیر آماج جنگ بوده و شانس این را داشته است تا از مرگی برهد که دیگرانِ همین نزدیکی را دریده است، با سرسختی احساس می‌کند و فقط آنها هستند که درست احساس می‌کنند.» سانتاگ «تماشای رنج دیگران» را از ماجرای کتاب «سه‌گینی» ویرجینیا وولف آغاز می‌کند. کتابی که به‌زعم سانتاگ، حاوی اندیشه‌های جسورانه او درباره ریشه‌های جنگ بود. وولف این کتاب را در زمانه‌ای نوشت که او و بسیاری از همتایانش در شوک حکومت فاشیستی اسپانیا بودند. این کتاب درحقیقت پاسخ معوقی بود به وکیلی سرشناس از لندن که از وولف پرسیده بود «به‌نظر شما چگونه باید مانع وقوع جنگ شویم؟» وولف در این کتاب اندیشه جسورانه‌ای را مطرح می‌کند: «جنگ یک بازی مردانه است و ماشین کشتار جنسیت دارد و مذکر است.» بعد سانتاگ با صحه‌گذاشتن بر نوشتار جسورانه وولف درباره جنگ، باب نقد را می‌گشاید: «در حقیقت عکس‌هایی که وولف به آنها اشاره می‌کند از یک جنگ واقعی، سخن نمی‌گوید بلکه ترفندی خاص از جنگ را به نمایش می‌گذارد که در آن دوره عموما وحشیانه خوانده می‌شد و هدفش کشتار غیرنظامیان بود.» پس در نظر سانتاگ اگر اینک ما همان خوانش وولف از عکس‌ها را دنبال کنیم، تنها چیزی که انزجار عمومی از جنگ را تأیید می‌کند پشت‌کردن به اسپانیا به‌عنوان کشوری با پیشینه خشونت است و «این همانا دوری‌گزیدن از سیاست نام دارد.» بعد سانتاگ می‌رسد به تغییر و تحولات هنر عکاسی و ارتباطش با جنگ و نیستی. او عکاسی را به‌نوعی هم‌بسته با مرگ می‌داند و می‌نویسد: «از زمان اختراع دوربین (١٨٣٩)، عکاسی همیشه با مرگ همگام بوده است؛ زیرا عکس خلق‌شده به‌وسیله دوربین ردپایی از چیزی محسوب می‌شود که زمانی پیش‌روی دوربین قرار گرفته است.» ازاین‌رو در دورانی، دست‌کم در روزگار جنگ عکاسی در قیاس با نقاشی مرتبه بالاتری داشت، از آنجاکه همواره یادمانی از گذشته دفن‌شده یا عزیزی ازدست‌رفته بود، مرتبه بالاتری را به خود اختصاص می‌دهد.» به‌لحاظ تاریخی «تماشای رنج دیگران» نشان می‌دهد که «اقتدار عکاسی توانست شنیع‌ترین واقعیات را، نه‌فقط ثبت بلکه شرح داده و بر تمام داستان‌سرایی‌ها فائق آید، بی‌شک سال ١٩۴۵ خواهد بود؛ سالی که عکاسی نه‌فقط از جنبه مستندسازی، بلکه نمایش هولناک واقعیت، تمامی قدرت‌های پیچیده زبان را در مشت له کرد.» سانتاگ، کتاب دیگری نیز دارد با عنوان «درباره عکاسی» که در آن ایده‌هایش در باب عکاسی را به‌تفصیل شرح داده، و در کتاب اخیر با پیگیری ایده‌هایش، درک انسان از تصاویرِ مربوط به فاجعه را نشانه رفته و نمایی از درک انسان معاصر از خشونت ترسیم می‌کند. از این کتاب ترجمه دیگری نیز با عنوانِ «نظر به درد دیگران» و ترجمه احسان کیانی‌خواه در نشر گمان منتشر شده است.
شرق
‘