پرسش‌هایی از انسان و هستی / یاسمن انصاری

«ناهنجاری» (آنومالی) رمان برنده گنگور ۲۰۲۰ با چهار ترجمه در  فارسی

در ژانویه‌ ۲۰۲۱ فروش رمان «ناهنجاری» (آنومالی) شاهکار اِروه لو تِلیه به ۸۲۰ هزار نسخه رسید. با اعلام انتشارات گالیمار تا تاریخ ۶ مِه همان سال به یک‌میلیون نسخه رسید و اکنون از مرز یک‌ونیم‌میلیون نسخه فراتر رفته است. «ناهنجاری» به‌محض انتشار برای جایزه‌های گنکور، رنودو، مدیسی، دسامبر، رمان فناک و وپلر رقابت کرد، و درنهایت در تاریخ ۳۰ دسامبر ۲۰۲۰ برنده‌ جایزه گنکور شد. همچنین عنوان پرفروش‌ترین رمان بین‌المللی نیویورک‌تایمز و «مهیج‌ترین کتاب سال» را از آن خود کرد. در همین مدت‌زمان کم به چهل زبان ترجمه شد، از جمله فارسی با چهار ترجمه: ترجمه نرگس کریمی با عنوان «ناهنجاری» در نشر افق با خرید کپی‌رایت، ترجمه فاطمه ابراهیمیان و  محمدامین بیک در نشر نو. دو ترجمه دیگر هم در نشر همان و بهجت منتشر شده است.

«ناهنجاری» رمانی است که بخشی از آن مرتبط با داستانی هیجان‌انگیز در هواپیما است و بخشی دیگر در جست‌وجوی حقیقت، سرنوشت و اراده. هواپیمایی وارد توفانی سهمگین شده و پوشیده در رمزوراز ظاهر می‌شود و مسافران خود و کل جهان را وادار می‌کند تا همه‌ چیزهایی را که درباره‌ معنا و هدف هستی باور دارند دوباره بررسی کنند. حین خواندن «ناهنجاری»، ممکن است با خود فکر کنید که: این دقیقا چه نوع کتابی است؟ آیا این کتابی علمی‌تخیلی است که جامه‌ فلسفه به تن کرده؟ یا درباره‌ متافیزیک است و با هیجان و معما اشتباه گرفته شده است؟

هردو و هیچ‌کدام! «ناهنجاری» سرگرمی و ادبیات را باهم دارد. شاید موضوع آن از «منطقه‌ گرگ‌ومیش» یا «آینه‌ سیاه» برگرفته شده باشد، اما به‌طرز جالبی پرسش‌های ضروری درباره‌ حقیقت، سرنوشت و اراده‌ بشر را بررسی می‌کند. اگر قرار است هم زندگی‌مان متعلق به خودمان نباشد و هم درنهایت بمیریم، پس باید چگونه زندگی کنیم؟

این روش داستان‌سرایی ماهرانه‌ اِروه لو تِلیه است که ما را مجبور می‌کند تا صفحه‌ی ۱۵۱ صبر کنیم تا بفهمیم چه اتفاق عجیبی بر سر هواپیمای موردنظر پرواز ۰۰۶ ایرفرانس از پاریس به نیویورک آمده است. اما پیش از آن با تعدادی از مسافران آن آشنا و از زندگی آن‌ها روی زمین مطلع می‌شویم.

در لاگوس نیجریه، یک ستاره‌ جوان پاپ که در کشوری به شدت دگرباش‌ستیز زندگی می‌کند، یک آهنگ موفق می‌نویسد و کم‌کم هویت واقعی خود را پس می‌گیرد. مردی در بمبئی متوجه می‌شود که بر اثر سرطان پانکراس درحال مرگ است. یک معمار فرانسوی ۶۰ ساله که دوست‌دختر بسیار جوان‌ترش رهایش کرده، متوجه می‌شود که «خواستن همیشگی کسی که کنارش می‌خوابد، اما در بی‌تفاوتی بی‌رمق سایه‌ها سال‌های بسیاری از او فاصله دارد، دردناک‌تر از آن است که هرروز دلتنگِ کسی شود که آنجا نیست.»

موارد بیشتری وجود دارد و دومین مهارتِ لو تِلیه این است که ما را وسوسه می‌کند که تا این حد اهمیت بدهیم، حتی به شخصیت‌هایی که محور اصلی داستان نیستند. او شیوه‌ای دارد که ما را در هر داستانی فرومی‌برد و سپس در بُهت و حیران بیرون می‌کشاند و دوباره همان را تکرار می‌کند. تصادفی نیست که یکی از شخصیت‌ها در مستی از شاهکار ایتالو کالوینو به نام «اگر شبی از شب‌های زمستان مسافری…» یاد می‌کند.

همچنین ما با یک قاتل مرگبار آشنا می‌شویم که شغل روزانه‌اش مدیریت رستوران‌های زنجیره‌ای گیاهخواران است یا دختربچه‌ آزاردیده‌ای که عاشق وزغ خانگی‌اش است. یا یک رمان‌نویس فرانسوی که قصد خودکشی دارد و شاهکار پس از مرگش «ناهنجاری» نام دارد.

چه وجه مشترکی به جز حضور در این پرواز سرنوشت‌ساز دارند؟ چهره‌های دولتی که در سایه، بی‌سروصدا آنها را جمع می‌کنند چه کسانی هستند؟ و چرا پس از ۲۰ سال سکوت، تلفن همراه ضدگلوله و دولتی یک آمارگیر عصبی پرینستون که روی تیشرتش نوشته «من عاشق صفر، یک و فیبوناچی هستم» ناگهان زنگ می‌زند و پس از بیست سال سکوت، یک طرح واکنش اضطراری به‌نام پروتکل ۴۲ را آغاز می‌کند؟

حتی آمارگیری که در گزارشی پس از ۱۱ سپتامبر درباره‌ بلایای احتمالی مرتبط با هواپیما به ابداع این پروتکل کمک کرد، هرگز تصور نمی‌کرد که روزی فعال شود؛ بنابراین آن را یک شکوفایی علمی‌تخیلی دانست. (عدد ۴۲ بیانگر معنای زندگی در داستان «راهنمای مسافران کهکشان» از داگلاس آدامز است.)

هنگامی که مقامات طبق پروتکل با مسافران مصاحبه می‌کنند، پرسش‌های «آیا در گوش‌های‌تان صداهایی دائمی، خوشایند یا آهنگین می‌شنوید؟» و «آیا احساس سردرد یا میگرن دارید؟» به‌طرز عجیبی برای آن‌ها آشنا به‌نظر می‌رسد و مشکوک می‌شوند. مسافر می‌پرسد: «صبر کن… تو داری پای من را می‌کشی! فکر می‌کنی در فیلم «برخورد نزدیک از نوع سوم» هستی؟» و اضافه می‌کند: «کدوم احمقی این پرسش‌نامه را نوشته است؟»

خوانندگان کتاب یاد فیلم‌ «ماتریکس» (۱۹۹۹) و سریال‌های تلویزیونی می‌افتند: «بازماندگان» (۲۰۱۴)، سریالی که در آن زنده‌ها ناگهان ناپدید می‌شوند. «بازگشته» (۲۰۱۵)، سریالی که مرده‌ها ناگهان ظاهر می‌شوند و البته «لاست» (۲۰۰۴) و «فهرست مسافران» (۲۰۱۸) که در آن پروازها به‌طور غیرقابل توضیحی در زمان یا مکان اشتباه فرود می‌آیند. اما چیزی که بیشتر به ذهن متبادر می‌شود «داستان زندگی تو» اثر تد چیانگ بود، رمانی که منجر به ساخت فیلم «ورود» (۲۰۱۶) شد. در «ناهنجاری» نیز مانند آن داستان، افرادی که در موقعیتی قرار می‌گیرند که درک را به چالش می‌کشد، با شجاعت و عشق واکنش نشان می‌دهند. بیشتر شخصیت‌های لو تِلیه سعی می‌کنند تا با این موقعیت مقابله کنند. رهبران مذهبی، دیپلمات‌ها، مقامات اطلاعاتی، فیلسوفان و دانشمندان این معما را از همه جهات بررسی می‌کنند.

سازندگی