این مقاله را به اشتراک بگذارید
٧ ویژگی ممتاز مهدی اخوانثالث
چهارم شهریورماه، بیست‌وهفتمین سال خاموشی مهدی اخوانثالث (م. امید) بود. برای پرهیز از حرف‌های تکراری مانند مرور زندگی‌نامه و آثار، در این یادداشت به شکل کوتاه به هفت تفاوت عمده او با بیشتر پیشینیان (و تاکنون نیز با پسینیان) می‌پردازیم:
نخست. هم شاعر و هم نویسنده: امید علاوه بر هفت دفتر شعر اصلی که بیشتر آنها در زمان حیات او منتشر شده‌اند («ارغنون»، «زمستان»، «آخر شاهنامه»، «از این اوستا»، «سواحلی و خوزیات»، «سه کتاب» و «ترا ای کهن بوم‌وبر دوست دارم») و مجموعه‌ای که بعد از مرگ از سوی «نشر زمستان» به زیور طبع آراسته شده است («سال دیگر، ای دوست، ای همسایه… »)؛ داستان «درخت پیر و جنگل» و مجموعه‌داستانی «مرد جن‌زده» را نیز نگاشته است. نثر اخوان کم از نظم او ندارد. در داستان درخت پیر و جنگل نیز درباره گذشته پرشکوه اشاراتی دیده می‌شود.
دوم. شاعر کلاسیک و نو: بیشتر شعرای فارسی‌سرا، تنها در یک شیوه سروده‌اند و اگر در هر دو هنرآزمایی کرده‌اند، بیشتر در یکی موفق بوده‌اند؛ برای نمونه سهراب سپهری در آغاز هشت کتاب شعری عروضی به‌عنوان «دود می‌خیزد» دارد که هیچ‌گاه به قوّت شعرهای نوی او نیست؛ اما اخوان در هر دو زمینه طراز اول سروده است؛ از غزل گرفته تا قصیده، رباعی و… .
سوم. تحقیق و پژوهش: هرچند تحصیلات رسمی امید دیپلم آهنگری بود؛ اما به یاری مطالعات عمیق و کتاب‌شناسی در زمینه ادبیات فارسی، دو اثر ارزشمند به نام‌های «بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج» و «عطا و لقای نیما یوشیج» بر جای گذاشت. بعدها آثاری نیز از نوشته‌های پراکنده او گردآوری شده است: «نقیصه و نقیصه‌سازان»، «حریم سایه‌های سبز» (مجموعه‌مقالات در دو جلد) و «صدای حیرت بیدار» (مجموعه‌گفت‌وگوها) که همگی دارای ارزش تحقیقاتی است.
چهارم. شناخته‌شدن در زمانه خود: برخلاف بسیاری از ادیبان که در زمانه‌شان مهجور بوده‌اند، اخوان به یاری دوستان خود مانند استاد محمدرضا شفیعی‌کدکنی و مرتضی کاخی، در زمان حیات نیز صاحب شهرت بود. یادنامه او با نام «باغ بی‌برگی» به چاپ چهارم رسید؛ در حالی‌که بیشتر یادنامه‌ها در همان چاپ اول متوقف می‌شود. در این کتاب از عباس کیارستمی، ایرج افشار، عبدالمحمد آیتی، کریم امامی گرفته تا بهرام بیضایی، نجف دریابندری، مصطفی رحیمی، عزت‌الله فولادوند، پرویز مشکاتیان و غزاله علیزاده به‌همراه بسیاری دیگر از نام‌های شناخته‌شده، یادداشتی در ستایش او نگاشته‌اند. توجه گرایش‌های مختلف هنری و طیف‌های متفاوت فکری به یک هنرمند، امری کم‌نظیر است. به‌تازگی نیز کتابی با عنوان «همراه آن لحظه‌های گریزان؛ نقد، تفسیر، شعر و خاطراتی درباره زندگی و آثار مهدی اخوانثالث» نشر یافته که در واقع جلد دوم یادنامه است.
پنجم. تدریس در دانشگاه: اخوانثالث پس از پیروزی انقلاب، برای تدریس درس «نقد و بررسی شعر معاصر»، به دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران دعوت می‌شود. در ادامه در دانشگاه ملی ایران (شهید بهشتی کنونی) نیز ادبیات درس می‌دهد. هرچند شاعر سرشناس‌بودن و تدریس در دانشگاه، موضوع تازه‌ای نیست؛ اما کمتر شاعر و نویسنده‌ای در این سطح فرصت فعالیت آکادمیک (که البته کوتاه بود) را داشته است. داستان نحوه دعوت او به دانشگاه و نیز نمونه‌ای از سؤالات امتحانی او در کتاب خواندنی «حالات و مقامات م. امید» به قلم استاد محمدرضا شفیعی‌کدکنی آمده است.
ششم. تمرکز همه‌جانبه بر شعر و ادبیات فارسی: مطالعات، شغل و معاش، تدریس، تفریح و همه ابعاد زندگی م. امید در ادبیات و به‌ویژه شعر فارسی متمرکز بوده و تقریبا وقت خود را صرف موضوع دیگری نکرده است.
هفتم. صدا و تصویر: شنیدن شعر با صدای خود شاعر لذت سرشاری دارد که البته وابسته به داشتن صدای خوب است. احمد شاملو با صدای گرم خود تعدادی از قطعات‌اش را خوانده است. اخوان نیز از صدای خوب بهره‌مند بود و مدت‌ها در رادیو برنامه داشت. به‌تازگی نیز لوح فشرده تعدادی از اشعار با صدای خودش از سوی «نشر زمستان» (انتشاراتی که از سوی فرزندش «زرتشت» اداره می‌شود)، منتشر شده که دکلمه پرشور شعر «چاووشی» بسیار شنیدنی است. شاعر ما خوش‌عکس هم بود و اکنون تعداد زیادی عکس از او در دسترس است که بهترین آن تصاویر را مریم زندی برداشته است و در کتاب «باغ بی‌برگی» دیده می‌شود. خانم زندی حکایت شیرین روزی که برای عکاسی به منزل اخوان رفته بود را نیز جایی نوشته است.
به نقل از شرق