این مقاله را به اشتراک بگذارید
گفت وگو با «هاروکی موراکامی»
می خواهم زندگی ای عادی داشته باشم
احمدرضا توسلی
هاروکی موراکامی حالادر سال ٢٠١۵ آنقدر پله های شهرت را پیموده که بیشتر شبیه به یک سلبریتی دیده می شود. آثار این نویسنده ۶۶ ساله ژاپنی به ۵٠ زبان ترجمه شده و میلیون ها چاپ از آنها در سراسر دنیا به فروش رسیده است. او به اندازه مصاحبه می کند و مثل سلینجر که ناطور دشت را از او به ژاپنی ترجمه کرده است با تفنگ شکاری به استقبال شما نخواهد آمد. چرا موراکامی مهم است؟ موراکامی جدا از اینکه یکی از موتورهای محرک ادبیات جدی دنیاست، حلقه پیوند ادبیات آسیا و غرب است، تلفیق ادبیات ژاپن با مینیمالیسم امریکایی، انتخاب سوژه های عجیب، سُر خوردن مابین رئالیسم و سوررئالیسم، و حرکت و ریتم بی نظیر از او شخصیتی یگانه در بین هم عصرانش ساخته است. مصاحبه زیر ابتدا سال ٢٠٠۴ در فصلنامه کتاب واتراستونز منتشر شده بود و در آگوست ٢٠١۴ اسکات پک دوباره آن را در سایت شخصی اش قرار داد. نگاه به موراکامی بعد از بیش از ١٠ سال، نشان می دهد که او بررسی درستی نسبت به آینده ادبی خویش داشته و تا آنجا که مشخص است آرا و نظراتش در این راه تغییری نکرده است.
«کافکا در کرانه» سال ٢٠٠٢ در ژاپن چاپ شده بود. فکر شما درباره کتابی که حالادیگر چند سالی از خلقش گذشته چیست؟
به این علت که اکثر رمان های من به طور عمیق به دوره معاصر، موضوعات خبری روز، مربوط نمی شوند، فکر نمی کنم مشکل جدی در یک وقفه دو یا سه ساله قبل از انتشار انگلیسی آن وجود داشته باشد. ترجمه یک رمان وقت گیر است، به همین دلیل ادبیات نسبت به موسیقی یا فیلم آهسته تر به خارج از مرزها منتقل می شود. من همیشه خواسته ام تا کارهای قدرتمندتری بنویسم که از این طور وقفه های زمانی فراتر روند. چیزی که می خواهم درباره اش در رمان هایم بنویسم دورنمایی جهانی است که در احساسات آدم ها و محیطی مشترک پیدا می شود که فراتر از زمان و فاصله هاست.
کافکا به عنوان مقصدی از سوی کتاب های قبلی تان دیده شده است. انتخاب یک راوی ١۵ ساله و همچنین بخش هایی با راوی سوم شخص، کار تازه ای در بین رمان های تان است. آیا عمدا دستیابی به نگرشی متفاوت را در نوشتن این کتاب پیش گرفتید؟
اکثر کتاب های من تا به حال راوی های اول شخص بوده اند، به عنوان شخصیت محوری مرد (راوی) در دهه ٢٠ یا ٣٠ زندگی به سر می بردند. اگرچه چند سال پیش، مسیر متفاوتی را آغاز و شروع به نوشتن با صدا و دورنمایی متفاوت کردم. مجموعه داستان کوتاه «پس از زمین لرزه» نیز کاملابا سوم شخص روایت می شود. چیزی در رابطه با سبک نوشتاری که مناسب من است وجود دارد. این به احتمال زیاد ناشی از علاقه ام به نوشتن از یک دورنمای بزرگ تر درباره انواع آدم ها با پیشینه ها، سنین و شخصیت های مختلف است. روی همین حساب حدس می زنم می شود بگویید که هر دو کتاب «مترو» و «پس از زمین لرزه» نقاط عطف کاری من بوده اند. در هر مورد، هروقت که رمان تازه ای می نویسم تصمیم بر یک درون مایه می گیرم و تلاش می کنم کار جدید و متفاوتی ارایه دهم.
به عنوان مرد جوانی که تحت تاثیر موسیقی و نوشتاری است که بیشتر از آنکه از فرهنگ ژاپنی باشد از موسیقی و نوشتار امریکا نشات می گیرد، این تاثیرات چیست؟
فکر می کنم مثل این است که از یک مرد انگلیسی مثل اریک کلپتون بپرسی چرا تا این حد در موسیقی بلوز غرق است. اگر از کلپتون همین سوال را بپرسید، حس می کنم شانه بالامی اندازد و می گوید مطمئن نیست چرا.
در ژاپن بازخورد رمان «جنگل نوروژی» شما بسیار چشمگیر بود، به طوری که تصمیم گرفتید چندین سال کشورتان را ترک کنید. چطور علاقه به یافتن مخاطب برای آثارتان را تنظیم می کنید، وقتی که ذاتا آدم بی های و هویی هستید که از سر و صدا اجتناب می کند؟
برای اینکه مخاطب آثارم را پیدا کنم به سادگی تلاش می کنم تا کتاب هایی بنویسم که جالب و جذاب باشند. کتاب هایی که خوانندگان را ترغیب کند که بخواهند کتاب های بعدی را وقتی بیرون آمد بخوانند. تمام تلاشم را می کنم که ناامیدشان نکنم. مدت ٢۵ سال است که داستان می نویسم و هیچ کاری جز نوشتن نکرده ام که بتوانم از آن صحبتی به میان آورم. و خوشبختانه تعداد خوانندگانم مرتبا در حال افزایش است. من نیستم که دنبال خوانندگان می گردم، کمابیش خود کتاب ها هستند که خوانندگان را پیدا می کنند. این طوری می بینمش. حقیقتش را بگویم به خصوص دوست ندارم که مقابل مردم ظاهر شوم. فقط می خواهم که یک زندگی عادی شبیه هرکس دیگری داشته باشم. هر روز سوار مترو و اتوبوس شوم، خرید کنم و قدم بزنم. چیزی که از بیشتر از هرچیزی از آن متنفرم این است که آزادی ام سلب شود.
اکثر کارهای شما، به طور اخص آثار غیر داستانی، هیچ وقت به انگلیسی منتشر نشده اند. مشکوکم به اینکه شما از اینکه قادرید کتاب هایی را که ما در غرب ازتان می خوانیم را کنترل کنید، لذت می برید. کدام نوع از موضوعات هستند که با آثار غیرداستانی به آنها می پردازید و آیا هیچگاه فرصت این را که آنها را بخوانیم پیدا خواهیم کرد؟
تا به حال کتاب های اندکی از مقالات و سفرنامه در ژاپن منتشر کرده ام، اما برخلاف داستان هایم احساس نمی کنم نکته ای در انتشار ترجمه شان در خارج وجود داشته باشد. اکثر این کتاب ها سرگرمی های سبکی هستند، «مترو» و درون مایه فراگیرش یک استثناست. این کتاب ها با درونمایه های روزمره و بومی سر و کار دارند و اغلب دارای تعداد زیادی بازی واژگان هستند، به همین دلیل شک دارم که نقاط زیادی در آنهاست که خوانندگان خارجی برای دنبال کردن شان مشکل خواهند داشت. چیزی که می توانم بگویم این است: هرچیز که درباره ام بهترین باشد به عنوان نویسنده در رمان هایم یافت می شود.
کتابفروشی های واتر استونز به رمان «سرگذشت پرنده کوکی» شما به عنوان یکی از ٢٠ کتاب بزرگ تاریخ رای داده اند. چقدر آن کتاب در دوره کاری شما مهم بود؟
تا آنجایی که دوره کاری اهمیت دارد، مطمئنا «سرگذشت پرنده کوکی» یکی از مهم ترین رمان هایم محسوب می شود. مطمئنم که اهمیتم به عنوان یک رمان نویس اگر این کتاب نمی بود خیلی زیاد تحت تاثیر قرار می گرفت. کامل کردن آن رمان وقت و تلاش بسیاری را گرفت و قویا حس می کنم که این روند مرا به پله بالاتری به عنوان یک رمان نویس برد.
برخی نخستین کتاب ها و داستان های تان در دهه ٨٠ به صورت فیلم درآمدند. بعد از وقفه ای طولانی شما اجازه چند اقتباس دیگر – اجرای صحنه ای «فیل ناپدید می شود» و فیلم تونی تاکیتانی – را دادید. آیا از کارهایی که این کارگردان ها در ساخت کارهای تان کردند خشنودید و آیا می شود انتظار داشت که کتاب های بیشتری از موراکامی را روی پرده بزرگ به زودی ببینیم؟
برایم یک قانون است که فیلم و اجرای صحنه ای کارهایم را نمی بینم. اکنون خودم در حال ساخت یک فیلم یا اجرایی در ذهنم هستم و احساس نمی کنم که فیلم جدید یا اجرای صحنه ای شخص دیگری را ببینم. ممکن است خیلی خوب درست شده باشند، برای مثال همه دوستانم بهم گفته اند که اقتباس سیمون یک برنی از «فیل ناپدید می شود» برای صحنه بی نظیر بود. اما ترجیح می دهم که به تصویر ذهنی که خودم خلق کرده ام بچسبم. مساله ساخت یک فیلم یا نمایش بر اساس کارهای من بارها مطرح شده است و اکنون برخی از این کارها در حال پیشرفتند و بقیه در مرحله مذاکره. هنوز فکر می کنم ساخت فیلم یا تئاتر براساس کارهای من وظیفه دشواری است و عملی شدن آن را ساده نمی بینم. صادقانه، من آنقدرها شیفته این نیستم که کارهایم را به صورت فیلم ببینم. البته اگر وودی آلن «پس از زمین لرزه» را کارگردانی می کرد یا دیوید لینچ نسخه ای از «سرگذشت پرنده کوکی» را می ساخت، شاید می خواستم ببینم شان.
کدام قسمت ها از فرهنگ معاصر شما را امروزه به هیجان می آورد؟ به چه چیز گوش می کنید یا می خوانید؟
فکر نمی کنم که فرهنگ معاصر خیلی مرا در سال گذشته جذب کرده باشد. بیشتر به موسیقی قدیمی بر صفحه های آنالوگ قدیمی گوش می دهم و کتاب هایی را که در گذشته خواندم بازخوانی می کنم. سعی نمی کنم که عمدا از چیزهای تازه خودداری کنم، این فقط به خاطر این است که احساس لزوم برای آوردن چیزهای جدید به زندگی ام را همیشه ندارم. به همین دلیل آخرش همیشه سراغ قدیم می روم. اگرچه باید بگویم همیشه آخرین موسیقی های رِد هات چیلیز، رایان آدامز و R. E. M را در ضبط ماشینم دارم و آخرین رمان های المور لئونارد را با خودم وقتی سفر می کنم همراه می برم.
و در آخر، چه چیزی را خوانندگان انگلیسی از قلم موراکامی در سال های آینده نزدیک می توانند انتظار داشته باشند؟
در سپتامبر ٢٠٠۴ رمان کوتاهی به نام «پس از تاریکی» را در ژاپن منتشر کردم. این رمان از ابتدا تا انتها در سوم شخص و زمان حال نوشته شده است. و دختر ١٩ ساله ای در مرکز توکیو را در یک شب دنبال می کند. همسرم به من گفت که این رمان را به هرچیزی که تا به حال نوشته ام ترجیح می دهد اما نمی دانم که بازخورد عمومی آن چقدر با همسرم همسان است. همچنین بهار آینده یک کتاب کودکان به نام «کتابخانه عجیب» را بیرون خواهم آورد. مرد گوسفندی در این یکی ظاهر خواهد شد. داستان درباره پسری است که برای قرض گرفتن کتابی به یک کتابخانه می آید و توسط پیرمرد ترسناکی که در انبار کتابخانه زندگی می کند اسیر می شود. این کتابی تصویری است. در ایالات متحده و انگلیس مجموعه داستان تازه ای از من منتشر خواهد شد که دومین کار کوتاهم به انگلیسی بعد از «فیل ناپدید می شود» خواهد بود. «پس از تاریکی» هم بعد از آن ترجمه و چاپ خواهد شد.
برگرفته از: اسکات پک/ اعتماد