گفتگو با هاروکی موراکامی ؛ نویسنده‌ای که شهرت کلافه اش کرده

گفت وگو با «هاروكي موراكامي»
مي خواهم زندگي اي عادي داشته باشم

احمدرضا توسلي

هاروكي موراكامي حالادر سال ٢٠١٥ آنقدر پله هاي شهرت را پيموده كه بيشتر شبيه به يك سلبريتي ديده مي شود. آثار اين نويسنده ٦٦ ساله ژاپني به ٥٠ زبان ترجمه شده و ميليون ها چاپ از آنها در سراسر دنيا به فروش رسيده است. او به اندازه مصاحبه مي كند و مثل سلينجر كه ناطور دشت را از او به ژاپني ترجمه كرده است با تفنگ شكاري به استقبال شما نخواهد آمد. چرا موراكامي مهم است؟ موراكامي جدا از اينكه يكي از موتورهاي محرك ادبيات جدي دنياست، حلقه پيوند ادبيات آسيا و غرب است، تلفيق ادبيات ژاپن با مينيماليسم امريكايي، انتخاب سوژه هاي عجيب، سُر خوردن مابين رئاليسم و سوررئاليسم، و حركت و ريتم بي نظير از او شخصيتي يگانه در بين هم عصرانش ساخته است. مصاحبه زير ابتدا سال ٢٠٠٤ در فصلنامه كتاب واتراستونز منتشر شده بود و در آگوست ٢٠١٤ اسكات پك دوباره آن را در سايت شخصي اش قرار داد. نگاه به موراكامي بعد از بيش از ١٠ سال، نشان مي دهد كه او بررسي درستي نسبت به آينده ادبي خويش داشته و تا آنجا كه مشخص است آرا و نظراتش در اين راه تغييري نكرده است.
    
     «كافكا در كرانه» سال ٢٠٠٢ در ژاپن چاپ شده بود. فكر شما درباره كتابي كه حالاديگر چند سالي از خلقش گذشته چيست؟
    به اين علت كه اكثر رمان هاي من به طور عميق به دوره معاصر، موضوعات خبري روز، مربوط نمي شوند، فكر نمي كنم مشكل جدي در يك وقفه دو يا سه ساله قبل از انتشار انگليسي آن وجود داشته باشد. ترجمه يك رمان وقت گير است، به همين دليل ادبيات نسبت به موسيقي يا فيلم آهسته تر به خارج از مرزها منتقل مي شود. من هميشه خواسته ام تا كارهاي قدرتمندتري بنويسم كه از اين طور وقفه هاي زماني فراتر روند. چيزي كه مي خواهم درباره اش در رمان هايم بنويسم دورنمايي جهاني است كه در احساسات آدم ها و محيطي مشترك پيدا مي شود كه فراتر از زمان و فاصله هاست.
    
     كافكا به عنوان مقصدي از سوي كتاب هاي قبلي تان ديده شده است. انتخاب يك راوي ١٥ ساله و همچنين بخش هايي با راوي سوم شخص، كار تازه اي در بين رمان هاي تان است. آيا عمدا دستيابي به نگرشي متفاوت را در نوشتن اين كتاب پيش گرفتيد؟
    اكثر كتاب هاي من تا به حال راوي هاي اول شخص بوده اند، به عنوان شخصيت محوري مرد (راوي) در دهه ٢٠ يا ٣٠ زندگي به سر مي بردند. اگرچه چند سال پيش، مسير متفاوتي را آغاز و شروع به نوشتن با صدا و دورنمايي متفاوت كردم. مجموعه داستان كوتاه «پس از زمين لرزه» نيز كاملابا سوم شخص روايت مي شود. چيزي در رابطه با سبك نوشتاري كه مناسب من است وجود دارد. اين به احتمال زياد ناشي از علاقه ام به نوشتن از يك دورنماي بزرگ تر درباره انواع آدم ها با پيشينه ها، سنين و شخصيت هاي مختلف است. روي همين حساب حدس مي زنم مي شود بگوييد كه هر دو كتاب «مترو» و «پس از زمين لرزه» نقاط عطف كاري من بوده اند. در هر مورد، هروقت كه رمان تازه اي مي نويسم تصميم بر يك درون مايه مي گيرم و تلاش مي كنم كار جديد و متفاوتي ارايه دهم.
    
     به عنوان مرد جواني كه تحت تاثير موسيقي و نوشتاري است كه بيشتر از آنكه از فرهنگ ژاپني باشد از موسيقي و نوشتار امريكا نشات مي گيرد، اين تاثيرات چيست؟
    فكر مي كنم مثل اين است كه از يك مرد انگليسي مثل اريك كلپتون بپرسي چرا تا اين حد در موسيقي بلوز غرق است. اگر از كلپتون همين سوال را بپرسيد، حس مي كنم شانه بالامي اندازد و مي گويد مطمئن نيست چرا.
    
     در ژاپن بازخورد رمان «جنگل نوروژي» شما بسيار چشمگير بود، به طوري كه تصميم گرفتيد چندين سال كشورتان را ترك كنيد. چطور علاقه به يافتن مخاطب براي آثارتان را تنظيم مي كنيد، وقتي كه ذاتا آدم بي هاي و هويي هستيد كه از سر و صدا اجتناب مي كند؟
    براي اينكه مخاطب آثارم را پيدا كنم به سادگي تلاش مي كنم تا كتاب هايي بنويسم كه جالب و جذاب باشند. كتاب هايي كه خوانندگان را ترغيب كند كه بخواهند كتاب هاي بعدي را وقتي بيرون آمد بخوانند. تمام تلاشم را مي كنم كه نااميدشان نكنم. مدت ٢٥ سال است كه داستان مي نويسم و هيچ كاري جز نوشتن نكرده ام كه بتوانم از آن صحبتي به ميان آورم. و خوشبختانه تعداد خوانندگانم مرتبا در حال افزايش است. من نيستم كه دنبال خوانندگان مي گردم، كمابيش خود كتاب ها هستند كه خوانندگان را پيدا مي كنند. اين طوري مي بينمش. حقيقتش را بگويم به خصوص دوست ندارم كه مقابل مردم ظاهر شوم. فقط مي خواهم كه يك زندگي عادي شبيه هركس ديگري داشته باشم. هر روز سوار مترو و اتوبوس شوم، خريد كنم و قدم بزنم. چيزي كه از بيشتر از هرچيزي از آن متنفرم اين است كه آزادي ام سلب شود.
    
     اكثر كارهاي شما، به طور اخص آثار غير داستاني، هيچ وقت به انگليسي منتشر نشده اند. مشكوكم به اينكه شما از اينكه قادريد كتاب هايي را كه ما در غرب ازتان مي خوانيم را كنترل كنيد، لذت مي بريد. كدام نوع از موضوعات هستند كه با آثار غيرداستاني به آنها مي پردازيد و آيا هيچگاه فرصت اين را كه آنها را بخوانيم پيدا خواهيم كرد؟
    تا به حال كتاب هاي اندكي از مقالات و سفرنامه در ژاپن منتشر كرده ام، اما برخلاف داستان هايم احساس نمي كنم نكته اي در انتشار ترجمه شان در خارج وجود داشته باشد. اكثر اين كتاب ها سرگرمي هاي سبكي هستند، «مترو» و درون مايه فراگيرش يك استثناست. اين كتاب ها با درونمايه هاي روزمره و بومي سر و كار دارند و اغلب داراي تعداد زيادي بازي واژگان هستند، به همين دليل شك دارم كه نقاط زيادي در آنهاست كه خوانندگان خارجي براي دنبال كردن شان مشكل خواهند داشت. چيزي كه مي توانم بگويم اين است: هرچيز كه درباره ام بهترين باشد به عنوان نويسنده در رمان هايم يافت مي شود.
    
     كتابفروشي هاي واتر استونز به رمان «سرگذشت پرنده كوكي» شما به عنوان يكي از ٢٠ كتاب بزرگ تاريخ راي داده اند. چقدر آن كتاب در دوره كاري شما مهم بود؟
    تا آنجايي كه دوره كاري اهميت دارد، مطمئنا «سرگذشت پرنده كوكي» يكي از مهم ترين رمان هايم محسوب مي شود. مطمئنم كه اهميتم به عنوان يك رمان نويس اگر اين كتاب نمي بود خيلي زياد تحت تاثير قرار مي گرفت. كامل كردن آن رمان وقت و تلاش بسياري را گرفت و قويا حس مي كنم كه اين روند مرا به پله بالاتري به عنوان يك رمان نويس برد.
    
     برخي نخستين كتاب ها و داستان هاي تان در دهه ٨٠ به صورت فيلم درآمدند. بعد از وقفه اي طولاني شما اجازه چند اقتباس ديگر – اجراي صحنه اي «فيل ناپديد مي شود» و فيلم توني تاكيتاني – را داديد. آيا از كارهايي كه اين كارگردان ها در ساخت كارهاي تان كردند خشنوديد و آيا مي شود انتظار داشت كه كتاب هاي بيشتري از موراكامي را روي پرده بزرگ به زودي ببينيم؟
    برايم يك قانون است كه فيلم و اجراي صحنه اي كارهايم را نمي بينم. اكنون خودم در حال ساخت يك فيلم يا اجرايي در ذهنم هستم و احساس نمي كنم كه فيلم جديد يا اجراي صحنه اي شخص ديگري را ببينم. ممكن است خيلي خوب درست شده باشند، براي مثال همه دوستانم بهم گفته اند كه اقتباس سيمون يك برني از «فيل ناپديد مي شود» براي صحنه بي نظير بود. اما ترجيح مي دهم كه به تصوير ذهني كه خودم خلق كرده ام بچسبم. مساله ساخت يك فيلم يا نمايش بر اساس كارهاي من بارها مطرح شده است و اكنون برخي از اين كارها در حال پيشرفتند و بقيه در مرحله مذاكره. هنوز فكر مي كنم ساخت فيلم يا تئاتر براساس كارهاي من وظيفه دشواري است و عملي شدن آن را ساده نمي بينم. صادقانه، من آنقدرها شيفته اين نيستم كه كارهايم را به صورت فيلم ببينم. البته اگر وودي آلن «پس از زمين لرزه» را كارگرداني مي كرد يا ديويد لينچ نسخه اي از «سرگذشت پرنده كوكي» را مي ساخت، شايد مي خواستم ببينم شان.
    
     كدام قسمت ها از فرهنگ معاصر شما را امروزه به هيجان مي آورد؟ به چه چيز گوش مي كنيد يا مي خوانيد؟
    فكر نمي كنم كه فرهنگ معاصر خيلي مرا در سال گذشته جذب كرده باشد. بيشتر به موسيقي قديمي بر صفحه هاي آنالوگ قديمي گوش مي دهم و كتاب هايي را كه در گذشته خواندم بازخواني مي كنم. سعي نمي كنم كه عمدا از چيزهاي تازه خودداري كنم، اين فقط به خاطر اين است كه احساس لزوم براي آوردن چيزهاي جديد به زندگي ام را هميشه ندارم. به همين دليل آخرش هميشه سراغ قديم مي روم. اگرچه بايد بگويم هميشه آخرين موسيقي هاي رِد هات چيليز، رايان آدامز و R. E. M را در ضبط ماشينم دارم و آخرين رمان هاي المور لئونارد را با خودم وقتي سفر مي كنم همراه مي برم.
    
     و در آخر، چه چيزي را خوانندگان انگليسي از قلم موراكامي در سال هاي آينده نزديك مي توانند انتظار داشته باشند؟
    در سپتامبر ٢٠٠٤ رمان كوتاهي به نام «پس از تاريكي» را در ژاپن منتشر كردم. اين رمان از ابتدا تا انتها در سوم شخص و زمان حال نوشته شده است. و دختر ١٩ ساله اي در مركز توكيو را در يك شب دنبال مي كند. همسرم به من گفت كه اين رمان را به هرچيزي كه تا به حال نوشته ام ترجيح مي دهد اما نمي دانم كه بازخورد عمومي آن چقدر با همسرم همسان است. همچنين بهار آينده يك كتاب كودكان به نام «كتابخانه عجيب» را بيرون خواهم آورد. مرد گوسفندي در اين يكي ظاهر خواهد شد. داستان درباره پسري است كه براي قرض گرفتن كتابي به يك كتابخانه مي آيد و توسط پيرمرد ترسناكي كه در انبار كتابخانه زندگي مي كند اسير مي شود. اين كتابي تصويري است. در ايالات متحده و انگليس مجموعه داستان تازه اي از من منتشر خواهد شد كه دومين كار كوتاهم به انگليسي بعد از «فيل ناپديد مي شود» خواهد بود. «پس از تاريكي» هم بعد از آن ترجمه و چاپ خواهد شد.
  برگرفته از: اسكات پك/   اعتماد